Το παραπάνω αποτελεί ένα ερώτημα που απασχολεί εδώ και αρκετές δεκαετίες τους επιστήμονες που ασχολούνται με την ανθρώπινη ανάπτυξη και όχι μόνο. Λόγω της καλπάζουσας προόδου της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κάποια πολύ μεγάλα βήματα στο συγκεκριμένο τομέα. Η πλήρης χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, σε συνδυασμό με την ευρεία γκάμα σχετικών ερευνών πάνω στη συμπεριφορά του ανθρώπου, καθώς και το πώς αυτή επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μεγάλη συνεισφορά και των δύο.
Συγκεκριμένο ποσοστό, είναι δύσκολο έως αδύνατο να υπολογιστεί για πολλούς και διάφορους λόγους, ωστόσο πλέον φαίνεται να υπάρχει μια συμφωνία στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα για την αδιαμφισβήτητη επίδραση αμφοτέρων. Παρακάτω θα εξετάσουμε όσο το δυνατόν πιο σύντομα, αλλά και περιεκτικά, το πώς ακριβώς διαφαίνεται αυτή η επίδραση.
Θα ξεκινήσουμε από τη φύση, η οποία πολλές φορές δε λαμβάνεται υπόψιν από πολλούς ειδικούς που προσπαθούν να βοηθήσουν τους γονείς με συμβουλές ανατροφής παιδιών και αντιμετώπισης προβλημάτων που σχετίζονται με αυτά. Ακόμα και ο γράφων, μέχρι προσφάτως αγνοούσε τη σημαντικότητα που παίζει το ανθρώπινο γονιδίωμα στην πρώιμη, αλλά και στη μετέπειτα συμπεριφορά του ανθρώπου. Πολλά ξεκαθαρίστηκαν μετά από ανάγνωση του βιβλίου της καθηγήτριας Ψυχολογίας και Ανθρώπινης και Μοριακής Γενετικής Danielle Dick, «Κάθε παιδί είναι μοναδικό». Η Dr Dick αποτελεί ένα από τα γνωστότερα και επιφανέστερα ονόματα στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς με πάνω από 300 αξιολογημένες δημοσιεύσεις μελετών με εύρος επιχορηγήσεων άνω των 25 εκ. δολαρίων από τις εκάστοτε κυβερνήσεις των ΗΠΑ.
Ήδη από την εισαγωγή του βιβλίου γίνεται ξεκάθαρο ο ρόλος που διαδραματίζουν τα γονίδια στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αρχικά, τίθενται τα ερωτήματα «Πώς ακριβώς μετά από χιλιετίες εμπειρίας οι άνθρωποι ακόμα δεν έχουν βρει συγκεκριμένους τρόπους ανατροφής όλων των παιδιών;» και «Γιατί, τελικά, αυτή είναι τόσο δύσκολη;». Τα μαθήματα Βιολογίας στο σχολείο δε μας έλεγαν ολόκληρη την ιστορία. Το DNA δε μεταφέρει μόνο πληροφορίες που έχουν να κάνουν με το χρώμα των ματιών, το ύψος, το είδος των μαλλιών και της επιδερμίδας, αλλά θέτει και τις βάσεις για την ιδιαίτερη-μοναδική ατομική μας ιδιοσυγκρασία -θα αναπτύξουμε λίγο παρακάτω το συγκεκριμένο όρο.
Είναι γνωστό ότι το γενετικό μας υλικό ανήκει κατά 50% στον πατέρα και κατά 50% στη μητέρα μας, όπως αντίστοιχα και το δικό τους ανήκει κατά 50% στον καθένα από τους δικούς τους γονείς. Είναι, επίσης, γνωστό ερευνητικά ότι η ευφυία, η προσωπικότητα, οι αρχικές συνάψεις του εγκεφάλου και λοιπά, άρα και οι αρχικές συμπεριφορικές τάσεις μας -όλα αυτά και το καθένα ξεχωριστά- ελέγχονται από εκατοντάδες ή και χιλιάδες γονίδια (από τις συνολικά περίπου 20.000). Το τελευταίο δίνει την πληροφορία ότι κάθε άτομο είναι μοναδικό όσον αφορά τα ατομικά χαρακτηριστικά του ως σύνολο. Μπορεί να μοιάζουμε σε ένα ή περισσότερα με κάποιον άλλο άνθρωπο, αλλά ως ολότητα όλοι μας είμαστε μοναδικά όντα.
Ο όρος ιδιοσυγκρασία που αναφέρθηκε παραπάνω αποτελεί την εκ γενετής ατομική έμφυτη συμπεριφορά που είναι ανεξάρτητη από τη διαπαιδαγώγηση και τη γαλούχηση με αξίες και συστήματα συμπεριφοράς. Αυτή είναι μοναδική για κάθε άτομο και, σύμφωνα με τη Dr Dick, μπορεί να περιγραφεί με τις λεγόμενες Τρεις Διαστάσεις της ιδιοσυγκρασίας:
- την εξωστρέφεια, δηλαδή την τάση για εξερεύνηση, την ενεργητικότητα, την εμφάνιση θετικών συναισθημάτων και τη σύναψη σχέσεων,
- τη συναισθηματικότητα, δηλαδή την τάση για ψυχική δυσφορία, φόβο, απογοήτευση, λύπη και λοιπά και
- τον αυτοέλεγχο ή ηθελημένο έλεγχο, δηλαδή στην ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων και των αντιδράσεων.
Μπορούμε να φανταστούμε ότι αυτές οι διαστάσεις έχουν τη μορφή ενός αριθμημένου χάρακα και η ιδιοσυγκρασία κάθε παιδιού περιγράφεται από το πόσο χαμηλή ή υψηλή τιμή αυτό εμφανίζει σε καθεμία από τις Τρεις Διαστάσεις.
Ας περάσουμε τώρα στην ανατροφή και στο τι ρόλο αυτή διαδραματίζει στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Προτού ξεκινήσουμε να ψάχνουμε ανάμεσα στις εκατοντάδες διαφορετικές μεθόδους εκπαίδευσης και ανατροφής που κυκλοφορούν ποια είναι η καλύτερη, ώστε στη συνέχεια να την εφαρμόσουμε, υπάρχουν δύο σημαντικότατα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε. Από τη στιγμή που παραπάνω περιγράφηκε ο ρόλος της φύσης και της έμφυτης συμπεριφοράς του παιδιού στη συνολική συμπεριφορά μας, θα είναι σίγουρα παραμέληση να μην τη λάβουμε υπόψιν μας.
Έτσι, λοιπόν, στο ίδιο βιβλίο η Dr Dick τονίζει τη σημαντικότητα της συμβατότητας του περιβάλλοντος με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, δηλαδή θα πρέπει, ειδικά στα πρώτα του χρόνια, το παιδί να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που αναγνωρίζεται η ιδιοσυγκρασία του και το περιβάλλον προσαρμόζεται μέχρι κάποιο βαθμό σε αυτό. Από εκεί και πέρα, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού μπορεί ο κάθε γονέας να ανατρέξει σε εξειδικευμένες «τεχνικές» που θα τον βοηθήσουν να ανταπεξέλθει στις μοναδικές «ιδιαιτερότητες» του παιδιού του. Για το λόγο αυτό σε όλο σχεδόν το βιβλίο η συγγραφέας τονίζει ότι κάθε παιδί χρειάζεται εξατομικευμένη στρατηγική, ώστε αυτό να γίνει η καλύτερη έκδοση του εαυτού του.
Συνοψίζοντας, γνωρίζουμε όλοι ότι «το μεγάλωμα» των παιδιών (ειδικά στη σύγχρονη εποχή) κάθε άλλο παρά εύκολο είναι, αν λάβουμε υπόψιν τους διάφορους κινδύνους που καραδοκούν από λανθασμένη χρήση της τεχνολογίας και «κακές» παρέες με ό,τι αυτά συνεπάγονται, με την πιθανότητα δημιουργίας κακής σχέσης μεταξύ γονέα και παιδιού ή ακόμα και με τη διατάραξη του οικογενειακού περιβάλλοντος εξαιτίας κάποιου γεγονότος. Ωστόσο, ακολουθώντας τα βήματα αυτά που περιγράφονται στο συγκεκριμένο βιβλίο (το οποίο και συνιστώ ανεπιφύλακτα να του ρίξετε μια ματιά) πολλά από τα προβλήματα μπορούν να αποφευχθούν, αλλά και να ξεπεραστούν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι υπάρχει η πληροφορία που θα μας βοηθήσει σε αυτό, αρκεί να ξέρουμε πού και πότε να την αναζητήσουμε.
