Η λέξη «όριο» είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις μέρες μας. Αν και σε πρώτη φάση μπορεί να μας δώσει την ιδέα ότι πρόκειται για «υψωμένα τείχη» που χωρίζουν και απομακρύνουν τους ανθρώπους, στην πραγματικότητα αποτελούν σημαντικό στοιχείο για υγιείς και ισορροπημένες διανθρώπινες σχέσεις. Αδιαμφισβήτητα έχουν τεράστιο ρόλο στη διατήρηση της ατομικής προσωπικότητας/ταυτότητας, στην ψυχική και σωματική υγεία. Η ύπαρξη ορίων αποτελεί σημαντικό κομμάτι όλων των ειδών σχέσεων και εκφάνσεων της ζωής μας, ερωτικές σχέσεις, εργασιακό και μαθητικό-ακαδημαϊκό περιβάλλον, καθώς και στην προσπάθεια διαχωρισμού αυτών μεταξύ τους!
Παραδείγματα ορίων είναι ο περιορισμός κάποιων πράξεων από άλλους (ζητάω από το συγκάτοικό μου να μην ενοχλεί, όταν έχω διαδικτυακό μάθημα), καθώς και το ξεκαθάρισμα κάποιων σκέψεων/απόψεων/στάσεων (ξεκαθαρίζω στη σύντροφό μου ότι έχουμε ξεχωριστά πλάνα καριέρας και στόχους). Να αποσαφηνίσουμε κάπου εδώ ότι το όριο είναι κάτι το οποίο μπορεί να τεθεί από εμάς, τόσο απέναντι στους άλλους, όσο ΚΑΙ στον εαυτό μας!
Αν θα θέλαμε να εξετάσουμε πιο λεπτομερώς τα όρια, θα λέγαμε πρωτίστως ότι χωρίζονται σε υγιή, δηλαδή αυτά που έχουν θετικό αντίκτυπο σε εμάς και στις σχέσεις μας, και σε μη υγιή, δηλαδή αυτά που επιφέρουν μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις είτε σε εμάς είτε στις σχέσεις μας είτε και στα δύο. Η δεύτερη περίπτωση έχει παρόμοια χαρακτηριστικά και με την παντελή ύπαρξη ορίων πολλές φορές.
Συγκεκριμένα, θέτοντας σαφή υγιή όρια:
- Ενθαρρύνεται η προσωπική αυτονομία και μειώνονται οι συνεξαρτώμενες συνήθειες
- Συγκεκριμενοποιούνται οι προσδοκίες που μπορεί να έχει κάποιος σε οποιαδήποτε είδους σχέση,
- Προσδίδεται μια αίσθηση ατομικής ενδυνάμωσης και αυτοσεβασμού,
- Εξασφαλίζεται σωματική και πνευματική ευφορία,
- Ξεκαθαρίζεται τις ατομικές ευθύνες στις σχέσεις και
- Διαχωρίζεται τις ανάγκες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα θέλω του καθενός από τον άλλο.
Τα πιο συνηθισμένα είδη υγιών/σαφών ορίων είναι τα εξής:
- «Φυσικά» όρια, τα οποία έχουν να κάνουν με το βαθμό που επιτρέπουμε σε κάποιον να μας προσεγγίσει στο χώρο (χειραψίες, αγκαλιές, παράκληση για να μείνουμε μόνοι για κάποιο διάστημα κλπ.),
- Σεξουαλικά όρια, τα οποία περιλαμβάνουν όλο το φάσμα από την «άδεια» που δίνουμε σε κάποιον/α να μας πλησιάσει ερωτικά μέχρι τις σεξουαλικές συνήθειες και τη συχνότητα της ερωτικής επαφής,
- Συναισθηματικά όρια, τα οποία διασφαλίζουν την εσωτερική μας υγεία και «απαιτούν» από τους άλλους να σέβονται τον εσωτερικό μας κόσμο («δε θέλω να μιλήσω για αυτό όσο είμαι στη δουλειά, γιατί χάνω την αυτοσυγκέντρωσή μου», «δε θέλω να φέρω ευθύνη για το πώς αισθάνεσαι για κάτι, ακόμα κι αν ενδιαφέρομαι για σένα» κλπ.),
- Υλικά-οικονομικά όρια, τα οποία έχουν να κάνουν με την περιουσία του κάθε ατόμου, καθώς και το πώς αυτό επιλέγει να την αξιοποιήσει. Αυτά χρειάζονται σε άτομα που έχουν δυσκολίες στο να πουν «όχι» σε περιπτώσεις δανεισμού χρημάτων-υλικών αγαθών,
- Χρονικά όρια, τα οποία είναι πολύ σημαντικά στη σωστή οργάνωση του χρόνου τόσο στη χώρο εργασίας όσο και στην προσωπική ζωή μέσω της διαδικασίας της προτεραιοποίησης.
- Πνευματικά όρια, τα οποία έχουν να κάνουν με την ελευθερία έκφρασης σκέψεων και απόψεων, καθώς και ό,τι σχετίζεται με το δικαίωμα στη διαφορετικότητα
Από εκεί και πέρα υπάρχουν, φυσικά, και τα μη υγιή όρια. Αυτά συνήθως έχουν χαρακτήρα άκαμπτο και περιοριστικό εμποδίζοντας την επικοινωνία και την έκφραση συναισθημάτων και σκέψεων στις διάφορες διαπροσωπικές σχέσεις και ως αποτέλεσμα κρατάνε τους ανθρώπους μακριά, ενώ υπάρχει και η περίπτωση να είναι είτε αδύναμα είτε ασαφή εξαιτίας της δυσκολίας του ατόμου να τα τηρήσει και να εκφραστεί όπως ακριβώς αισθάνεται φοβούμενο την απόρριψη. Οι λόγοι για τους οποίους τα όρια που θέτουμε μπορεί να μετατραπούν σε μη υγιή είναι αρκετοί.
Αρχικά, υπάρχει πάντα μια μερίδα ανθρώπων που λόγω κατάχρησης εξουσίας ή εκμετάλλευσης καταστάσεων θέτουν όρια με σκοπό να ελέγξουν το συνάνθρωπό τους (π.χ. ο προϊστάμενος δε δέχεται να με βοηθήσει, αν δε γίνει η δουλειά όπως θέλει αυτός). Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, άτομα που φοβούνται μια ενδεχόμενη απόρριψη καθώς και άτομα που λόγω της αυξημένου βαθμού δοτικότητάς τους δυσκολεύονται πολύ στο να θέσουν όρια. Τέλος, ακόμα και στις περιπτώσεις που το άτομο αποφασίζει να θέσει όρια, υπάρχει το ενδεχόμενο να μη μπορεί να τα τηρήσει λόγω έλλειψης σχετικής εμπειρίας.
Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, τα σωστά επιλεγμένα και προσαρμοσμένα όρια προσφέρουν τεράστιες διευκολύνσεις σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τόσο στο κομμάτι της διαπροσωπικής επικοινωνίας όσο και στις καθημερινές και έκτακτες υποχρεώσεις. Σε επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε το πώς μπορεί κανείς να θέσει αυτού του είδους τα όρια με επιτυχία. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, που αισθανόμαστε ότι κάτι δεν πάει καλά, ενθαρρύνεται ιδιαίτερα η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό.
