Η εμπορική σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, η οποία εκδηλώθηκε με την επιβολή δασμών και άλλων περιοριστικών μέτρων από την κυβέρνηση Τραμπ, αποτελεί μια από τις πιο σοβαρές κρίσεις στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις των τελευταίων δεκαετιών. Ενώ η αρχική της ένταση αποδίδεται σε ανησυχίες για την ανισότητα των εμπορικών σχέσεων, τη μεταφορά τεχνολογίας και την πνευματική ιδιοκτησία, η σύγκρουση εξελίχθηκε σε έναν πολύπλευρο εμπορικό ανταγωνισμό με παγκόσμιες επιπτώσεις. Η επιβολή δασμών και η αντίδραση της Κίνας δημιούργησαν έναν σφοδρό κύκλο ανταποδοτικών μέτρων, προκαλώντας αναστάτωση στις αγορές και πλήττοντας την παγκόσμια οικονομία.
Έχοντας υπόψη ότι τόσο η Κίνα όσο και οι ΗΠΑ είναι οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, καθίσταται σαφές ότι οι εμπορικές τους σχέσεις επηρεάζουν σημαντικά άλλες χώρες και περιοχές. Η UBS και άλλοι διεθνείς οικονομικοί φορείς έχουν ήδη μειώσει τις εκτιμήσεις τους για την παγκόσμια ανάπτυξη, με προβλέψεις για ύφεση ή στασιμότητα στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες αγορές. Οι εξαγωγές, κυρίως στις αναδυόμενες αγορές που εξαρτώνται από τη ζήτηση από ΗΠΑ και Κίνα, αναμένεται να υποφέρουν, προκαλώντας πτώση στις εγχώριες παραγωγές και, κατά συνέπεια, υποβάθμιση των οικονομικών προοπτικών αυτών των χωρών.
Η στρατηγική προστατευτισμού που ακολουθεί η αμερικανική κυβέρνηση αποσκοπεί στην ανακατανομή της παραγωγής και της τεχνολογίας εντός των ΗΠΑ, προσπαθώντας να περιορίσει τις οικονομικές εξαρτήσεις από την Κίνα και άλλες χώρες. Η πολιτική αυτή έχει οδηγήσει στην ανατροπή των αλυσίδων εφοδιασμού, προκαλώντας τεράστιες διαταραχές στη βιομηχανική παραγωγή και τις διεθνείς επενδύσεις.
Για παράδειγμα, οι εταιρείες που εξαρτώνται από την Κίνα για την προμήθεια πρώτων υλών ή ημιαναπτυγμένων προϊόντων θα υποστούν υψηλότερο κόστος λόγω των αυξημένων δασμών. Οι εταιρείες του τεχνολογικού τομέα, όπως οι κατασκευαστές smartphones και ηλεκτρονικών, οι οποίοι βασίζονται σε κινεζικές αλυσίδες εφοδιασμού για τα εξαρτήματά τους, αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στην ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η αβεβαιότητα γύρω από τις εμπορικές συμφωνίες επηρεάζει τις επιχειρηματικές αποφάσεις σχετικά με τις επενδύσεις και τη μεταφορά παραγωγής σε άλλες περιοχές (όπως οι χώρες του ASEAN ή η Ινδία). Έτσι οι επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να αναζητούν νέες αγορές για τις παραγωγικές τους μονάδες ή για την προμήθεια πρώτων υλών, με αποτέλεσμα να προκύψουν καθυστερήσεις και αυξήσεις τιμών στην αγορά.
Επιπλέον, η πτώση της ζήτησης για κινεζικά αγαθά και υπηρεσίες μπορεί να μειώσει τα έσοδα από εξαγωγές, πλήττοντας τις χρηματιστηριακές αξίες των μεγάλων κινεζικών εταιρειών, οι οποίες στηρίζονται στην εξαγωγική δραστηριότητα. Ομοίως, η αποδυνάμωση του εμπορίου και η απομάκρυνση από την παγκοσμιοποίηση ενδέχεται να πλήξει τις διεθνείς επενδύσεις, με τους επενδυτές να αναζητούν πιο ασφαλή καταφύγια, όπως τα κρατικά ομόλογα και άλλα παραδοσιακά χρηματοοικονομικά εργαλεία.
Ουσιαστικά, η αμερικανική πολιτική προστατευτισμού και οι μονομερείς ενέργειες στοχεύουν στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής και την αποφυγή περαιτέρω εξάρτησης από ξένες αγορές, ιδίως της Κίνας. Με άλλα λόγια, επιθυμεί την ενίσχυση της διάσπασης των διεθνών εμπορικών συστημάτων, ώστε να πιεστούν οι υπόλοιπες χώρες να επιλέξουν πλευρά ή να αναζητήσουν νέες εμπορικές συμφωνίες με τρίτους, πέρα από τις παραδοσιακές οικονομικές ενώσεις.
Βασική επιδίωξη της αμερικανικής κυβέρνησης παραμένει πάντα η διατήρηση της ηγεμονίας της στην παγκόσμια αγορά. Ο περιορισμός της Κίνας, σε στρατηγικούς τομείς, όπως η τεχνολογία, αποτελεί εν μέρει μια μέθοδο αποτροπής της ανάπτυξης της Κίνας ως κυρίαρχης δύναμης σε επίπεδο καινοτομίας.
Η Κίνα, από την άλλη πλευρά, έχει υιοθετήσει σθεναρή στάση απέναντι στις αμερικανικές ενέργειες. Ο αξιωματούχος Σια Μπαολόνγκ χαρακτήρισε τους αμερικανικούς δασμούς ως «ακραία ντροπή» και προειδοποίησε ότι θα πλήξουν τους Αμερικανούς πολίτες. Η Κίνα έχει στραφεί σε «γκρίζες» εμπορικές διαδρομές, όπως η αλλαγή ετικετών και η επαναπροώθηση προϊόντων μέσω χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, για να παρακάμψει τους αμερικανικούς δασμούς. Επιπλέον, η Κίνα έχει περιορίσει τις εξαγωγές σπάνιων γαιών και έχει επιβάλει νέες προϋποθέσεις και κριτήρια αδειοδότησης, επηρεάζοντας κρίσιμους τομείς, όπως οι μπαταρίες και οι τεχνολογίες άμυνας.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διπλωματία της οικονομίας έχει αναδειχθεί ως κεντρικός πυλώνας της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής. Η στρατηγική της «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» στοχεύει στην ενίσχυση των εμπορικών της σχέσεων με χώρες στην Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική, με ταυτόχρονη δράση στην προσπάθεια της εδραίωσής της ως παγκόσμια δύναμη μέσω επενδύσεων, τεχνολογίας και ενέργειας.
Μέσα από την εν λόγω πρωτοβουλία, καθίσταται εφικτή η αξιοποίηση των οικονομικών δυνατοτήτων για τη δημιουργία νέων συμμαχιών, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η κινεζική παρουσία στον παγκόσμιο στίβο. Η διπλωματία της οικονομίας, με την έννοια της ευρείας ανάπτυξης υποδομών και οικονομικών σχέσεων, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην εδραίωση της κινεζικής επιρροής σε διάφορες περιοχές του κόσμου, προσφέροντας σε πολλές χώρες ελκυστικά οικονομικά κίνητρα για συνεργασία.
Η επιλογή του Πεκίνου να επικεντρωθεί στους τομείς της τεχνολογίας και της καινοτομίας μέσω δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων είναι επίσης μια στρατηγική που στοχεύει στην οικοδόμηση ενός νέου μοντέλου παγκόσμιας οικονομικής ηγεμονίας, όπου η τεχνολογία και η οικονομία συνδέονται άμεσα με την πολιτική επιρροή.
Το βασικό μήνυμα που εκπέμπει η κινεζική τακτική είναι ότι η παγκόσμια εμπορική τάξη πρέπει να είναι πολυπολική και να μην εξαρτάται από μια μόνο υπερδύναμη. Στρατηγικά, το Πεκίνο καταφέρνει να αναδείξει την ανθεκτικότητα της κινεζικής οικονομίας, ενώ παράλληλα επιδεικνύει και αποδεικνύει την ικανότητά του να αμύνεται σε έναν διαρκώς κλιμακούμενο εμπορικό πόλεμο.
Παρά τη δασμολογική επιβάρυνση, η Κίνα μένει πιστή στο πλάνο της που προτάσσει την υπεράσπιση της πολυμέρειας και την ενδυνάμωση της οικονομικής κυριαρχίας της. Αυτό γίνεται αντιληπτό κυρίως από την επιλογή της να επικεντρωθεί στην προώθηση συμφωνιών που διευκολύνουν το εμπόριο και την οικονομική συνεργασία, χωρίς την ανάγκη εξάρτησης από την αμερικανική ηγεσία (π.χ. διεύρυνση της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες του Ασιατικού-Ειρηνικού).
Με βάση τα μέχρι στιγμής δεδομένα και τις πολιτικοοικονομικές κατευθύνσεις που παίρνουν τα γεγονότα, οι μελλοντικές εξελίξεις αναμένεται να κινηθούν σε ένα πεδίο αυξανόμενου γεωοικονομικού ανταγωνισμού, αποσύνδεσης (decoupling) των οικονομιών και δημιουργίας εναλλακτικών εμπορικών και τεχνολογικών συμμαχιών. Οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού φαίνεται να επανασχεδιάζονται, με την παραγωγή να μεταφέρεται σε αναδυόμενες χώρες όπως η Ινδία, το Βιετνάμ και το Μεξικό, με σκοπό τη μείωση της εξάρτησης από τα κέντρα έντασης.
Εφεξής οι αγορές θα κινούνται σε ένα περιβάλλον μεγαλύτερης αβεβαιότητας, με τους επενδυτές να προσανατολίζονται σε πιο σταθερές και προβλέψιμες οικονομίες. Επιπλέον, παρουσιάζεται μεταστροφή και στην παγκοσμιοποίηση, η οποία μάλλον εγκαταλείπει τη γραμμική, αλληλοσυνδεόμενη μορφή της. Όλα δείχνουν πως οδεύουμε σε ένα περισσότερο διαιρεμένο σύστημα, όπου τα γεωπολιτικά μπλοκ και συμμαχίες (όπως RCEP και ASEAN) θα καθορίζουν τις ροές κεφαλαίου και προϊόντων.
Σε αυτό το πλαίσιο, το διεθνές εμπόριο τείνει να λειτουργεί ως προέκταση της εξωτερικής πολιτικής και όχι ως ανεξάρτητη οικονομική διαδικασία, σηματοδοτώντας την απαρχή μιας εποχής όπου η στρατηγική επιβίωση των κρατών υπερισχύει των αρχών της ελεύθερης αγοράς. Το βέβαιο είναι πως η τελική μορφή του νέου οικονομικού κόσμου θα καθοριστεί από το αν οι δύο υπερδυνάμεις θα καταλήξουν σε έναν modus vivendi ή αν η σύγκρουση θα συνεχίσει να κλιμακώνεται προς ένα περισσότερο «τεμαχισμένο» και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.
