Την προηγούμενη εβδομάδα, γίναμε για άλλη μια φορά μάρτυρες της τουρκικής επιθετικότητας με δύο μαχητικά αεροσκάφη να πραγματοποιούν υπερπτήσεις, 2,5 μόλις μίλια μακριά από την Αλεξανδρούπολη. Η ενόχληση των γειτόνων για το γεγονός ότι η ακριτική πόλη τείνει να μετατραπεί σε στρατηγικό και ενεργειακό κόμβο δεν μπορεί να κρυφτεί, όσο κι αν προσπαθούν να υποβαθμίσουν τη σημασία της ελληνοαμερικανικής αμυντικής συμφωνίας.
Μετά το προσωρινό μορατόριουμ που συμφωνήθηκε μεταξύ Μητσοτάκη-Ερντογάν στη συνάντηση της 13ης Μαρτίου στην Κωνσταντινούπολη για «ήρεμα νερά» στο Αιγαίο, το ταξίδι του έλληνα Πρωθυπουργού στην Ουάσινγκτον και οι σαφείς υπαινιγμοί που άφησε για την Τουρκία στην ομιλία του στο Κογκρέσο έδωσαν την αφορμή που έψαχνε ο Ταγίπ Ερντογάν για να ανεβάσει ξανά το θερμόμετρο, απογειώνοντας τουρκικά μαχητικά στους ουρανούς κατοικημένων ελληνικών νησιών και απελευθερώνοντας εκ νέου μεταναστευτικές ροές προς την Ελλάδα.
Μάλιστα, αυτό που φέρεται να εξόργισε την τουρκική ηγεσία, όπως αφήνεται να διαρρεύσει στον συμπολιτευόμενο Τύπο, δεν είναι μόνο ότι ο έλληνας ηγέτης καταχειροκροτήθηκε, όταν μίλησε για το Κυπριακό, αλλά και το γεγονός ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης έδειξε τον χάρτη της «Γαλάζιας Πατρίδας» στον Τζο Μπάιντεν κατά τη συνάντησή τους στον Λευκό Οίκο.
Αντίστροφη μέτρηση για τις εκλογές
Είναι εμφανές ότι ο Ταγίπ Ερντογάν βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Όλα συνηγορούν στο γεγονός ότι οι Προεδρικές εκλογές του 2023 δεν θα είναι τόσο εύκολη υπόθεση για τον τούρκο Πρόεδρο, ο οποίος όμως κατά κοινή ομολογία, διαθέτει το πολιτικό αισθητήριο για να επιβιώνει ακόμα και στις πιο ευμετάβλητες συγκυρίες.
Με την οικονομία του στα «τάρταρα», τον πληθωρισμό να εκτινάσσεται σε επίπεδα-ρεκόρ (70% τον Μάιο) και το οικονομικό του πρόγραμμα να βασίζεται στα χαμηλά επιτόκια δανεισμού, που επιφέρουν τη συνεχή υποτίμηση της τουρκικής λίρας, είναι απορίας άξιο πως ο Ερντογάν διατηρεί την κυριαρχία του στην πολιτική αρένα. Μία εξήγηση είναι ότι ο τούρκος Πρόεδρος έχει καταφέρει να πείσει μεγάλο μέρος του λαού ότι για όλα τα δεινά της οικονομίας ευθύνονται εξωγενείς παράγοντες, αλλά και οι «κακές» αγορές που προσπαθούν να καπηλευτούν τον εθνικό πλούτο της Τουρκίας.
Η παραπάνω εξήγηση συνυπάρχει αρμονικά με το γενικότερο ρεύμα αντιδυτικισμού που επικρατεί στην κοινωνία, κάτι το οποίο έχει υιοθετήσει και ο ίδιος ο «Σουλτάνος» στη ρητορική του, τουλάχιστον όσον αφορά την εσωτερική κατανάλωση. Ακόμα και οι προοδευτικές φωνές που μέχρι πρότινος κοιτούσαν προς τη Δύση έχουν χάσει τη δυναμική τους, υπέρ μίας ριζοσπαστικής στροφής προς τις αρχές και τις αξίες του Ισλάμ.
Το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, όχι μόνο ενίσχυσε θεαματικά το ηγετικό προφίλ του Ερντογάν, αλλά συνεχίζει ακόμα και σήμερα να λειτουργεί ως μία μόνιμη δικαιολογία για την εξουδετέρωση πολιτικών αντιπάλων, δημοσιογράφων και κάθε λογής αντιφρονούντων. Κορυφαία περίπτωση είναι αυτή του επιχειρηματία και ακτιβιστή, Οσμάν Καβαλά, ο οποίος καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης, παρά τις διεθνείς πιέσεις για την άμεση αποφυλάκισή του.
Σε «δύο βάρκες» η τουρκική εξωτερική πολιτική
Στο εξωτερικό τώρα, ο Ερντογάν δείχνει αποφασισμένος να εξαντλήσει την υπομονή της Δύσης και ειδικά των ΗΠΑ από τις οποίες προσδοκά έμπρακτα ανταλλάγματα. Το απειλούμενο βέτο στην ένταξη Φινλανδίας και Σουηδίας στο ΝΑΤΟ υπονομεύει τη συνοχή της Συμμαχίας σε μία χρονική στιγμή που οι ισορροπίες ισχύος στον πλανήτη είναι ιδιαίτερα λεπτές. Η πρόφαση που επικαλείται η Άγκυρα για τη δήθεν υποστήριξη που προσφέρουν οι δύο υποψήφιες προς ένταξη χώρες σε τρομοκρατικές οργανώσεις, προσκείμενες στο κουρδικό PKK, λίγο ενδιαφέρει την τουρκική ηγεσία, η οποία επιζητά την προσοχή της Ουάσινγκτον και την επανόρθωση των στρατηγικών τους σχέσεων, μετά το φιάσκο με τους S-400.
Και μιλάμε πραγματικά για ένα στρατηγικό φιάσκο, καθώς σε περίπτωση που η Τουρκία δεν είχε προμηθευτεί το ρωσικό πυραυλικό σύστημα και επομένως δεν περιέπιπτε στις κυρώσεις CAATSA, αυτή τη στιγμή θα ήταν ήδη συμπαραγωγός 100 F-35, τα οποία θα της έδιναν συντριπτικό πλεονέκτημα ισχύος.
Παρόλα αυτά, το ανατολίτικο παζάρι της γείτονος δεν βαίνει εις μάτην, καθώς υπό την απειλή του βέτο κατάφερε να αναιρέσει τους περιορισμούς αμυντικών εξοπλισμών που της είχε επιβάλει η Μεγάλη Βρετανία, ενώ διεκδικεί από τις ΗΠΑ την αγορά 40 νέων F-16 Block 70, αλλά και την αναβάθμιση 80 παλαιών F-16 στην ίδια έκδοση. Μετά από την επίσκεψη Μητσοτάκη στην Ουάσινγκτον και το ενδεχόμενο αγοράς F-35 από τη χώρα μας, ο τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου έσπευσε να τονίσει ότι εκτός των F-16, η Τουρκία διεκδικεί και την επιστροφή της στο πρόγραμμα των F-35, χωρίς πάντως να εγκαταλείπονται οι S-400.
Νομίζω ότι ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι ο αμερικανός Πρόεδρος δεν τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση στο πρόσωπο του Ερντογάν, ωστόσο δεν θα διακινδύνευε σε καμία περίπτωση να απομακρύνει την Τουρκία από το δυτικό στρατόπεδο, στρέφοντας την στην αγκαλιά της Ρωσίας και κατ’ επέκταση της Κίνας. Θεωρώ ότι ούτε ο ίδιος ο Ερντογάν επιθυμεί να εγκαταλείψει το άρμα της Δύσης, γνωρίζοντας πόσο σημαντικός και χρήσιμος εταίρος είναι για τη Συμμαχία. Αυτό ακριβώς προσπαθεί να εκμεταλλευτεί η Τουρκία, παίζοντας το παιχνίδι με τους δικούς της μοναδικούς όρους, αν και η ανοχή έχει και τα όριά της.
Παρά τη θετική εισήγηση του State Department για τα τουρκικά F-16, το Κογκρέσο και δη η Γερουσία ίσως αποτελέσουν τον ισχυρότερο σύμμαχο της Αθήνας, καθώς τη δεδομένη στιγμή το σενάριο να εγκριθούν εξοπλισμοί προς την αναξιόπιστη και αυταρχική Τουρκία συγκεντρώνει ισχυρές ενστάσεις.
Ο τούρκος ηγέτης ξέρει βέβαια πώς να ελίσσεται στη γεωπολιτική σκακιέρα, αποκομίζοντας οφέλη στη διεθνή εικόνα του για τον διαμεσολαβητικό ρόλο που επιχειρεί να διαδραματίσει στο μέτωπο της Ουκρανίας. Χωρίς να έχει επιβάλει σοβαρές κυρώσεις προς τη Ρωσία, παρά μόνο το κλείσιμο των Στενών, όπως επιβάλλει η Συνθήκη του Μοντρέ σε καιρό πολέμου, η Τουρκία αναβάθμισε το διπλωματικό της αποτύπωμα, φιλοξενώντας γύρους ειρηνευτικών συνομιλιών, αλλά και τη μοναδική-πλην όμως- άκαρπη συνάντηση των εμπόλεμων ΥΠΕΞ, Κουλέμπα και Λαβρόφ στην Αττάλεια. Ο Ζελένσκι μάλιστα θεωρεί τον Ερντογάν εγγυητή ασφαλείας της Ουκρανίας, ιδίως λόγω των τουρκικών μαχητικών drone «Bayraktar», τα οποία έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμα στο πεδίο.
Η λογική «και με τον αστυφύλαξ και τον χωροφύλαξ» μπορεί να προκαλεί πρόσκαιρα κέρδη στην Άγκυρα, ωστόσο μακροπρόθεσμα η ακροβασία σε τεντωμένο σχοινί μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επικίνδυνη για τα εθνικά συμφέροντα της γείτονος. Αυτό πρέπει να θέτει υπό συνεχή επαγρύπνηση και το ελληνικό επιτελείο, καθώς όπως μας είναι ήδη γνωστό, όποτε ο Ερντογάν βρίσκεται προ αδιεξόδου, επιχειρεί να στρέψει τα βλέμματα στις «εθνικές απειλές».
Γεωπολιτικές κυβιστήσεις από την Άγκυρα
Την ίδια ώρα, η τουρκική ηγεσία προχωρά σε μία «επίθεση φιλίας» προς τις γειτονικές χώρες με τις οποίες είχε διαρρήξει τις σχέσεις της τα προηγούμενα χρόνια. Μετά την αποχώρηση Νετανιάχου από το Ισραήλ, η Άγκυρα επιχειρεί να αναθερμάνει τις σχέσεις της με το Τελ Αβίβ, προτείνοντας μάλιστα τη δημιουργία ενός θαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου που θα ενώνει τις δύο χώρες και θα αντικαταστήσει τον East Med.
Τα πρόσφατα ταξίδια του Ερντογάν στα Εμιράτα και τη μέχρι πρότινος διακείμενη αρνητικά προς την Τουρκία, Σαουδική Αραβία, αλλά και οι εμπορικές συμφωνίες πολλών δις που έκλεισε, λειτούργησαν ως «φιλί της ζωής» στην τουρκική οικονομία. Η επαναπροσέγγιση με την Αίγυπτο εξακολουθεί «να χτυπά» ανάμεσα στα ανταγωνιστικά συμφέροντα που έχουν οι δύο χώρες στον μουσουλμανικό κόσμο, ενώ ταυτόχρονα η επιρροή της Τουρκίας στα Δυτικά Βαλκάνια παραμένει ισχυρή.
Επίσης, μόλις πριν από λίγες ώρες, ο Ερντογάν εγκαινίασε το πρώτο από τα συνολικά έξι γερμανικά υποβρύχια που θα προμηθευτεί η Τουρκία έως το 2027, ενώ επιχειρεί να αναβαθμίσει τις σχέσεις του και με άλλες νατοϊκές χώρες της ΕΕ, προεξάρχουσας της Ισπανίας με την οποία υπέγραψε σύμφωνο αμυντικής συνεργασίας, τον περασμένο Νοέμβριο.
Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο τούρκος Πρόεδρος, απευθυνόμενος ξανά στο εσωτερικό του ακροατήριο, «έκοβε» κάθε γέφυρα επικοινωνίας με τον έλληνα Πρωθυπουργό, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «για εμένα δεν υπάρχει Μητσοτάκης… δεν θα τον συναντήσω ποτέ ξανά».
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο «Σουλτάνος» χρησιμοποιεί τέτοιες ρητορικές εξάρσεις, ωστόσο τα λόγια του θα πρέπει να ερμηνεύονται προσεκτικά από ελληνικής πλευράς, καθώς ένα ιδιαίτερο θερμό καλοκαίρι στο Αιγαίο ή την Ανατολική Μεσόγειο, παρόμοιο με εκείνο του 2020 ή ακόμα χειρότερο, δεν θα συνέφερε καμία από τις δύο χώρες, πόσο μάλλον το ΝΑΤΟ, το οποίο σήμερα όσο ποτέ, επιθυμεί να προβάλλει συνοχή και συσπείρωση.
Υ.Γ. Και να φανταστούμε ότι τα πρώτα χρόνια της πρωθυπουργίας του, πολύ πριν αλλάξει το πολίτευμα, ο Ταγίπ Ερντογάν αντιμετωπίζονταν με περίσσεια συμπάθεια από ελληνικά διπλωματικά χείλη, καθώς θεωρούνταν ο νέος μεταρρυθμιστής της Τουρκίας, η πολιτική του οποίου ήταν μακριά από τις αναθεωρητικές τάσεις των Κεμαλιστών.
