Αλήθεια, πόσες φορές έχουμε αναρωτηθεί, αν έχουμε ακολουθήσει την καριέρα που ονειρευόμασταν μικροί; Πόσοι έχουν την πεποίθηση ότι ασχολήθηκαν με αυτό που πραγματικά ήθελαν; Και πόσοι πάλι ακολούθησαν έναν ακαδημαϊκό και μετέπειτα επαγγελματικό δρόμο, τον οποίο οι ίδιοι επέλεξαν; Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που όλοι μας κατά καιρούς κάνουμε εσωτερικά αναλογιζόμενοι αν πήραμε τη σωστή απόφαση, αν κάναμε έστω μια μικρή προσπάθεια να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας ή αν ασχοληθήκαμε με κάτι που ίσως και να μη θέλαμε και τόσο πολύ, αλλά απλά προέκυψε.
Η σημαντικότητα της προσωπικής επιλογής στην ακαδημαϊκή και μετέπειτα στην επαγγελματική ζωή φαίνεται από τα αποτελέσματα πολλών ερευνών (π.χ. Eun HY, Sohn Y.W., Lee S., 2013). Ωστόσο πολλοί παράγοντες επεμβαίνουν στη διαδικασία αυτή μέχρι να πάρουμε την τελική μας απόφαση αρχικά με τη σχολή και αργότερα τη δουλειά που θα επιλέξουμε, πέρα από την προαναφερθείσα προσωπική επιλογή. Όπως φαίνεται και σε πρόσφατη έρευνα από το School of Business Management, University Utara Malaysia (2016), η οικογένεια, τα οικονομικά κριτήρια (είτε πιθανές μελλοντικές απολαβές είτε έξοδα κατά τη διάρκεια της φοίτησης), η αίσθηση της αποτελεσματικότητας και, όπως προαναφέρθηκε, η δυνατότητα της προσωπικής επιλογής είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που μας επηρεάζουν και μας ωθούν στην τελική μας απόφαση.
Θα αποφύγουμε να αναφερθούμε στον ρόλο του σχολείου και πώς αυτό επιδρά μέσω του τρόπου διδασκαλίας, του επαγγελματικού προσανατολισμού και της γενικότερης προετοιμασίας για ένταξη του παιδιού στην κοινωνία (κυρίως γιατί είναι ένα ζήτημα πολυδιάστατο του οποίου το πλαίσιο καθορίζεται από κυβερνητικούς και εκπαιδευτικούς φορείς και δεν άπτεται στη δικαιοδοσία μας). Θα σταθούμε, όμως, στο κομμάτι της οικογένειας και τον ρόλο που αυτή έχει στην όλη αυτή διαδικασία μέχρι την επαγγελματική αποκατάσταση. Μια τάση που παρατηρείται στην ελληνική τουλάχιστον κοινωνία είναι ο διαχωρισμός των επαγγελμάτων σε αποδεκτά και μη αποδεκτά, με και χωρίς μέλλον, προσοδοφόρα και μη προσοδοφόρα κλπ.
Ο διαχωρισμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα να αποτρέπει το παιδί από το να σκεφτεί να ασχοληθεί με κάτι (ακόμα κι αν είναι ένα παιδικό όνειρο ζωής) και να το οδηγεί σε μονοπάτια που ίσως να του είναι από αδιάφορα ως απεχθή. Πολλά ερευνητικά δεδομένα, όπως αυτό του Kniveton (2004), καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι γονείς παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην επιλογή του εφήβου σχετικά με την επιλογή επαγγελματικής χάραξης καριέρας. Η σημασία του προσωπικού κινήτρου και ενδιαφέροντος στην επαγγελματική αποκατάσταση και μετέπειτα καταξίωση είναι τεράστια.
Αν, λοιπόν, «αναγκάσουμε» ή «πείσουμε» το παιδί να ασχοληθεί με κάτι το οποίο δεν επιθυμεί, επειδή εμείς δεν επικροτούμε τη σκέψη του αυτή, ουσιαστικά είναι σαν να του αφαιρούμε το σημαντικότερο στοιχείο της μελλοντικής επιτυχίας. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα επαγγελματιών που ακολούθησαν το δρόμο που αυτοί επέλεξαν και, παρά τα όποια εμπόδια παρουσιάστηκαν, κατέληξαν να είναι ανεξάρτητοι και επιτυχημένοι και, κυρίως, ευτυχισμένοι.
Πώς, όμως, ένας γονέας μπορεί να γίνει αρωγός στην πορεία του παιδιού προς την επιτυχία με τρόπο που να μην επεμβαίνει στις αποφάσεις του; Τα σύγχρονα μοντέλα γονεϊκότητας έχουν καταλήξει σε συγκεκριμένους τρόπους διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων και παρακάτω θα αναφέρουμε κάποια απλά βήματα:
1. Ακόμα και από μικρή ηλικία τα παιδιά κάνουν κάποιες δηλώσεις σχετικές με το μέλλον τους (θέλω να γίνω αστροναύτης, επαγγελματίας ποδοσφαιριστής, πολιτικός κλπ.). Όσο αστεία ή και παράλογα να ακούγονται σε εμάς αυτά τα λόγια δεν παύουν να αποτελούν μια βαθιά επιθυμία του παιδιού. Το να προσπαθήσουμε να του αλλάξουμε γνώμη, επειδή απλά εμείς δε θα κάναμε ποτέ κάτι τέτοιο, μάλλον δεν θα βοηθήσει στη διατήρηση της καλής επικοινωνίας μαζί του. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε, ακόμα και από την προσχολική ηλικία είναι να συζητήσουμε μαζί του γύρω από το θέμα με θετική διάθεση («ακούγεται πολύ ενδιαφέρον αυτό που λες», «για πες μου πώς και κατέληξες σε αυτό το συμπέρασμα;», «ξέρεις τι χρειάζεται να κάνεις, για να γίνεις αυτό που λες;»). Η λογική πίσω από αυτό είναι να βάλουμε το παιδί σε μια διαδικασία να σκεφτεί χωρίς όμως να του εκφράσουμε τη γνώμη μας για το αν μας αρέσει συγκεκριμένα αυτή του η ιδέα ή όχι. Καθώς το παιδί μεγαλώνει και αποκτάει εικόνες από τον κόσμο γύρω του, από μόνο του είτε θα προσαρμόζει τις σκέψεις του είτε θα τις αναθεωρεί αλλάζοντας το ενδιαφέρον του σε κάτι άλλο. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι θα είναι καθαρά δική του επιλογή και θα γνωρίζει παράλληλα ότι έχει τη στήριξη των γονιών του.
2. Στην εύκολη περίπτωση όπου συμφωνούμε με την επιλογή του, το επόμενο βήμα είναι να παρέχουμε ένα υγιές περιβάλλον, όπου θα μπορεί να εξελιχθεί με το δικό του τρόπο και να πάρει τις αποφάσεις που χρειάζεται, όταν το επιλέξει. Σε καμία περίπτωση δεν βοηθάει η διαρκής και επίμονη επέμβαση σχετικά με το πώς να κάνει κάτι. Προφανώς και μπορούμε να δώσουμε μια συμβουλή ή να πούμε τη γνώμη μας, ωστόσο το ζητούμενο είναι απλά το ίδιο το παιδί να μπορεί να δράσει ελεύθερα έχοντας υπόψιν του ότι είστε εκεί, αν χρειαστεί κάποια βοήθεια. Το να κάνει κάτι λάθος ή να έχει μια προσωρινή απογοήτευση είναι κομμάτι της ζωής και πρέπει να αντιμετωπίζεται δημιουργικά και εξελικτικά με στάση συμπαράστασης, κατανόησης και αγάπης-ενδιαφέροντος («οκ, έκανες ένα λάθος, αλλά τώρα που το κατάλαβες, είμαι σίγουρος ότι ξέρεις πώς να το διορθώσεις και να γίνεις καλύτερος/η», «όσα λάθη και να κάνεις, εγώ θα είμαι εδώ για σένα»).
3. Στη δύσκολη περίπτωση όπου η απόφασή του είναι αντίθετη με τα πιστεύω και τις απόψεις μας, χρειάζεται λίγο προσοχή με το πώς θα το επικοινωνήσουμε αυτό. Γενικότερα, σε πρώτη φάση είναι ιδιαίτερα βοηθητική η προσέγγιση του προαναφερθέντος πρώτου βήματος, δηλαδή η συζήτηση με το παιδί σχετικά με τους λόγους που το οδήγησαν σε αυτή την επιλογή. Σε επόμενη σχετική συζήτηση καλό είναι να επικοινωνήσετε κι εσείς την άποψή σας και τα συναισθήματά σας σχετικά με αυτή την επιλογή με μια έμμεση αντίθεση και χωρίς πρόθεση να του αλλάξετε γνώμη («είπες ότι θες να ασχοληθείς με αυτό. Δεν ξέρω αν με βρίσκει σύμφωνο αυτή σου η απόφαση, αλλά θα την στηρίξω», «θα ήθελα λίγο να το συζητήσουμε παραπάνω το θέμα, γιατί προσωπικά δεν συμφωνώ με αυτό»).
Με τον έμμεσο τρόπο αυτό επιτυγχάνετε τη διατήρηση της καλής επικοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα σίγουρα το παιδί μπαίνει σε διαδικασία να λάβει υπόψιν του τα λεγόμενά σας, ακόμα κι αν είναι αντίθετα με τα δικά του, ασχέτως αν τελικά θα αλλάξει γνώμη ή όχι. Αυτό (πρέπει να) είναι μια διαδικασία που θα πάρει κάποιο χρόνο και θα (πρέπει να) είναι προσωπική επιλογή του παιδιού και πάλι. Επίσης, πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι η απαγόρευση και η κάθε προσπάθεια επιβολής δημιουργεί μια σειρά προβλημάτων.
Αρχικά το παιδί το πιο πιθανόν είναι να αρχίσει να αντιδράει και να μην σας εμπιστεύεται με αποτέλεσμα οι σχέσεις σας να διαταραχθούν, πολλές φορές και ανεπανόρθωτα, αν δεν υπάρξει κάποια προσπάθεια κατευνασμού των πνευμάτων. Η αντίδραση αυτή στη συνέχεια επιφέρει μια σειρά προβλημάτων συμπεριφοράς που ακολουθούν το παιδί για μια ζωή. Αλλά, ακόμα κι αν δείχνει ότι αποδέχεται την άποψή σας φαινομενικά, εσωτερικά μέσα του γίνεται ένας τεράστιος πόλεμος μεταξύ του εγώ του και της θέλησής του να είναι αποδεκτό από εσάς. Αυτό το δεύτερο οδηγεί συνήθως αργότερα σε πολλά προσωπικά ψυχολογικά προβλήματα, συνήθως αόρατα, παρά το ότι εσείς έχετε την πεποίθηση ότι πήρε τη σωστή απόφαση και ότι όλα βαίνουν καλώς.
Τέλος, σε κάθε περίπτωση πρωτεύοντα ρόλο παίζει η διατήρηση μιας υγιούς επικοινωνίας με το παιδί, η οποία βασίζεται στην αμοιβαία κατανόηση και την εμπιστοσύνη. Όταν αυτή διαταράσσεται, προκύπτουν προβλήματα τα οποία, αν δεν επιλυθούν, διαιωνίζονται και προκαλούν διαταράξεις στις σχέσεις και όχι μόνο. Αυτό το τελευταίο αποτελεί θέμα επόμενου, ίσως, άρθρου!
