Για πολλά χρόνια ακούμε όλο και πιο συχνά τον όρο κλιματική αλλαγή και κλιματική κρίση για να περιγράψουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη. Πλέον όμως, καλό θα ήταν να ξεκινήσουμε να μιλάμε ανοιχτά για κλιματική κατάρρευση και όχι απλά αλλαγή. Πρόκειται για μία κατάρρευση της ισορροπίας και της σταθερότητας του κλίματος που επέτρεψε στην ανθρωπότητα να αναπτυχθεί και να δημιουργήσει πολιτισμό. Παρακάτω θα παρουσιάσω τα στοιχεία που είναι πολύ χειρότερα από ότι συνήθως νομίζουμε και θα εξηγήσω, γιατί στο μέλλον ίσως έρθουμε αντιμέτωποι με την πιο σοβαρή απειλή του σύγχρονου κόσμου μας.
Ας το πάρουμε όμως από την αρχή. Τι είναι αυτό που προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη; Ο κύριος λόγος είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το φυσικό και απαραίτητο δηλαδή φαινόμενο που χωρίς αυτό ο πλανήτης μας θα ήταν πιο κρύος και από την εποχή των παγετώνων. Το φαινόμενο αυτό, με λίγα λόγια, αποτελείται απο κάποια αέρια που επιτρέπουν στη Γη να συγκρατεί τη θερμότητα στην ατμόσφαιρά της. Το πρόβλημα λοιπόν ξεκιναέι όταν αυτά τα αέρια αυξάνονται πιο γρήγορα από ό,τι η Γη μπορεί να απορροφήσει. Το κυριότερο από τα αέρια του θερμοκηπίου είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά εκπέμπεται με ταχύτατους ρυθμούς και σε τεράστιες ποσότητες.
Μετρήσεις από παρατηρητήρια, απομακρυσμένα από πόλεις, μας δείχνουν πόσο διοξείδιο του άνθρακα υπάρχει σήμερα στην ατμόσφαιρά μας. Τελευταία φορά που τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα ήταν τόσο υψηλά ήταν πριν τρία εκατομμύρια χρόνια. Πώς το ξέρουμε αυτό; Από φυσαλίδες αέρα παγιδευμένες σε παγοκρύσταλλους μπορούμε να μάθουμε τη σύσταση της ατμόσφαιρας εκατοντάδες χιλιάδες μέχρι και εκατομμύρια χρόνια πριν.
Η βασική αιτία αυτής της απότομης αύξησης είναι προφανώς ο άνθρωπος. Η φύση εκπέμπει περίπου 650 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο, ενώ ο άνθρωπος 30 δίσεκατομμυρια τόνους. Δηλαδή 50 φορές περισσότερο (medium.com).
Αυτή η απότομη εκτόξευση των εκπομπών έχει, όπως είπαμε, άμεσο αντίκτυπο στην αύξηση της θερμοκρασίας. Ας δούμε όμως για πόση αύξηση της θερμοκρασίας μιλάμε. Για περίπου 12.000 χρόνια ο μέσος όρος της θερμοκρασίας μέσα σε ένα έτος κυμαινόταν μεταξύ 13-14°C χωρίς να μεταβάλλεται πάνω από έναν βαθμό. Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, η θερμοκρασία έχει ανέβει 1-1,5°C δηλαδή έχει φτάσει περίπου τους 15°C. Τα τελευταία μάλιστα 60-70 χρόνια, η αύξηση γίνεται πιο γρήγορα από ποτέ. Αυτή η “μικρή” φαινομενικά αύξηση της θερμοκρασίας έχει ήδη σημαντικές επιπτώσεις στον πλανήτη και στην ανθρωπότητα, αλλά θα τις αναλύσουμε αυτές παρακάτω.
Πολλοί αρνητές αυτής της πραγματικότητας υποστηρίζουν ότι αφού οι διακυμάνσεις στη θερμοκρασία συνέβαιναν και στο παρελθόν τότε δεν ευθύνεται ο άνθρωπος για αυτά που βλέπουμε σήμερα. Γιατί όμως, ενώ ακούγεται λογικό, δεν ισχύει; Είναι αλήθεια, αρχικά, ότι για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια δεν υπήρχε σταθερότητα στο κλίμα, οι άνθρωποι ζούσαν κατα κύριο λόγο σε μία παγωμένη Γη με μεγάλες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία. 12.000 χρόνια πριν η θερμοκρασία σταθεροποιήθηκε, μέσα από αλλαγές στην τροχιά της Γης. Το κλίμα έγινε πιο σταθερό και προβλέψιμο και αυτό έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αναπτύξει τη γεωργία και μετέπειτα τον πολιτισμό.
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι απλώς ότι η θερμοκρασία της Γης αλλάζει, αυτό που έχει κυρίως σημασία είναι ο ρυθμός της αλλαγής αυτής. Στο παρελθόν, όταν υπήρχαν μεταβολές στο κλίμα, οι μεταβάσεις διαρκούσαν χιλιάδες χρόνια το λιγότερο. Σήμερα ανάλογες μεταβολές συμβαίνουν μέσα σε 100-200 χρόνια.
Με την υπερθέρμανση του πλανήτη, δεν κινδυνεύουμε απλώς να “ζεσταθούμε λίγο παραπάνω”, οι απειλές είναι πολύ σημαντικότερες. Εάν η ανθρωπότητα συνεχίσει να εκπέμπει με τους ίδιους ρυθμούς διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφιαρα τότε στην καλύτερη περίπτωση μέχρι το τέλος του αιώνα η μέση θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί μέχρι και κατά 5°C σε σχέση με τα τέλη του 19ουαιώνα, δηλαδή να φτάσει περίπου τους 20°C. Μία τέτοια αύξηση θα ήταν καταστροφική για την ανθρωπότητα πολύ πριν φτάσει τους 5 βαθμούς. Ακόμη και σήμερα που η μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί περίπου 1,3°C σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο, βιώνουμε ήδη πιο συχνά και πιο ακραία φαινόμενα, όπως πυρκαγιές και πλημμύρες.
Το καταλαβαίνουμε πλέον και μόνοι μας δεν χρειαζόμαστε τα νούμερα.
Πριν 10-20 χρόνια, υπήρχαν καλοκαίρια στην Ελλάδα που δεν είχαμε καύσωνα. Τα τελευταία χρόνια, έχουμε κάθε καλοκαίρι και πλεόν θεωρείται καλό εάν ο καύσωνας κρατήσει 6-7 μέρες. Εάν λοιπόν δεν λάβουμε μέτρα ως ανθρωπότητα, σε λίγες δεκαετίες οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές και πολύ πιθανόν να απειληθούν βασικές λειτουργίες της κοινωνίας μας. Πρώτα απ’ όλα χιλιάδες είδη ζώων θα εξαφανιστούν, ήδη υπολογίζεται ότι ο συνολικός πληθυσμός των εντόμων (η βάση δηλαδή της τροφικής αλυσίδας) στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει μειωθεί κατά 60% τα τελευταία 20 χρόνια (nhm.ac.uk).
Παράλληλα, τα επόμενα χρόνια ενδέχεται η γεωργία σε πολλές περιοχές του κόσμου να καταρρεύσει. Οι μη βιώσιμες περιοχές σε Αφρική και Ασία θα πολλαπλασιαστούν σε επικίνδυνο βαθμό. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να δούμε τεράστια κύματα μετανάστευσης προς πιο βόρειες περιοχές. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 θα μεταναστεύσουν 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, λόγω της κλιματικής κατάρρευσης (zurich.com). Αξίζει να σημειωθεί ότι στη μεταναστευτική κρίση του 2015 μετακινήθηκαν 1-2 εκατομμύρια άνθρωποι.
Τι κάνει η διεθνής κοινότητα για όλα αυτά; Μέσα από παγκόσμιες συμφωνίες έχει υιοθετηθεί μία στρατηγική «net zero» στην οποία ο βασικός στόχος είναι μέχρι το 2050 να απορροφούμε περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από αυτό που παράγουμε. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκουν η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης, σε σχέση πάντα με την θερμοκρασία στην προβιομηχανική περίοδο, να μην ξεπεράσει τους 2°C. Μία τέτοια συμφωνία είναι και η γνωστή πλέον «Paris Agreement», στην οποία συμμετέχουν όλα τα κράτη εκτός από Ιράν, Λιβύη, Υεμένη και φυσικά οι ΗΠΑ που αποχώρησαν για δεύτερη φορα ξανά με απόφαση Τραμπ.
Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ακατόρθωτους του στόχους του net zero διότι θα έπρεπε να ζούμε σε έναν ουτοπικό κόσμο όπου όλα τα κράτη συνεργάζονται ειρηνικά για ένα κοινό συμφέρον. Ακόμη όμως και αν καταφέρουμε μέχρι το 2050 να παραγουμε λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από αυτό που αφαιρούμε από την ατμόσφαιρα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τελικά η αύξηση της θερμοκρασίας να είναι πάνω από 2°C και μέχρι το 2100 να ξεπεράσει τους 3 βαθμούς (arxiv.org).
Δυστυχώς μέχρι στιγμής μόνο η Δύση και πολύ λιγότερο η Κίνα είναι αυτές που προσπαθούν κάπως να αλλάξουν την κατάσταση μέσω κυρίως της ενεργειακής μετάβασης και της έρευνας. Είναι εύκολο να κατηγορούμε χώρες της Αφρικής και της Ασίας που δεν ενδιαφέρονται για το πρόβλημα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ο δυτικός τρόπος ζωής είναι αυτός που ευθύνεται κατά κύριο λόγο για τη σημερινή κατάσταση του πλανήτη.
Εάν θέλουμε να δούμε κάποια αποτελέσματα μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα πρέπει να απαιτούμε από τις κυβερνήσεις να ασχολούνται με το ζήτημα του κλίματος σε πραγματικό βαθμό και όχι απλά για την επίτευξη επικοινωνιακών σκοπών. Το μέλλον είναι σίγουρα αβέβαιο, καθώς δεν υπάρχουν ακόμα βιώσιμες λύσεις μεγάλης κλίμακας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το να πετάμε μπογιές σε πίνακες στον Λούβρο και το να εκλέγουμε ανθρώπους σαν τον Ντόναλντ Τραμπ δεν βοηθάει στην επίλυση του προβλήματος.
