Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα βιβλίου, αλλά και την έκδοση του νέου βιβλίου του Γιάννη Καλπούζου, το «Καλντερίμι» (εκδ. Ψυχογιός), μιλήσαμε με τον συγγραφέα για την προσωπική του διαδρομή, τη σχέση του με την ελληνική ιστορία, την παράδοση και φυσικά με τη μυθοπλασία. Γεννημένος στο χωριό Μελάτες της Άρτας, ο Γιάννης Καλπούζος δηλώνει «ερωτευμένος με τη γλώσσα»!
Το «Καλντερίμι» -το οποίο εξελίσσεται σε μία κρίσιμη ιστορικά περίοδο για τη Θεσσαλονίκη- φιγουράρει ήδη στην κορυφή των προτιμήσεων των αναγνωστών πανελλαδικά, ενώ, όπως μας αποκάλυψε ο ίδιος, ο Παράσχος, ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος στάθηκε η αφορμή, ώστε να θυμηθεί για μία ακόμα μία φορά την παλιά του τέχνη, που δεν είναι άλλη από τη στιχουργική!
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Καλπούζο για τον χρόνο που αφιέρωσε!
– Διαβάζοντας το νέο σας βιβλίο, το «Καλντερίμι», παρουσιάζετε μια Θεσσαλονίκη άγνωστη σε σύγκριση με τη σημερινή. Πώς αποκομίσατε τόσες πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη εκείνης της εποχής;
– Μέσα από επίπονη και επίμονη μελέτη. Διάβασα τα χιλιάδες διασωθέντα φύλλα των εφημερίδων αυτών των χρόνων αλλά και αρκετών μετέπειτα, καθώς και πλήθος βιβλίων· λαογραφικών, ιστορικών, αρχιτεκτονικής, ιατρικής, οικονομικών, θρησκευτικών και πόσα άλλα. Επίσης πάμπολλες διατριβές, απομνημονεύματα, ημερολόγια και περιοδικά, ενώ μελέτησα χιλιάδες φωτογραφίες.
– Καφέ Αμάν, καφέ Σαντάν, πόρνες, καταστροφές, δολοφονίες, πυρκαγιές. Πώς θα περιγράφατε με μία λέξη τη Θεσσαλονίκη της περιόδου που εξετάζετε στο νέο σας βιβλίο;
– Την περιέγραψα ήδη με τον τίτλο του βιβλίου: καλντερίμι. Σαν να επιβαίνει κανείς σε άμαξα και αυτή κυλάει σε καλντερίμι. Το αποτέλεσμα είναι όλο τραντάγματα.
«Στο παρελθόν συναντώ το σήμερα»
– Τα βιβλία που γράφετε έχουν όλα ιστορικά στοιχεία ανάλογα με την εποχή που διαδραματίζονται. Τι είναι αυτό που σας εμπνέει από την ελληνική ιστορία ώστε να γράφετε με βάση τα ιστορικά γεγονότα;
– Από το παρελθόν, είτε εν αγνοία μας είτε συνειδητά, διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό η προσωπικότητά μας και ο χαρακτήρας μας, η συμπεριφορά μας, η ιστορική μνήμη και ο τρόπος πρόσληψης του κόσμου. Κυρίως μέσα από την πατροπαράδοτη προφορική διδαχή. Άρα στο παρελθόν συναντώ το σήμερα. Με ενδιαφέρει να το διαπραγματευτώ, να το κατανοήσω και να το μεταφέρω στους αναγνώστες. Το παρελθόν είναι το ακόντιο και το σήμερα η αιχμή του.
– Έχοντας γράψει βιβλία με υπόβαθρο τον Πόντο, τη Θεσσαλονίκη, την Άρτα, την Κύπρο, την Κωνσταντινούπολη και τα Ιωάννινα, πιστεύετε ότι οι Έλληνες γνωρίζουν τις ιστορίες των τόπων τους;
– Όχι πολλοί έως ελάχιστοι. Γνωρίζοντας κανείς την ιστορία του τόπου του, και ειδικά αυτή που έγραψαν οι απλοί άνθρωποι, δένεται μαζί του και τον αγαπά. Νοιάζεται και περισσότερο προς όλες τις κατευθύνσεις και γίνεται καλύτερος πολίτης.
– Σύμφωνα με τους αναγνώστες σας, όταν γράφετε ένα βιβλίο κάνετε ανάπλαση ή την «αυτοβιογραφία» μιας ολόκληρης εποχής. Πως νιώθετε για αυτό;
– Αυτός είναι ο στόχος μου. Να αναπλάσω και να φωτίσω πανταχόθεν μια εποχή, δίνοντας την ευκαιρία στον αναγνώστη να κρίνει τους μυθοπλαστικούς ήρωες αλλά και τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα με βάση όσα ίσχυαν τότε και όχι με τον τρόπο που σκεφτόμαστε σήμερα. Ασφαλώς νιώθω ικανοποίηση όταν το αναγνωρίζουν οι αναγνώστες. Αισθάνομαι ότι έκανα καλά τη δουλειά μου.
– Πείτε μας πώς βρίσκετε τις πηγές για τη δημιουργία των μυθιστορημάτων σας; Είναι μια εύκολη διαδικασία μετά από τόσα βιβλία;
– Αγοράζω βιβλία, επισκέπτομαι βιβλιοθήκες και μουσεία, ανατρέχω σε ψηφιοποιημένα αρχεία, αναζητώ μνήμες μέσω επιζώντων εάν πρόκειται για νεότερη εποχή ή μέσω των απογόνων τους και ταξιδεύω στα μέρη όπου διαδραματίζεται το εκάστοτε βιβλίο μου. Πέραν αυτών υπάρχει και μια συσσωρευμένη γνώση για εποχές τις οποίες έχω ήδη μελετήσει και δεν μπαίνω σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά. Πρόκειται για μόχθο και γοητευτική διαδικασία ταυτόχρονα. Ωστόσο η δυσκολία σε σχέση με τα προηγούμενα βιβλία μου έγκειται στη μη επανάληψη, είτε ιστορικών γεγονότων είτε ως μυθοπλασία και χαρακτήρες.
«Η λοιπή ζωή μου, η τωρινή, αποτελεί παράπλευρη πραγματικότητα»
– Κατά τη διάρκεια της συγγραφής, ταξιδεύετε με μια χρονομηχανή στη χρονική περίοδο που αφηγείστε; Φαντάζεστε τον εαυτό σας ως κομμάτι μιας συγκεκριμένης ιστορικής συγκυρίας;
– Ζω εκεί. Η λοιπή ζωή μου, η τωρινή, αποτελεί παράπλευρη πραγματικότητα. Περπατώ μαζί με τους εκάστοτε μυθοπλαστικούς ήρωες, διασκεδάζω, κλαίω, γελάω, ονειρεύομαι, φοβάμαι, απογοητεύομαι, μισώ, ερωτεύομαι… Είμαι κομμάτι τους και είναι κομμάτια μου. Ανάβω κάθε φορά μία φωτιά και ρίχνομαι μέσα της, κατακαίγομαι και συγχρόνως δροσίζομαι, όπως οι Τρεις Παίδες εν Καμίνω.
– Τόσο στην παρουσίαση του «Ραγιά», όσο και στο «Καλντερίμι», είδαμε ότι συμμετείχε ενεργά το μουσικοχορευτικό τμήμα του συλλόγου «Η Ήπειρος». Πόσο σημαντική θεωρείτε την παράδοση; Αποτελεί πηγή έμπνευσης για εσάς;
– Η παράδοση είναι ό,τι και το παρελθόν. Ο κουβάς ή το βαρέλι που μεταφέρουμε το νερό του σήμερα. Η παράδοση αποτελεί το θησαυροφυλάκιο όπου βουτάω και ανασύρω ιδέες μα και όσα δένουν τον τωρινό χρόνο με τον παρελθόντα. Θαρρείς και χώνομαι στον ομφάλιο και παντοτινά άκοπο λώρο του χρόνου.
«Εάν δε διαβάζει ο γονιός, δε θα διαβάζει και το παιδί, πλην εξαιρέσεων»
– Θεωρείτε ότι οι νέοι διαβάζουν βιβλία σήμερα; Τα δικά σας βιβλία απευθύνονται και στο νεανικό κοινό;
– Γράφω βιβλία για ενήλικες και βεβαίως απευθύνονται και στους νέους. Έχει τύχει να μου πουν ότι διάβασαν βιβλία μου και έφηβοι. Γενικότερα οι νέοι ακολουθούν το παράδειγμα των γονιών. Τα παιδιά μαθαίνουν από αυτό που κάνουμε και από αυτό που δεν κάνουμε. Εάν δε διαβάζει ο γονιός, δε θα διαβάζει και το παιδί, πλην εξαιρέσεων. Στην Ελλάδα διαβάζει σε ποσόστωση το 7% με 8% των ενηλίκων του συνολικού πληθυσμού. Εννοώ ως τακτικοί αναγνώστες, ήτοι τουλάχιστον 5 βιβλία τον χρόνο. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι μήτε οι ενήλικες μήτε οι νέοι διαβάζουν σε ικανοποιητικό βαθμό στη χώρα μας.
– Ποιος είναι ο προσωπικός σας στόχος ως συγγραφέας; Τι είδους εντύπωση θα θέλατε ιδανικά να αφήνετε σε έναν αναγνώστη που μόλις έχει ολοκληρώσει ένα βιβλίο σας;
– Να επιτύχω την αναγνωστική απόλαυση, αλλά και να θέλει ο αναγνώστης να ξαναδιαβάσει το βιβλίο προκειμένου να εντοπίσει όσα δεν του επέτρεψε η ένταση της μυθοπλασίας.
«Εγώ είμαι ερωτευμένος με τη γλώσσα»
– Οι περισσότεροι σας γνωρίζουν ως έναν πολυγραφότατο συγγραφέα. Ειδικά στην ηλικία μας, λιγότεροι γνωρίζουν ότι είστε μάλιστα και ένας εξαιρετικά επιτυχημένος στιχουργός. Εξακολουθείτε να γράφετε στίχους και ποια η ειδοποιός διαφορά με τη μυθιστορηματική συγγραφή;
– Όλα είναι λόγος κι εγώ είμαι ερωτευμένος με τη γλώσσα. Κάθε είδος γραφής έχει τις δυσκολίες του. Στον στίχο για τραγούδι πρέπει να αφηγηθείς μέσα σε 3-4 τετράστιχα μια συναισθηματική κατάσταση ή μια ιστορία. Ωστόσο αυτή η παίδευση, η οικονομία του λόγου, λειτούργησε για μένα ως άσκηση και μαθητεία. Στο εκτεταμένο κείμενο, όπως το μυθιστόρημα, διαγωνίζεσαι με τη διατήρηση της ατμόσφαιρας και του ύφους, ενώ παράλληλα πρέπει να κρατάς αμείωτο το ενδιαφέρον της μυθοπλασίας και να κτίζεις βήμα το βήμα και μέσα από σκηνές τους χαρακτήρες. Πλέον σπανίως γράφω στίχους. Απαιτείται αφιέρωση στο είδος που έχεις ταχθεί. Ωστόσο έγραψα προσφάτως έναν στίχο, ο οποίος αποδίδει τη ζωή και τον χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα στο «καλντερίμι-99 χρόνια στη Σαλονίκη», του Παράσχου. Τον μελοποίησε ο συνθέτης Χριστόφορος Γερμενής, με τον οποίο γράψαμε τα τραγούδια: «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου», «Η ζωή μου ένας κύκλος», «Να ‘σουν θάλασσα», «Εχθρός ο πόνος» και άλλα. Το εν λόγω τραγούδι θα ερμηνεύσει η Γλυκερία.
– Πείτε μας έναν αγαπημένο δικό σας στίχο.
«Εγώ λυγμών καρπός / εγώ ματαίων κόπος / εγώ ο άκτιστος ναός / εγώ κρανίου τόπος…» Είναι σε σύνθεση και ερμηνεία του Ορφέα Περίδη.
Μου αρέσει πολύ και από το τραγούδι για το «καλντερίμι» που προανέφερα, ο στίχος:
«Θα σ’ αγαπώ μέχρι να σωπάσουν τα πουλιά».
Συνέντευξη: Βασίλης Ιατρούδης και Βαγγέλης Λαζαρίδης
