Η επικοινωνία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο όλων των όντων που ζουν σε οργανωμένες και μη κοινωνίες. Καθετί που λέμε, κάνουμε ή δείχνουμε ότι κάνουμε εμπεριέχει κάποιο μήνυμα το οποίο λαμβάνεται από κάποιο άλλο άτομο κι αυτό το άτομο το αποκωδικοποιεί με το δικό του τρόπο. Μέσω της επικοινωνίας δημιουργούνται και εξελίσσονται όλων των ειδών οι διανθρώπινες σχέσεις (επαγγελματικές, φιλικές, οικογενειακές, ερωτικές κλπ.). Κι ενώ είναι εύκολα κατανοητό ότι η ποιότητα της επικοινωνίας είναι και αυτή που συνήθως καθορίζει και το πώς θα εξελιχθεί κάθε σχέση, δεν είναι το ίδιο απλό το πώς μπορεί πρακτικά να επιτευχθεί και να διατηρηθεί μια υγιής και βαθύτερη επικοινωνία.
Μια -ας το πούμε- ποιοτική σχέση περιλαμβάνει ή και απαιτεί την παρουσία μιας σειράς σημαντικών αξιών (ειλικρίνεια, σεβασμός κλπ), καθώς και την ύπαρξη κοινών ενδιαφερόντων ή -στην περίπτωση που υπάρχουν διαφωνίες-ασυμφωνίες- την αποδοχή του άλλου μέσω αμοιβαίων υποχωρήσεων. Κάποια άτομα σίγουρα έχουν περισσότερο ανεπτυγμένα αυτά τα χαρακτηριστικά, πράγμα το οποίο τα βοηθά να συνάπτουν και να διατηρούν πολύ πιο εύκολα σχέσεις διαφόρων ειδών σε σύγκριση με άλλα άτομα που είναι πιο διεκδικητικά-ανταγωνιστικά και τα έχουν λιγότερο αναπτυγμένα.
Για να φτάσουμε στο διά ταύτα, ένα από τα σημαντικότερα «όπλα» επίτευξης ουσιαστικής επικοινωνίας είναι η λεγόμενη ενεργητική ακρόαση. Αν θα θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό της δεξιότητας αυτής, θα λέγαμε ότι είναι η ικανότητα κάποιου ατόμου
1) να ακούει προσεκτικά ένα άλλο άτομο,
2) να έχει αποδεχθεί αυτό το άτομο σχεδόν ολοκληρωτικά και άνευ όρων,
3) να είναι ψυχολογικά παρών/ούσα και ανοιχτός/ή στην οποιαδήποτε έκφραση συναισθημάτων και απόψεων του άλλου ατόμου,
4) να μην κρίνει το άλλο άτομο και
5) να έχει μια ενεργητική παρουσία στη συζήτηση παρατηρώντας και «καθρεφτίζοντας» τόσο τα λεκτικά όσο και τα μη λεκτικά μηνύματα του άλλου ατόμου.
Για να καλυφθούν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά ο συνομιλητής απαιτείται να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση έχοντας σχεδόν καθολική εστίαση της προσοχής στο άτομο απέναντί του και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που αυτό να είναι ξεκάθαρο στο άτομο αυτό! Ακούγεται πολύπλοκο και δύσκολο ε; Κι όμως η δεξιότητα αυτή μπορεί να καλλιεργηθεί από πολύ μικρή ηλικία στον άνθρωπο και να εξελιχθεί σταδιακά θέτοντας τις βάσεις για σύναψη υγιών σχέσεων.
Ας δούμε μερικά (καθημερινά) παραδείγματα:
- Έρχεται η φίλη σας πολύ αναστατωμένη και σας λέει ότι χώρισε μετά από έναν καυγά. Σίγουρα το να απαντήσουμε κάτι του στυλ «Α, το ήξερα ότι θα συμβεί αυτό, γιατί ο τύπος φαινόταν γελοίος!» δεν θα βοηθήσει ιδιαίτερα. Σημαντικό είναι να εστιάζουμε στο πώς αισθάνεται ο συνομιλητής μας χωρίς να κρίνουμε και να του δίνουμε το πάτημα να μας ανοιχτεί. Άρα μια απάντηση που θα έδινε αυτή τη δυνατότητα θα ήταν (έχοντας παρατηρήσει ότι η φίλη μας είναι αναστατωμένη) «Αυτό είναι σίγουρα δύσκολο για σένα. Πώς είσαι τώρα;»
- Ο γιος σας επιστρέφει χαρούμενος στο σπίτι από το σχολείο και σας λέει ότι πήρε 18/20 σε ένα διαγώνισμα. Σχόλια του στυλ «και γιατί δεν πήρες 20;» ή «η υπόλοιπη τάξη τι έκανε;» θα προκαλέσουν κάποια προβλήματα, αν όχι τη συγκεκριμένη στιγμή, σίγουρα κάποια στιγμή στο μέλλον στην επικοινωνία σας. Μια καλή χρήση της ενεργητικής ακρόασης εδώ θα ήταν μια απάντηση όπως «φαίνεσαι πολύ χαρούμενος που τα πήγες καλά!». Πέραν του ότι έχουμε δει ότι το παιδί είναι χαρούμενο με αυτό και ότι του «καθρεφτίζουμε» αυτό το συναίσθημα, παράλληλα του δίνουμε την ευκαιρία να μας ανοιχτεί περισσότερο, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σε μια σχέση.
- Συνάδελφος στη δουλειά έρχεται έντρομος και σας αποκαλύπτει ότι έκανε ένα πολύ σημαντικό λάθος και φοβάται πώς θα το πει στον προϊστάμενο. Είναι σημαντικό για τον άνθρωπο αυτό να νιώσει ότι έχει έναν «σύμμαχο» εκείνη τη στιγμή (για αυτό και ήρθε και σας το είπε άλλωστε), κι όχι κάποιον που τον κρίνει ή ακόμα χειρότερα θα τον «προδώσει». Άρα σίγουρα μια απάντηση του στυλ «ελα μωρέ, σιγά το λάθος, θα καταλάβει ο προϊστάμενος, αν του το εξηγήσεις». Κάτι που θα βοηθούσε λίγο περισσότερο θα ήταν το «σε τρομάζει πώς θα του το πεις ή και το αν το μάθει από κάποιον άλλο, έτσι;». Με τον τρόπο αυτό σίγουρα του δίνουμε να καταλάβει ότι είμαστε εκεί για αυτόν, ενώ παράλληλα του δίνουμε το χώρο και το χρόνο να αποφασίσει μαζί μας πώς σκέφτεται να πράξει.
Για την ενεργητική ακρόαση και τη σημαντικότητά της έχουν γραφτεί πολλά βιβλία εκπαιδευτικού χαρακτήρα, που απευθύνονται τόσο σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όσο και σε όλους όσους ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες. Έτσι, συμπερασματικά και μετά από όλα τα προαναφερθέντα, συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλους τους αναγνώστες να αφιερώσουν λίγο από τον χρόνο τους στην εξάσκηση αυτής της δεξιότητας, γιατί από όσο έχω προσωπικά δει -αλλά και διαβάσει- η χρησιμότητά της στην επίλυση καθημερινών προβλημάτων, αλλά και στη σύναψη και διατήρηση υγιών σχέσεων, είναι αδιαμφισβήτητη.
