Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ζωή του ανθρώπου αποτελείται από κύκλους που ανοίγουν και κλείνουν και ενδιάμεσα υπάρχουν τα μεταβατικά στάδια που σε «μεταφέρουν» από τον έναν κύκλο στον άλλο. Ως μεταβατικό στάδιο μπορεί να οριστεί η περίοδος αυτή που «γνωρίζεις» τον νέο κύκλο ζωής και προσαρμόζεσαι σε αυτόν…αλλάζεις για να επιβιώσεις με τα νέα δεδομένα ζωής. Είναι γνωστό ότι η προσαρμοστικότητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματα του ανθρώπου.
Τέτοια μεταβατικά στάδια αποτελούν η εφηβεία, η ενηλικίωση, η μετάβαση στην τρίτη ηλικία. Πολλές φορές αυτή η διαδικασία της μετάβασης συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα άγχους και ανησυχίας. Παρακάτω θα αποπειραθούμε να διερευνήσουμε την πηγή αυτών των συναισθημάτων, ώστε να τα αποδεχτούμε ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας διαδικασίας αναγκαίας για να περάσουμε στο επόμενο «σκαλοπάτι» της ζωής.
Το περισσότερο κυρίαρχο συναίσθημα, κοινό σε όλα τα μεταβατικά στάδια είναι ο φόβος. Τα αντικείμενα του φόβου ποικίλλουν.
Αρχικά, υπάρχει ο φόβος για την αλλαγή, που μεταφράζεται στον φόβο για το άγνωστο και την αβεβαιότητα που «κουβαλά» κάθε νέο μονοπάτι. Ο άνθρωπος φοβάται όλα αυτά που πρόκειται να έρθουν στον νέο κύκλο της ζωής του, τις αποφάσεις που θα χρειαστεί να πάρει κι όλα όσα θα κληθεί να αντιμετωπίσει.
Νιώθει ανίκανος να φέρει εις πέρας τις προκλήσεις που θα ακολουθήσουν, γιατί θεωρεί ότι δεν διαθέτει την απαραίτητη δύναμη και τα κατάλληλα εργαλεία. Και η κρίση του είναι σωστή: τη δύναμη και τα εργαλεία μπορεί να τα αποκτήσει κανείς μόνο εμπειρικά και κάθε επόμενη πρόκληση θα τον βρίσκει περισσότερο ολοκληρωμένο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ό,τι συμβαίνει σωματικά, κάτι παρόμοιο συμβαίνει και ψυχικά. Ένας οργανισμός αποκτά αντισώματα μόνο, αφού μολυνθεί από τον ιό. Έτσι και η ανθρώπινη ψυχή αποκτά τους αναγκαίους μηχανισμούς μόνο, αφού βιώσει τις αντίστοιχες καταστάσεις. Άρα, η αβεβαιότητα μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με «βουτιά» μέσα σ’ αυτήν, μέσα στον νέο κύκλο ζωής. Έτσι ώστε να γνωρίσεις το αβέβαιο και να το καταστήσεις βέβαιο και κεκτημένο.
Μέσα σε αυτήν τη μετάβαση γεννάται συνήθως και ο φόβος της αποτυχίας. Φοβόμαστε τις συνέπειες αυτής, το τι μπορεί να σημαίνει η αποτυχία για εμάς. Έχουμε συνδέσει την αποτυχία, με την αναξιότητα: η ιδέα ότι μπορεί να αποτύχουμε σε κάτι ή ότι αποτυγχάνουμε σε κάτι, μεταφράζεται κατευθείαν στη σκέψη μας ως αναξιότητα, πως δηλαδή δεν είμαστε ικανοί να πετύχουμε και άρα δεν αξίζουμε. Παρ’ όλα αυτά η αποτυχία είναι αναγκαία για να υπάρξει επιτυχία και πρόοδος. Είναι αυτή που σου δείχνει ότι χρειάζονται κι άλλα για να καταφέρεις αυτό που θέλεις, χρειάζεσαι λίγα ακόμα βήματα για να φτάσεις εκεί που στοχεύεις κι αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αξίζεις, αλλά ότι προσπαθείς με έναν τρόπο ανθρώπινο.
Δεν γίνεται να βρίσκεσαι στη διαδικασία της εκμάθησης, της δοκιμής νέων πραγμάτων, της «γνωριμίας» με έναν νέο κύκλο ζωής και να περιμένεις να μην αποτύχεις. Η αποτυχία ενυπάρχει στην έννοια της εξέλιξης και δεν θα έπρεπε να εκλαμβάνεται με τρόπο αρνητικό, αλλά ως ένα αναπότρεπτο κομμάτι της εξελικτικής διαδικασίας, που σε οδηγεί στον σκοπό, στην εξέλιξη, σου δίνει κίνητρο, σου θυμίζει τον στόχο, σε αναγκάζει να επαναπροσδιορίσεις την κατάστασή σου, το σχέδιό σου και να συνεχίσεις.
Σε αυτήν την συνάθροιση φόβων, παίρνει τη θέση που του αναλογεί και ο φόβος της απώλειας. Είναι εύκολα συναγόμενο από τον καθένα, ότι μπαίνοντας σε έναν νέο κύκλο ζωής γεννάται μεγάλος φόβος για όλα όσα ενδέχεται να χάσει κανείς, όσο προχωράει η ζωή, κι αυτό, διότι αφήνει πίσω του έναν κύκλο ζωής, που γίνεται, πλέον, παρελθόν και η επώδυνη αυτή εμπειρία της απώλειας προκαλεί τον φόβο της αναβίωσης των ίδιων συναισθημάτων.
Ο άνθρωπος εντός ενός μεταβατικού σταδίου, συνειδητοποιεί τη ρευστότητα των πραγμάτων και των καταστάσεων γύρω του και αυτομάτως φοβάται ότι θα χάσει όλα όσα αγαπάει, όλες τις «ασφάλειές» του και όλα όσα τον δομούν και τον κάνουν να αισθάνεται καλά. Ίσως, όμως, ο φόβος του για την απώλεια, τον οδηγεί στο να αμελεί πως η δύναμη της προσαρμοστικότητας και το ένστικτο της επιβίωσης που έχει μέσα του, τον ωθούν πάντα να καλύπτει, αμέσως, το κενό που αφήνει μέσα του η απώλεια.
Μπροστά, λοιπόν, σε αυτήν την προδιαγεγραμμένη πορεία των πραγμάτων, στις δυνάμεις της αλλαγής, της απώλειας, της ρευστότητας, δεν έχει παρά να εμπιστευτεί το ένστικτο της επιβίωσης που διαθέτει εκ φύσεως και το οποίο φροντίζει όχι μόνο για την σωματική αλλά και για την ψυχική του επιβίωση με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Η ίδια φωνή που μας καλεί να φάμε για να καλύψουμε το κενό στο στομάχι μας, αυτή η ίδια μας καλεί να δράσουμε για να καλύψουμε το κενό στην ψυχή μας.
Διαφορετικά, αν παραδοθεί κανείς στον φόβο του, ίσως ο ίδιος ο φόβος τον οδηγήσει στην αυτοεκπλήρωσή του: όταν για παράδειγμα φοβάσαι μήπως βιώσεις την απώλεια ενός φίλου, πολλές φορές για να αποφύγεις τα συναισθήματα που αυτή μπορεί να σου προκαλέσει, απομακρύνεσαι από αυτόν συναισθηματικά, φθείρεις με αυτόν τον τρόπο τη σχέση και εν τέλει προκαλείς αυτήν την απώλεια. Κι αυτό επειδή δίνεις στον φόβο που υπάρχει στο μυαλό σου την έννοια της πραγματικότητας. Αλλά ο φόβος δεν αποτελεί πραγματικότητα, είναι απλώς μια σκέψη που μπορεί να συμβεί, αλλά μπορεί και να μην συμβεί και δεν θα μάθεις ποτέ την αλήθεια, αν δεν δοκιμάσεις, αν δεν μπεις πραγματικά στη φιλία και δεν συνδεθείς συναισθηματικά.
Τέλος, όσο ο άνθρωπος περνάει από τον έναν κύκλο ζωής στον επόμενο, αρχίζει να φοβάται για τον χρόνο που περνάει, για το πεπερασμένο της ύπαρξής του. Όπως πολύ εύστοχα έχει αποτυπώσει ο Ίρβιν Γιάλομ στο βιβλίο του Όταν έκλαψε ο Νίτσε: «Δεν μας κυβερνάει ο Θεός, αλλά ο χρόνος».
Αρχίζει, λοιπόν, κανείς να ανησυχεί για τον χρόνο που έχει προκειμένου να κάνει όλα όσα θέλει, για τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιεί τον χρόνο που έχει, για το ποια από όσα επιλέγει να είναι και να κάνει έχουν αξία, ενδεχομένως και για το νόημα όλων αυτών. Ίσως όταν συμβεί αληθινά και πηγαία αυτή η συνειδητοποίηση εντός του ανθρώπου, είναι από τις πιο σημαντικές συνειδητότητες, αυτή που θα τον οδηγήσει να ασχολείται με αυτά που έχουν ουσία και αυτά που όντως τον εξυπηρετούν κι όχι με όσα κατά βάθος ικανοποιούν τις απαιτήσεις κάποιου ή κάποιων άλλων και τελικώς καμία αξία δεν έχουν για τον ίδιο.
Παρ’ όλα αυτά και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει η πιθανότητα, ο φόβος αυτός, όπως και όλοι οι προηγούμενοι, να τον «καταπιεί». Αυτή η αίσθηση πως ο χρόνος τελειώνει μπορεί να οδηγήσει σε μια βιασύνη, μια ανυπομονησία, μια νοοτροπία «να συμβαίνουν τα πράγματα», να γίνει κι αυτό, να γίνει και εκείνο, να γίνει και το άλλο και μέχρι τότε να έχω κάνει όλα αυτά, ώστε μετά να αρχίσω εκείνα. Και, φυσικά, εντός αυτής της νοοτροπίας δεν έχω χρόνο για ανούσιες σχέσεις, για ανούσιους ανθρώπους, για ανούσιες ταινίες, για πράγματα που δεν με οδηγούν κάπου.
Και έτσι καταλήγω να αναρωτιέμαι αγωνιωδώς, γιατί δεν βρίσκω αυτόν τον έναν σύντροφο και αυτήν την μία ταινία και αυτήν την τέλεια φιλία και αυτή την εργασία που όντως θα μου αρέσει. Γιατί αποτυγχάνω; Γιατί αργώ; Δεν έχω χρόνο να μην βρίσκω αυτά που θέλω…Και κάπου εκεί ξεχνάει ο άνθρωπος ότι ο μόνος τρόπος για να βρει και να ανακαλύψει όλα αυτά που θέλει, του αρέσουν και τον ικανοποιούν, είναι να δώσει χρόνο για να ωριμάσουν μέσα του και ο μόνος τρόπος για να ωριμάσουν είναι να περάσει από καταστάσεις που «δεν είναι αυτό που θέλει». Πρέπει, λοιπόν, κανείς να συλλαμβάνει τον χρόνο ως σύμμαχό του κι όχι ως εχθρό του, που θα τον οδηγήσει σε όλα αυτά που θέλει, ακόμα και σε αυτό το τέλος, που είναι απαραίτητο για να έχουν νόημα όλα όσα ζει.
Όλοι αυτοί οι φόβοι, υπάρχουν μέσα μας διαρκώς και σε αυτά τα μεταβατικά στάδια αναδύονται εντονότεροι και δυσχεραίνουν τη ζωή μας, καθώς μας προκαλούν άγχος και ανησυχία. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να ευελπιστούμε πως κάποτε δεν θα φοβόμαστε τίποτα και δεν θα ελπίζουμε τίποτα, γιατί τότε δεν θα είμαστε ελεύθεροι, αλλά ανύπαρκτοι. Αντιθέτως, μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι μαζί με όλους μας τους φόβους, εφόσον αποδεχτούμε την ύπαρξή τους, τους τοποθετήσουμε στο πεδίο του φαντασιακού κι όχι της εκπληρωμένης πραγματικότητας και εφόσον εμπιστευτούμε την ικανότητάς μας να προχωράμε μπροστά, παρά την ύπαρξη όλων των παραπάνω στο κεφάλι μας. Τέλος, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι σε όλα αυτά έχουμε μαζί μας κάτι πολύ μεγάλο και σημαντικό, που κρύβει πολλές ποσότητες δύναμης, όσο κι αν πολλές φορές το αμφισβητούμε: τον εαυτό μας.
