Υπάρχει άραγε σήμερα ανδρικό κίνημα, όπως υπάρχει φεμινιστικό; Με τι θα μπορούσε να μοιάζει και τι να επιδιώκει; To Κίνημα για τα Δικαιώματα των Ανδρών (Men’s Rights Movement/Αctivists) διακήρυξε από τα τέλη του 70’ πως οι άνδρες ήταν θύματα νέων έμφυλων διακρίσεων υπό το κράτος του φεμινισμού. Δεν χρειάζεται όμως να ανατρέξει κανείς σε τεκμήρια της εποχής για να κατανοήσει τις ιδέες τους. Το κίνημα εξακολουθεί σήμερα να κηρύττει ό,τι και τότε, πλην διαδικτυακά, στη λεγόμενη ανδρόσφαιρα (από το αγγλικό manosphere), τη διαδικτυακή σφαίρα που συγκεντρώνει την προσοχή του ανδρικού κοινού διαμορφώνοντας ταυτότητες και απόψεις.
«Όχι Δεν Είσαι Μισογύνης»
Μετά από πολυάριθμες αναφορές και “ριξίματα”, είναι η τέταρτη φορά που η σελίδα επιχειρεί να παρέχει στο facebook “Ένα καταφύγιο λογικής από την αφόρητη γκρivια του φεμivισμou», όπως αναγράφει, «ο οποίος δεν ζητά απλά “ισότητα” αλλά και την παραδοχή πως οι άνδρες ήταν και είναι καταπιεστές και οι γυναίκες ήταν και είναι θύματα», όπως μας λέει ο διαχειριστής της.
Παρά τη νομική ισότητα, αναφέρει, «οι άνδρες οφείλουν να στρατεύονται και να πολεμούν για να έχουν το δικαίωμα στην ψήφο, ενώ οι γυναίκες το έχουν χωρίς καμία νομική υποχρέωση. Σήμερα σχεδόν δύο άνδρες σκοτώνονται καθημερινά σε εργατικά ατυχήματα σε δουλειές που οι γυναίκες αρνούνται πεισματικά να κάνουν. Ο φεμινισμός ποτέ δεν απαίτησε ποσοστώσεις εκεί, όπως απαιτεί στις θέσεις εξουσίας. Πώς είναι κοινωνικά ισότιμα τα φύλα όταν απαιτείς να εξουσιάζεις, αλλά δεν θες να σκάβεις;».
Οι διακρίσεις υπέρ της γυναίκας εντοπίζονται, συνεχίζει, και στις γονεϊκές σχέσεις καθώς «… οι ρόλοι τους οποίους ο φεμινισμός δήθεν επιθυμεί να καταρρίψει είναι επιθυμητοί όταν από αυτούς αντλεί προνόμια το γυναικείο φύλο. Δείτε τι έγινε με την συνεπιμέλεια, την παρουσιάζουν ως άδικο νόμο, ενώ καταρρίπτει τον ρόλο της φροντίστριας μητέρας και το στερεότυπο του αδιάφορου πατέρα. Δεν επιθυμούσαν πατέρα φροντιστή και ισότιμα παρόντα στην ανατροφή των παιδιών, που ήταν τάχα ο ρόλος που η “πατριαρχία” εξανάγκασε τις γυναίκες να επιτελούν».
Η μεγαλύτερη όμως αδικία που υφίστανται σήμερα οι άνδρες λόγω του φύλου τους είναι γι’ αυτόν «η καταδίκη της μνήμης που ο φεμινισμός επέβαλε σε όσα οι άνδρες προσέφεραν ιστορικά στις κοινωνίες μας», άλλως πώς, η άρνηση της ευγνωμοσύνης.
Το μωσαϊκό της ψηφιακής «ανδρόσφαιρας»
Ο διαδικτυακός ακτιβισμός για τα ανδρικά δικαιώματα είναι ένα αντι-κίνημα, μας λέει η κα. Στρατηγάκη, ομότιμη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου. «Προφανώς και υπάρχει συνέχεια. Από τότε που αναδείχθηκε η πατριαρχία, η εξουσία ενός φύλου πάνω στο άλλο, δημιουργήθηκαν αντι-κινήματα. Αυτό είναι μια “φυσική” κατάσταση». Οι συγκεκριμένοι άνδρες «είναι στρέιτ που θέλουν να επιστρέψει η κοινωνία στο παραδοσιακό πρότυπο εξουσίας των ανδρών επί των γυναικών», επισημαίνει, χωρίς να πιστεύει, ωστόσο, ότι μπορεί να οδηγήσει σε οπισθοδρόμηση.
Oι ως άνω ακτιβιστές είναι μόνο μία από τις ομάδες της ανδρόσφαιρας, την οποία η βιβλιογραφία ορίζει ως ένα δίκτυο διαδικτυακών κοινοτήτων ανδρών, που παράγουν ευρείας θεματολογίας περιεχόμενο, όλες όμως αγγίζουν το ζήτημα των έμφυλων ρόλων και σχέσεων. Την ώρα που η ετερόκλητη ανδρόσφαιρα αναδεικνύει την κρίση της ανδρικής ταυτότητας ή την αδικία που υφίσταται το ανδρικό φύλο, ο αλγόριθμος των μέσων δικτύωσης την προωθεί «στα τυφλά» σε λογαριασμούς νεαρών και ανήλικων ανδρών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι «Men Going Their Own Way», είναι άνδρες που παροτρύνουν τους ομόφυλούς τους να απέχουν από τον γάμο και τις σοβαρές, συναισθηματικές σχέσεις με το άλλο φύλο, επειδή το τελευταίο έχει επιδοθεί σε έναν επαίσχυντο, πλην επιτυχημένο, αγώνα κυριαρχίας εναντίον τους. Οι «PickUp Artists» υπόσχονται επιτυχίες στο game (sic)… του φλερτ και του σεξ, πουλώντας προγράμματα ερωτικής αποπλάνησης σε άνδρες που δεν διστάζουν να βάλουν το χέρι στην τσέπη.
Τέλος, οι «incel» είναι όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως ακούσια ανέραστοι (involuntary celibate), επειδή δεν ανήκουν στη μειοψηφία της βιολογικής, κατ’ αυτούς, κατηγορίας των «Α males», των ωραίων και κοινωνικά επιτυχημένων ανδρών, τους οποίους πιστεύουν ότι οι γυναίκες είναι προγραμματισμένες να επιθυμούν. Θεωρώντας εαυτούς θύματα μιας σκληρής γυναικείας φύσης, συχνά καταλήγουν θύματα του μισογυνισμού και της βίας που διαδικτυακοί αγκιτάτορες προωθούν.
«Η ανδρόσφαιρα έχει όλα τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ψηφιακών φαινομένων», εξηγεί ο Γιάννης Κτενάς, διδάσκων πολιτική φιλοσοφία και κοινωνική θεωρία στο Πάντειο και το ΕΚΠΑ. «Άλλοτε στοχεύει στην προώθηση συγκεκριμένων απόψεων και προϊόντων (βιβλίων, σεμιναρίων) με πληρωμένες διαφημίσεις, και άλλοτε είναι διάχυτη, αποτελούμενη από χρήστες που φτιάχνουν τη δική τους σελίδα με memes ή τον δικό τους λογαριασμό στο Instagram. Επίσης, είναι σχετικά ετερογενής: από τις μάτσο εκδοχές τύπου Άντριου Τέιτ, μέχρι πιο εκλεπτυσμένα προφίλ, στα οποία το ζήτημα είναι μια ολοκληρωμένη πρόταση για το τί σημαίνει να είσαι σήμερα “άνδρας υψηλής αξίας”».
Στην ανδρόσφαιρα σμιλεύονται «νέες εκδοχές αρρενωπότητας», συνεχίζει ο ίδιος, με συμβουλές για το φλερτ, το γυμναστήριο και την επιχειρηματικότητα, ενώ «οι αναγνωστικές προτροπές διαπνέονται από τις ιδέες μιας εκλαϊκευμένης στωικής ή επικούρειας φιλοσοφίας, που συμπυκνώνεται στην αντίληψη ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τον εξωτερικό κόσμο, αλλά μόνο τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σου απέναντί του — με άλλα λόγια, μην ασχολείσαι τόσο με την κοινωνία όσο με τον εαυτό, clean up your own room first, όπως αναφέρει ο Τζόρνταν Πίτερσον, κεντρική φιγούρα της ανδρόσφαιρας».
Μια παραίνεση τουλάχιστον προβληματική, όπως άλλωστε και η ιδέα της διαρκούς επιμέλειας του εαυτού με όρους «στρατηγικής» και «πρόσκτησης αξίας», τονίζει, παροτρύνοντάς μας πάντως να συγκρατήσουμε πως «το φαινόμενο λέει κάτι για τη δυσφορία του κόσμου μας. Υπάρχουν άνθρωποι που αισθάνονται ότι ο σύγχρονος κόσμος τούς αποκλείει και ότι δεν έχουν τις κοινωνικές δεξιότητες για να ενταχθούν ή να συσχετιστούν».
Το lobbying για την επιμέλεια
Όμως η ανδρόσφαιρα δεν διαμορφώνει απλώς νέες ταυτότητες και απόψεις. Επεμβαίνει στην πραγματική ζωή. Κινητοποιούμενοι μέσα από σελίδες του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως οι «Ενεργοί μπαμπάδες» και η «Όχι Δεν Είσαι Μισογύνης» στο facebook, οι ακτιβιστές των ανδρικών δικαιωμάτων πέτυχαν μία νίκη, συμβάλλοντας στην εκστρατεία για την αλλαγή του νόμου για την επιμέλεια τον Σεπτέμβριο του 2021.
«Πράγματι», αναφέρει η κα. Αικατερίνη Φουντεδάκη, καθηγήτρια αστικού δικαίου της νομικής σχολής του ΑΠΘ, «η αλλαγή στον νόμο της επιμέλειας ήταν σε σημαντικό βαθμό αποτέλεσμα της πίεσης και lobbying ομάδων που υποστήριζαν τα δικαιώματα των ανδρών. Οι ομάδες αυτές παρουσίαζαν κάποιες ακραίες περιπτώσεις ως γενικευμένη νομική αδικία σε βάρος των πατέρων. Είχαν συχνά μισογυνικό λόγο, αλλά δεν τις θεωρώ απειλή για την ισότητα των φύλων. Δεν παραβλέπω ότι υπό το προϊσχύσαν νομικό καθεστώς κάποιες μητέρες αντιμετώπιζαν τα παιδιά σαν ιδιοκτησία τους. Πολύ περισσότερες όμως ήταν αυτές που χρειάζονταν προστασία από κακοποιητές ή υπόχρεους διατροφής που κρύβουν τα εισοδήματά τους, δεν πληρώνουν, είναι πλήρως αδιάφοροι. Γι’ αυτές ο νόμος δεν έκανε παρά ελάχιστα, κι αυτά μετά από μεγάλη προσπάθεια».
* Γράφει η Δήμητρα Κατσίκα
