Η Virginia Satir (26/6/1916 – 10/9/1988) αποτελεί ένα τα «μεγάλα» ονόματα στον χώρο της Ψυχολογίας. Πρωτοστάτησε μαζί με τους Bowen & Ackerman στην εξέλιξη της Οικογενειακής Θεραπείας, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι και στις μέρες μας. Για την προώθησή της ταξίδεψε σε πολλές χώρες, όπου και ίδρυσε τοπικές εταιρίες, δίδαξε και ενέπνευσε πολλούς ψυχολόγους σχετικά με την Οικογενειακή Θεραπεία και συνεργάστηκε ψυχοθεραπευτικά κυρίως με γονείς και παιδιά. Για τον λόγο αυτό και θεωρείται η «Μητέρα της Οικογενειακής Θεραπείας».
Οι εμπειρίες και οι γνώσεις που σταδιακά αποκόμιζε οδήγησαν στη συγγραφή αρκετών βιβλίων, όχι μόνο για οικογένειες, αλλά και γενικότερα για τον άνθρωπο. Σε ένα από αυτά, το Making Contact (1984), όπου γίνεται λόγος για την ατομική ανάπτυξη και εξέλιξη μέσω της διανθρώπινης επικοινωνίας και της εσωτερικής αναζήτησης, η Satir κάνει λόγο για 5 ελευθερίες που κάθε άνθρωπος απαιτείται να έχει, προκειμένου να δει καθαρά τις δημιουργικές επιλογές του στη ζωή. Παρακάτω, θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση και ανάλυσή τους:
- «Η ελευθερία να βλέπουμε και να ακούμε αυτό που υπάρχει κι όχι αυτό που θα έπρεπε να υπάρχει, αυτό που υπήρχε ή αυτό που θα υπάρξει»
Στις περισσότερες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους δίνεται ιδιαίτερη σημασία στο τι συμβαίνει στο παρόν και πώς ο καθένας μας αντιλαμβάνεται και βιώνει τα πράγματα τη δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτό σε συνδυασμό με την απομυθοποίηση-αποβολή της εξιδανίκευσης και των «πρέπει» των άλλων οδηγεί σε αποφυγή δημιουργίας πλασματικής πραγματικότητας (που επέρχεται μέσω των ενοχών και των «πρέπει»).
Ουσιαστικά μέσω αυτής της ελευθερίας μπορούμε να έρθουμε σε καλύτερη επαφή με τον εαυτό και τα πραγματικά «θέλω» μας διώχνοντας τα φαντάσματα του παρελθόντος, τους φόβους και τα ιδανικά και μας δίνεται η δυνατότητα να είμαστε ο εαυτός μας χωρίς να προσποιούμαστε ή να κρυβόμαστε.
- «Η ελευθερία να λέει κανείς αυτό που αισθάνεται και σκέφτεται κι όχι αυτό που θα έπρεπε να αισθάνεται και να σκέφτεται»
Πόσες φορές έχουμε αποφύγει να πούμε αυτό που σκεφτόμαστε είτε γιατί θεωρούμε ότι αυτό δεν είναι σωστό είτε γιατί περιμένουμε να πάρουμε έγκριση είτε γιατί πιστεύουμε ότι τα λόγια μας θα βλάψουν κάποιον; Αυτή η στάση οδηγεί στη δημιουργία μη αυθεντικών και ασταθών σχέσεων. Η δεύτερη αυτή ελευθερία επισημαίνει τη σημαντικότητα της έκφρασης των συναισθημάτων και των σκέψεων μας. Μια έκφραση που αποτελεί μονόδρομο στη σύναψη ειλικρινών σχέσεων και προωθεί την αξία της αποδοχής.
- «Η ελευθερία να αισθάνεται κανείς αυτό που αισθάνεται κι όχι αυτό που θα έπρεπε να αισθάνεται»
Η ελευθερία αυτή -κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντα- θα έπρεπε να είναι ίσως η πρώτη από τις 5, γιατί αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο βήμα πριν ακόμα φτάσουμε στο σημείο να εκφραστούμε. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ΟΛΑ τα συναισθήματα είναι έγκυρα κι ότι πολύ λανθασμένα έχει προωθηθεί ο διαχωρισμός τους σε «καλά» και «κακά». Για κάποιο λόγο οι παλαιότερες γενιές θεωρούσαν ότι είναι αδυναμία να κλαις, να είσαι θυμωμένος ή να αισθάνεσαι ανήμπορος κλπ.
Η σημαντικότητα της κατανόησης του εαυτού μας και της σύνδεσης με αυτόν διατυμπανίζεται ολοένα και περισσότερο από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και όχι μόνο. Κι αυτό γιατί η επαφή μας με ένα συναίσθημα μπορεί να δώσει πολλές πληροφορίες που θα μας βοηθήσουν στην εξέλιξή μας και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων μας. Αλήθεια, πώς αλλιώς μπορώ να συνειδητοποιήσω ότι π.χ. πίσω από τον θυμό μου κρύβεται ένας παλιός τεράστιος φόβος ή ότι οι κρίσεις πανικού που παθαίνω όταν με βλέπουν πολλά άτομα είναι αποτέλεσμα ενός παιδικού τραύματος;
- «Η ελευθερία να ζητάει κανείς αυτό που θέλει κι όχι να περιμένει πάντα την άδεια να το ζητήσει»
Η απουσία των τριών προηγούμενων ελευθεριών οδηγεί σταδιακά σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, και πιθανόν να χρειάζεται κάθε φορά να περιμένουμε την άδεια ή τη βοήθεια των άλλων, προκειμένου να πάρουμε μια απόφαση. Μέσω αυτής της ελευθερίας δίνεται η δυνατότητα στο άτομο να είναι κύριος του εαυτού του και των αποφάσεών του, να γίνεται ενεργό μέλος της κοινωνίας και, κυρίως, η άποψή του να ακούγεται, να μετράει και να λαμβάνεται υπόψη.
- «Η ελευθερία να διακινδυνεύει κανείς για λογαριασμό του, αντί να προτιμά την ασφάλεια της αδράνειας και να μην ταράζει τα νερά»
Η τελευταία ελευθερία αποτελεί το τελευταίο βήμα προς την ατομική ανάπτυξη και εξέλιξη και έρχεται ως αποτέλεσμα των προηγούμενων τεσσάρων. Και είναι λογικό, γιατί πλέον δεν φοβόμαστε να «εκτεθούμε», να πούμε την άποψή μας, να αισθανθούμε και να βιώσουμε, οπότε διαθέτουμε πλέον την πνευματική ωριμότητα να ρισκάρουμε και να ζήσουμε γενικότερα την πολυπλοκότητα της ζωής.
Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει να βγούμε από τη ζώνη ασφάλειας και άνεσης που αποτελεί καταφύγιο, ώστε να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας, καθώς και να γνωρίσουμε καλύτερα τα όρια μας και τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Σίγουρα δεν είναι εύκολο να κατακτηθούν ατομικά αυτές οι ελευθερίες, ειδικά όταν ακόμα δεν έχει γίνει καθολικά γνωστή και αποδεκτή η σημαντικότητά τους. Ασχέτως αν έμμεσα αφήνεται να εννοηθεί ότι (τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες) υπάρχει ισότητα και σεβασμός, οι «πληγές» των πρέπει του παρελθόντος είναι ακόμα εδώ και, για να κλείσουν, θα χρειαστεί να γίνουν γενναία βήματα προς την επούλωσή τους.
Προς το παρόν ο μοναδικοί τρόποι κατάκτησής των ελευθεριών αυτών είναι η διαρκής εσωτερική αναζήτηση, η προσωπική μελέτη, η ψυχοθεραπεία και η προσπάθεια κάποιων ανθρώπων σαν τη Virginia Satir να μεταλαμπαδεύσουν γνώσεις και εμπειρίες.
Ας προσπαθήσουμε να είμαστε κι εμείς τέτοιοι άνθρωποι!
