Η φυσική καταστροφή «Ιανός», με τις πλημμύρες που έπληξαν την Καρδίτσα και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας το 2020, προκάλεσε τον θάνατο 4 ανθρώπων και άφησε ένα τρομερό αποτύπωμα στις ζωές των κατοίκων: τόσο περιουσιακό όσο και ψυχικό.
Η Ελευθερία Καραμέρη έχοντας στο νου ότι τα γεγονότα πρέπει να καταγράφονται, οποίο πρόσημο κι αν έχουν, και ενώ ήταν μαθήτρια της τρίτης Λυκείου, αποφάσισε να πάρει την φωτογραφική της μηχανή και είτε από το μπαλκόνι της είτε περπατώντας στην πόλη να αποτυπώσει την επόμενη μέρα αυτής της μεγάλης καταστροφής.
Με αφορμή την έκθεση της στον χώρο της «Λατέρνας» συζητήσαμε μαζί της τις λεπτομέρειες του Ιανού, τα βιώματα της και την επιρροή τους στην τέχνη της, καθώς και την δύναμη της φωτογραφίας να υπενθυμίζει στην κοινωνία τα όσα πρέπει δεν ξεχαστούν.
Την ευχαριστούμε θερμά και της ευχόμαστε καλή επιτυχία στην έκθεση της!
-Αρχικά να σε συγχαρούμε για την πρωτοβουλία, να κάνεις μια φωτογραφική έκθεση που αφορά τον «Ιανό» που «χτύπησε» το 2020 την Καρδίτσα. Πιστεύουμε ότι έτσι συνεισφέρεις στο να μην ξεχαστεί τι συνέβη στους κατοίκους της περιοχής. Ποια είναι λοιπόν η σύνδεσή σου με το γεγονός αλλά και την Καρδίτσα;
-Σας ευχαριστώ πολύ, η αλήθεια είναι πως αυτός είναι και ο σκοπός μου, να μην ξεχαστεί ο πόνος αυτών των ανθρώπων, που μέσα σε ένα βράδυ άλλαξε όλη τους η ζωή. Η Καρδίτσα είναι η πόλη που μεγάλωσα, και με μεγάλωσε, μιας και από εκεί είναι η καταγωγή μου από την πλευρά της μητέρας μου. Όταν συνέβη ο «Ιανός» ήμουν στην τρίτη λυκείου, επομένως θυμάμαι ολοκάθαρα εκείνο το βράδυ που από το μπαλκόνι μου έβλεπα ένα ποταμό να περνάει μπροστά από τα μάτια μου. Ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για μένα, και για πολλούς συμπολίτες μου.
– Πώς βιώσατε, εσείς και οι δικοί σας άνθρωποι, εκείνες τις μέρες που έχουν χαρακτηριστεί ως «βιβλική καταστροφή»;
Για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ πως ήμουν από τους «τυχερούς» αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτόν τον χαρακτηρισμό. Εγώ και η οικογένεια μου, μένουμε σε πολυκατοικία και δεν κινδυνεύσαμε. Ούτε καταστράφηκε κάποιο περιουσιακό μας στοιχείο, σε αντίθεση με γνωστούς και φίλους που χάσανε το σπίτι τους μέσα σε λίγες ώρες.
Εμείς, δεν είχαμε ρεύμα και σήμα θυμάμαι για 2-3 μέρες, και για να επικοινωνήσουμε με δικούς μας ανθρώπους προσπαθούσαμε περπατώντας μέσα στους λασπωμένους δρόμους, να τους πετύχουμε στο σπίτι τους ή σε κάποιο στέκι. Δανειζόμασταν power banks ο ένας από τον άλλο, και επίσης θυμάμαι τα άδεια ράφια στο σουπερμάρκετ, που προσπαθούσα να βρω έστω ένα κρουασάν για να φάω αλλά και εμφιαλωμένα νερά που ήταν δυσεύρετα εξαιτίας της κατάστασης. Δεν είχαμε νερό να πιούμε, στην κυριολεξία. Ήμασταν όλοι σε σοκ.
– Τι ήταν αυτό που σε έκανε κάτω από αυτές τις συνθήκες να πεις «εγώ θα πάρω μια κάμερα και θα καταγράψω τα όσα συμβαίνουν» ;
-Δεν ήθελα να ξεχάσω. Ούτε εγώ ούτε κανείς. Θα μου πείτε « Γίνεται να ξεχαστεί κάτι τέτοιο;» Κι όμως, δυστυχώς έχουμε κοντή μνήμη ορισμένες φορές ακόμη και αν πρόκειται για τον γείτονα, τον φίλο, τον συγγενή μας. Δεν ήθελα η καταστροφή αυτή να ξεχαστεί όσο περνάει ο καιρός, ούτε οι παθόντες. Επίσης ήθελα να μάθουν και οι πολίτες της υπόλοιπης χώρας τι συνέβη στην περιοχή και τους κατοίκους της. Καταλάβαινα πως η καταστροφή ήταν συνταρακτική χωρίς καν να περπατήσω σε όλη την πόλη.
Έβλεπα τον γείτονα μου, έναν άνθρωπο στα 70 του χρόνια, να πετάει ρούχα, παπούτσια, έπιπλα από το σπίτι του και πονούσε η ψυχή μου. Ήθελα να δείξω αυτές τις εικόνες, και ο μοναδικός τρόπος που ήξερα ήταν να αρπάξω τη φωτογραφική μου. Ήθελα να μαθευτεί η αλήθεια αυτών των ανθρώπων και να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία μας.
– Πώς αντιληφθήκατε την ύπαρξη εξωτερικής βοήθειας;
-Υπήρξε σημαντική βοήθεια από την κοινωνική κουζίνα του άλλου ανθρώπου, που για αρκετές μέρες τα παιδιά μαγείρευαν καθημερινά για τους κατοίκους της Καρδίτσας αλλά και των χωριών. Είχαν γίνει ένα με τους κατοίκους. Επίσης μέσω των social media ενδιαφέρθηκε παρα πολύς κόσμος και έστελνε συνεχώς προμήθειες, από ρούχα μέχρι παιδικές τροφές. Παρατήρησα πολύ μεγάλη συνεισφορά και μεγάλη αλληλεγγύη.
– Εκδηλώθηκε αλληλεγγύη μεταξύ των πληγέντων κατοίκων ; Με ποιους τρόπους;
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, ναι υπήρξε αλληλεγγύη μεταξύ μας. Θέλαμε να βοηθήσουμε ο ενας τον άλλον. Να βοηθήσουμε τον γείτονα που καθάριζε μέρα νύχτα τη λάσπη ακόμη και αν δεν γνωριζόμασταν προσωπικά, να βοηθήσουμε όσους δεν είχαν πρόσβαση σε φαγητό και πόσιμο νερο. Ακόμη και να φορτίζουμε μεταξύ μας τα κινητά μας. Υπήρχε εμπιστοσύνη και ενδιαφέρον. Σε αυτές τις δύσκολες στιγμές θεωρώ δεθήκαμε περισσότερο με γνωστούς και αγνώστους. Όλη η πόλη δεινοπαθούσε. Υπήρχαν και ομάδες πολιτών που μαγείρευαν με δικά τους έξοδα, για άλλους συμπολίτες. Υπήρξαν πολλές πρωτοβουλίες από τον κόσμο, ήταν ειλικρινά συγκινητικό.
– Πώς είναι η κατάσταση σήμερα στην περιοχή;
-Όπως ξέρετε, φέτος υπήρξαν ξανά στη Θεσσαλία καταστροφικές πλημμύρες, αυτή τη φορά με την πόλη να «γλιτώνει» οριακά, και τα χωριά να καταστρέφονται. Μερικά, ολοσχερώς, χωρίς πιθανότητα να κατοικηθούν ξανά. Η κατάσταση εκεί, είναι απελπιστική. Οι πολίτες είναι ξεχασμένοι για ακόμη μια φορά από το κράτος. Λες και είναι άνθρωποι ενός κατώτερου θεού. Όσον αφορά τη πόλη, πολλά σπίτια κατεδαφίστηκαν, πολλά καταστήματα έκλεισαν και δεν άνοιξαν ξανά μιας και οι επιχειρηματίες δεν είχαν τη δυνατότητα οικονομικά να φτιάξουν από το μηδέν τα μαγαζιά τους. Επίσης πολλές φορές όταν βρέχει, φοβόμαστε.
Τρέμουμε μήπως ξαναγίνει η ίδια καταστροφή. Έχουμε τραυματιστεί. Εγώ μένω στη Θεσσαλονίκη πλέον αλλά η μητέρα και η γιαγιά μου ζουν στην Καρδίτσα. Το άγχος που είχα και η ανησυχία μόλις έγιναν οι πλημμύρες του «Daniel», είναι κάτι το απερίγραπτο. Νιώθεις ανήμπορος να βοηθήσεις τους δικούς σου ανθρώπους και αυτό είναι δυσβάσταχτο. Το ψυχικό κόστος του “Ιανού”, πιστεύω πως είναι τεράστιο και δύσκολα θα μπορέσει να ξεπεραστεί εντελώς.
– Με μια γρήγορη ματιά στις δημοσιευμένες δουλειές σου παρατηρούμε, ότι η φωτογραφική ματιά σας κινείται γύρω από τον άνθρωπο. Στην προκειμένη περίπτωση, πως προσέγγισες την όλη κατάσταση;
-Νομίζω ενστικτωδώς. Ήμουν 17 χρονών περίπου, με μεγάλη αγάπη στον άνθρωπο και τη φωτογραφία, και γύρω μου όλα ήταν διαλυμένα. Προσπάθησα να συνδυάσω τη τέχνη με τα όσα ένιωθα σαν Ελευθερία, και τα όσα έβλεπα. Ήθελα να δείξω την αλήθεια και να δείξω τι πραγματικά αισθάνονται οι άνθρωποι. Λύπη, θυμό, αγανάκτηση, απόγνωση.
Το οτιδήποτε. Προσπάθησα με ευαισθησία και λεπτότητα να τραβήξω τις φωτογραφίες. Δεν ήθελα να φέρω εννοείται κανέναν σε δύσκολη θέση. Η πρόθεση μου ήταν αγνή. Υπήρξαν φορές που στο δρόμο μου έλεγαν «Κοπέλα μου τράβα να δείξεις τι μας έκαναν» και αυτός ήταν ο σκοπός μου.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
– Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης, πως επέλεξες το τι θα καταγράψεις; Τι σε επηρέασε περισσότερο από ό,τι αντίκρισες;
-Τα πάντα. Από ένα παιδί που έπαιζε με τις λάσπες, κάτι τόσο αντιφατικό με την καταστροφή, αλλά και μια εικόνα αισιοδοξίας. Τουλάχιστον για μένα. Μέχρι μια πεσμένη μηχανή στα λασπόνερα, μια σπασμένη καρέκλα και μια γιαγιά που πήγε ξυπόλυτη στο περίπτερο. Ήθελα να δείξω την καθημερινότητα μετά τη πλημμύρα, τις κινήσεις του κόσμου, τη ζωή του αλλά και τα όσα άφησαν πίσω τους κατεστραμμένα πια. Όπου και να έστρεφα το βλέμμα μου, υπήρχε μια σκηνή που ήθελα να αποτυπώσω.
Ειδικά όσον αφορά τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, ήθελα να δείξω τις δυο οπτικές που υπάρχουν. Από τη μια, τα παιδιά ήταν ανέμελα, δεν έδειχναν στεναχώρια, ούτε προβληματισμό. Έπαιζαν, έτρεχαν στη λάσπη. Μέσα στην καταστροφή, έδωσαν μια χαρά. Όσο αντιφατικό και αν ακούγεται και αν είναι αυτό. Ήταν όμως και αυτό μια αλήθεια, η δική τους. Δεν ήθελα να την κρύψω. Από την άλλη, οι ηλικιωμένοι ήταν κουρασμένοι και απογοητευμένοι. Έβλεπαν τους κόπους μιας ζωής να χάνονται. Κάποιοι ήταν ειλικρινά απαρηγόρητοι. Και αυτή ήταν επίσης μια αλήθεια..
– Τότε ήσουν στο Λύκειο. Πιστεύεις ότι η όλη καταστροφή έχει επιρροές στην τέχνη σου μέχρι σήμερα; Έχει δώσει την νότα της, αρνητική η θετική;
-Σίγουρα με έχει επηρεάσει. Με έκανε να εστιάζω ακόμη περισσότερο στους ανθρώπους όπως και εσείς διαπιστώσατε. Να αγαπήσω το φωτορεπορτάζ, να ασχοληθώ περισσότερο με αυτή τη πλευρά της φωτογραφίας. Όπως επίσης και με τη φωτογραφία δρόμου. Δεν θέλω συχνά να εστιάζω σε μια φανταχτερή αν θέλετε, πλευρά της ζωής ή σε κάτι φτιαχτό και ψεύτικο. Μου αρέσει να αποτυπώνω αυθόρμητες στιγμές, ωμές κάποιες φορές και σκοτεινές. Ξεκίνησα να διαβάζω για φωτογράφους όπως ο Μπρεσόν και να επηρεάζομαι από το στυλ του. Επομένως, ναι είναι η απάντηση.
Ο «Ιανός» δε θέλω να πω πως έδωσε «θετική» νότα, τίποτα θετικό δεν υπάρχει σε μια καταστροφή. Ήταν για μένα όμως η αιτία στο να θελήσω να ασχοληθώ σοβαρά με τη φωτογραφία, να εντρυφήσω στη τέχνη αυτή. Με έκανε να νιώσω και να πω στον εαυτό μου, πως αυτό θέλω να κάνω για την υπόλοιπη ζωή μου, να φωτογραφίζω. Να δείχνω με την ματιά μου την πραγματικότητα, να ευαισθητοποιώ αν μπορώ και όσο μπορώ τους ανθρώπους. Να κρατάω στιγμές αναλλοίωτες μέσα στο χρόνο μέσα από τον φακό.
– Αρκετές φορές η καλλιτεχνική προσέγγιση φωτογραφικών τεκμηρίων παρερμηνεύεται, θεωρείται ότι ο φωτογράφος εκμεταλλεύεται τον πόνο. Τι απαντάς σε αυτή την άποψη;
-Εξαρτάται. Δεν διαφωνώ με αυτό που λέτε, ούτε συμφωνώ όμως απόλυτα. Για μένα, η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση. Εξαρτάται από τον φωτογράφο, την προσωπικότητα, την ψυχοσύνθεση, την ευαισθησία και τον σκοπό του. Θεωρώ πως αυτό το αντιλαμβάνεται και ο περισσότερος κόσμος. Η προσέγγιση είναι επίσης πολύ σημαντική. Ίσως και το σημαντικότερο στοιχείο σε περιπτώσεις καταστροφών και γενικότερα, ανθρώπινου πόνου. Σκέφτομαι διαρκώς να μην έρθει κάποιος άνθρωπος σε δύσκολη θέση, να μη νιώσει απειλή από το φακό. Αν κάποιος δε θέλει να φωτογραφηθεί, το σέβεσαι. Το «όχι» είναι «όχι» και είναι δικαίωμα του καθενός να το πει.
Για να το πω και πιο απλά, όταν ένας άνθρωπος βλέπει το σπίτι του να καίγεται ή τον εαυτό του σε άσχημη κατάσταση, είναι λογικό να μη θέλει κάποιον να τον αποτυπώνει. Από την άλλη, αν υπάρχει εμπιστοσύνη ανάμεσα στο φωτογράφο και τον φωτογραφιζόμενο, εκεί το αποτέλεσμα πολλές φορές είναι ιστορικό. Όπως οι φωτογραφίες πολέμου, ή φωτογραφίες άλλων συνταρακτικών και δυσάρεστων γεγονότων.
– Αυτά τα τεκμήρια ουσιαστικά λειτουργούν σαν υπενθύμιση στην κοινωνία μας ;
-Σαφώς. Όχι μόνο σαν υπενθύμιση, αλλά είναι και κομμάτια της ιστορίας. Αν δεν είχαμε τις φωτογραφίες ίσως να μην καταλαβαίναμε τις συνέπειες κάποιων καταστάσεων στη ψυχολογία, τη ζωή, τη καθημερινότητα των ανθρώπων. Να μη αντιλαμβανόμασταν σε ένα βαθμό τις συνθήκες των γεγονότων. Η φωτογραφία είναι μη ξεχνάμε, και ένα δημοσιογραφικό μέσο.
Ποιος ας πούμε θα ξεχάσει τη φωτογραφία «The Falling Man» που έγινε σύμβολο της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους; Μια υπενθύμιση για τις συνέπειες της τρομοκρατίας.
– Τι στοχεύεις με την έκθεση αυτή τη φορά, έχοντας υπόψη και τις πρόσφατες πλημμύρες στην Θεσσαλία;
-Στοχεύω να ευαισθητοποιήσω τον κόσμο αλλά και να τον ταρακουνήσω, αν μπορώ. Να προβληματιστεί, να σκεφτεί. Να του θυμίσω πως πριν τις πρόσφατες πλημμύρες, υπήρχαν και αυτές του Ιανού και πως τόσο σύντομα, ξανά ο κόσμος υπέφερε. Κάποιοι συμπολίτες μας δεν μπόρεσαν να σταθούν στα πόδια τους και να ξεπεράσουν ψυχικά τις συνέπειες του Ιανού, και ξανά έζησαν την ίδια κατάσταση. Είναι θλιβερό.
Πρέπει και η πολιτεία να ενδιαφερθεί περισσότερο για τη Θεσσαλία και για τους ανθρώπους της. Πονάω τον τόπο μου, θέλω να μάθουν και εδώ, στη Θεσσαλονίκη, πως κάποια χιλιόμετρα μακριά, πριν 4 περίπου χρόνια, υπήρξαν άνθρωποι, οικογένειες ολόκληρες, που η ζωή τους άλλαξε ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση και πως τώρα όσο ποτέ άλλωστε πρέπει να δείξουμε την αλληλεγγύη μας. Να μην ξαναγίνει τέτοιο κακό, να μην υποφέρει κανείς, να μη μένει ξάγρυπνος κάποιος εξαιτίας μιας πρόγνωσης έντονης βροχής.
– Η πιο δύσκολη ερώτηση για έναν φωτογράφο, αλλά ποια στιγμή ή ποια φωτογραφία ξεχωρίζεις; Κάτι που σε συγκινεί ή έχει ιδιαίτερη σημασία για εσένα;
-Όντως είναι μια δύσκολη ερώτηση γιατί η κάθε φωτογραφία έχει τη σημασία της για μένα. Έχει λόγο ύπαρξης. Μου προκαλεί κάποιο συναίσθημα. Ενδεχομένως να ξεχωρίζω τη φωτογραφία που υπάρχει και στην αφίσα της έκθεσης. Μια κυρία να περπατάει στο δρόμο με το νερό να έχει φτάσει αρκετά πάνω από τους αστραγάλους της αλλά να κρατάει την ομπρέλα της. Όταν την αντίκρισα από το μπαλκόνι μου, παραξενεύτηκα, μου έκανε τρομερή εντύπωση. Αναρωτήθηκα από μέσα μου, τι να σκέφτεται άραγε αυτή η γυναίκα; Ακόμη αναρωτιέμαι και πάντα θα με προβληματίζει όταν θα την παρατηρώ.
Συνέντευξη: Σοφία Βαφειάδου& Αφροδίτη Κεραμέως
Η έκθεση φιλοξενείται στο cocktail bar Λατέρνα, από την Τετάρτη 05 Ιουνίου μέχρι την Τετάρτη 12 Ιουνίου. Μπορείτε να την επισκεφθείτε καθημερινά 08:00 π.μ. – 01:00 π.μ.
