Ο άνθρωπος είναι φύση κοινωνικό ον και αυτό οδηγεί νομοτελειακά στη σύναψη κοινωνικών σχέσεων (οικογενειακών, φιλικών, ερωτικών, επαγγελματικών, εκπαιδευτικών κ.α.). Η προκύπτουσα κοινωνική υποστήριξη αφορά κυρίως τη συναισθηματική, πρακτική, πνευματική και πολλές φορές οικονομική αρωγή που δεχόμαστε και παρέχουμε στο κοινωνικό μας δίκτυο. Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται ότι οι ανθρώπινες σχέσεις και η βιωμένη κοινωνική υποστήριξη μπορούν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στην ψυχική υγεία και ευημερία.
Με ποιον τρόπο εκφράζεται και παρατηρείται αυτή η υποστήριξη;
Η κοινωνική υποστήριξη φαίνεται να έχει πολλές μορφές. Μπορεί να αφορά την υποστήριξη σε δύσκολες περιόδους ζωής, την ενθάρρυνση, παροχή συμβουλών και συναισθηματικής ανακούφισης, ακόμα και οικονομικής ενίσχυσης. Αφορά ένα απλό τηλέφωνο για να δω τι κάνει ο άλλος, ένα ‘θα τα καταφέρεις, πιστεύω σε σένα’, το να διαθέσω χρόνο να ακούσω πραγματικά τον δικό μου άνθρωπο και να κατανοήσω τις ανάγκες του, το να ρωτήσω ‘πώς ήταν η μέρα σου σήμερα;’. Οι πρακτικές μορφές της κοινωνικής υποστήριξης ποικίλλουν και πολλές φορές εξαρτώνται από τον τρόπο σύνδεσης με τον κάθε άνθρωπο και την κάθε σχέση. Θα έλεγα, μάλλον, πως έχουν να κάνουν περισσότερο με αυτή την αίσθηση που ακούμε συχνά γύρω μας και ονομάζεται ‘ασφαλές μέρος’/safe place.
Ο ρόλος των κοινωνικών σχέσεων στην ψυχική υγεία
Σημαντική συνεισφορά των κοινωνικών σχέσεων είναι η αίσθηση του ανήκειν. Η σύνδεση με ανθρώπους που είτε έχουν παρόμοια βιώματα με εμάς είτε όχι, δίνει την αίσθηση κοινωνικής αποδοχής, που πολλές φορές λειτουργεί ενισχυτικά προς την εικόνα του εαυτού. Ταυτόχρονα, ενδεχομένως δημιουργεί και την αίσθηση των συμμάχων. Ένα γεγονός που μόνοι μας φαντάζει δύσκολο να διαχειριστούμε, μέσω των κοινωνικών σχέσεων μάλλον καθίσταται πιο εφικτό.
Επίσης, σημαντική είναι και η αίσθηση της ασφάλειας. Το ασφαλές περιβάλλον που διαμορφώνεται στις κοινωνικής σχέσεις δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να είναι συναισθηματικά ευάλωτα, απογοητευμένα, συγχυσμένα, αγχωμένα, χαρούμενα, ευτυχισμένα, ανέμελα, πληγωμένα, χωρίς να φοβούνται τη λογοκρισία. Ακόμα, οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να αποτελέσουν πηγές αυτοεκτίμησης και ενδυνάμωσης.
Πολλές φορές το κοινωνικό δίκτυο μπορεί να αποτελέσει μέσο ενίσχυσης και άντλησης αυτοπεποίθησης, να αποτελέσει ένα είδος ‘καθρέφτη’. Τέλος, πρακτικές συμβουλές για την καθημερινότητα ή ακόμα και πρακτική βοήθεια στην καθημερινότητα μπορεί να αποτελέσει μεγάλη ‘ανάσα’ και να λειτουργήσει ως μέσο αποφόρτισης σε περιόδους άγχους.
Πώς να διασφαλίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την υγεία στις κοινωνικές σχέσεις;
Ενίσχυση της επικοινωνίας: Η ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία με τους άλλους μας βοηθά να κατανοούμε καλύτερα τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους, ενώ ενισχύει τη σύνδεση και την εμπιστοσύνη.
Ανάπτυξη ενσυναίσθησης: Η ικανότητα να κατανοούμε τα συναισθήματα των άλλων και να ανταποκρινόμαστε με συμπόνια είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη υγιών σχέσεων.
Διαχείριση συγκρούσεων: Η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τις διαφορές με θετικό τρόπο και να επιλύουμε τις συγκρούσεις, χωρίς να πληγώνουμε τα συναισθήματα των άλλων ενισχύει τη διάρκεια και την ποιότητα των σχέσεων.
Τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρουν μια ασφαλή βάση και μια πηγή ανθεκτικότητας για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προσωπικές δυσκολίες. Η αίσθηση της ομάδας λειτουργεί ενδυναμωτικά ως προς τα άτομα. Κοινά βιώματα, εμπειρίες, ανταλλαγή καλών πρακτικών και συναισθημάτων, η ενεργητική ακρόαση και κατανόηση των συναισθημάτων. Οι ψυχικές δυσκολίες άλλωστε αναπτύσσονται σε πλαίσια και δεν αφορούν ατομικές ελλείψεις και δυσλειτουργίες. Άρα όπως τα προβλήματα δημιουργούνται και αναπαράγονται σε πλαίσια, έτσι πολλές φορές και οι λύσεις τους εντοπίζονται σε πλαίσια και κοινωνικά δίκτυα.
