Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία (αγγλιστί ΑΡΑ) η ψυχολογία είναι ο κλάδος εκείνος της επιστήμης που ασχολείται με τη μελέτη του νου και της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν την εμφάνιση της ψυχολογίας στο 500-300 π.Χ., όπου διάσημοι φιλόσοφοι της εποχής, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και άλλοι, έκαναν διάφορες εικασίες σχετικά με διάφορα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο (ελεύθερη βούληση, μνήμη, φύση εναντίον ανατροφής, διαπροσωπική έλξη κλπ.).
Ωστόσο, η «έναρξη» της επιστημονικής ενασχόλησης έγινε από τον Γερμανό Wilhelm Wundt το 1879. O Wundt ίδρυσε ένα εργαστήριο στο οποίο προσκεκλημένοι ήταν διάφοροι φιλόσοφοι και μελετητές της ανθρώπινης φύσης με σκοπό αρχικά την καταγραφή και κατ’ επέκταση τη μελέτη και εξήγηση των ανθρώπινων σκέψεων και αισθήσεων. Από τότε ο τομέας της Ψυχολογίας έχει εξελιχθεί σημαντικά, κυρίως λόγω της ένταξης τόσο της στατιστικής όσο και της επιστήμης γενικότερα στο πεδίο του.
Σταδιακά, η εμφάνιση διαφόρων ακόμα σημαντικών προσωπικοτήτων είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πέντε διαφορετικών οπτικών της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, των λεγόμενων προσεγγίσεων. Παρακάτω θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση καθεμιάς από αυτές, καθώς και μια ονομαστική αναφορά των κυριότερων εκπροσώπων τους.
Βιολογική Προσέγγιση
Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, όλες οι σκέψεις, οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα του ανθρώπου έχουν μια βιολογική εξήγηση. Προκειμένου να γίνει αυτή η καθαρά βιολογική εξήγηση, χρησιμοποιούνται τρεις βασικές αρχές: 1. η λεγόμενη συγκριτική μέθοδος, σύμφωνα με την οποία η μελέτη της φυσιολογίας, αλλά και της συμπεριφοράς άλλων ειδών του ζωικού βασιλείου μπορούν να εξηγήσουν και αρκετές ανθρώπινες συμπεριφορές, 2. η εγκεφαλική λειτουργία, το νευρικό σύστημα και οι ορμόνες ελέγχουν εξ’ ολοκλήρου την ανθρώπινη συμπεριφορά, για αυτό και η αντιμετώπιση αρκετών ψυχασθενειών γίνεται με συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή και 3. η μελέτη της γενετικής κληροδότησης η οποία επίσης μπορεί να εξηγήσει αρκετές περιπτώσεις συμπεριφοράς ή ανθρώπινων χαρακτηριστικών.
Εδώ θα αναφέρουμε επιλεκτικά το έργο του Charles Darwin και της Jane Goodall που ασχολήθηκαν με την εξέλιξη των ειδών και τη συγκριτική μέθοδο αντίστοιχα, καθώς και τον Edward Wilson που αποτέλεσε τον οραματιστή της Εξελικτικής Ψυχολογίας, ενός κλάδου της Ψυχολογίας που ασχολείται με τη μελέτη της ψυχολογίας του ατόμου μέσα στο πλαίσιο της ανθρώπινης εξέλιξης.
Ψυχοδυναμική Προσέγγιση
Όσοι από εσάς έχετε ακούσει τη λεγόμενη ψυχανάλυση, εδώ είναι το σημείο να δώσουμε μια μίνι επεξήγηση: η ψυχανάλυση είναι απλά μια (από τις πολλές!) μορφή ψυχοθεραπείας, η οποία είχε ως βασικό εκφραστή της τον Sigmund Freud. Ο Freud υπήρξε και ο πρώτος που προσπάθησε να δομήσει την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου μέσω της Ψυχοδυναμικής Προσέγγισης. Σύμφωνα με αυτήν ο άνθρωπος δρα και αντιδρά με βάση τις αρχέγονες βιολογικά, ασυνείδητες και μη ελεγχόμενες ορμές του (το λεγόμενο «αυτό»/«εκείνο»/«ID»), οι οποίες είναι σε διαρκή σύγκρουση με τον εαυτό του («εγώ») και με τους κανόνες του περιβάλλοντος στο οποίο ζει («υπερεγώ»).
Όταν αυτές οι ορμές εμφανίζονται, ενδέχεται να προκαλέσουν μεγάλη δυσφορία στο άτομο και για τον λόγο αυτό προκαλούνται τα ψυχολογικά προβλήματα, τα οποία άλλοτε είναι ήπια και άλλοτε πιο σφοδρά. Σε περίπτωση που η εμφάνιση των ορμών δεν προκαλέσει κάποια δυσφορία ή το άτομο δείχνει να τις ελέγχει, τότε λέμε ότι υπάρχει ψυχική υγεία.
Σημαντικά πρόσωπα της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι και ο Carl Jung, ο οποίος ανέπτυξε τη δική του σχολή ψυχανάλυσης, ο Erik Erikson, ο οποίος είναι ο εμπνευστής της ψυχοκοινωνικής εξέλιξης του ανθρώπου, καθώς και η Melanie Klein, που ασχολήθηκε με τη μελέτη της παιδικής ψυχοπαθολογίας και εξέλιξης.
Συμπεριφορική Προσέγγιση
Η Συμπεριφορική Προσέγγιση υποστηρίζει ότι όλα τα ζώα (και κατ΄ επέκταση και οι άνθρωποι) και το εξωτερικό περιβάλλον είναι αλληλένδετα, κοινώς η έννοια ελεύθερη βούληση είναι κάπως υπερεκτιμημένη! Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση του ανθρώπου σε συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες (ή αλλιώς ερεθίσματα) μπορεί να επηρεάσει τις αντιδράσεις του.
Η τριβή αυτή γίνεται με δύο τρόπους, πρώτον με την κλασική μάθηση (classical conditioning) και δεύτερον με τη συντελεσμένη μάθηση (operant conditioning). Η πρώτη είχε εμπνευστή τον Ivan Pavlov, ο οποίος ασχολήθηκε με πειράματα ελέγχου-καθορισμού συμπεριφοράς σκύλων, ενώ η δεύτερη τον Burrhus Frederic Skinner, που παρατήρησε τη σημαντικότητα του κινήτρου στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Skinner ήταν και αυτός που πρότεινε και τρεις συγκεκριμένες μεθόδους τροποποίησης συμπεριφοράς, τη θετική/αρνητική ενίσχυση και την τιμωρία, ενώ διάσημη είναι και η ρήση του «Δώστε μου ένα παιδί και μπορώ να το διαπλάσω έτσι ώστε να γίνει οτιδήποτε».
Οι ερευνητές που ασχολήθηκαν με τη Συμπεριφορική Προσέγγιση χρησιμοποίησαν αποκλειστικά εργαστηριακές παρατηρήσεις, ώστε να εξάγουν συμπεράσματα και μάλιστα δεν δέχονταν τις αρχές των υπολοίπων προσεγγίσεων, διότι θεωρούσαν ότι δεν είχαν επιστημονική βάση.
Γνωστική Προσέγγιση
Στη Γνωστική Προσέγγιση αρχίζει να εμπλέκεται η βούληση του ατόμου. Εδώ ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική αντίδραση σε κάθε ερέθισμα ανάλογα με τον τρόπο που επεξεργάζεται το ερέθισμα αυτό. Η γνωστική αυτή λειτουργία (cognition) δίνει στο άτομο τα χαρακτηριστικά ενός υπολογιστή, όπου έχουμε εισαγωγή, επεξεργασία, αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών, πράγμα το οποίο υποστηρίζεται και επιστημονικά. Ταυτόχρονα λαμβάνονται υπόψιν έννοιες, όπως μνήμη, οπτική, προσοχή και άλλα.
Αν και υπήρχε μια μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ όλων των Προσεγγίσεων μεταξύ τους για πολλούς και διάφορους λόγους, το 1960 ο διάσημος ψυχολόγος Aaron Beck κατάφερε παίρνοντας αρκετά στοιχεία και τροποποιώντας κάποια άλλα να ενοποιήσει δύο σχολές στη λεγόμενη Γνωστική Συμπεριφορική Προσέγγιση-Θεραπεία (Cognitive Behavioural Approach-Therapy).
Μέσα από πολλές παρατηρήσεις τόσο δικές του όσο και των συνεργατών του, κατάφερε να δομήσει μια θεραπευτική σχολή βασισμένη στα λεγόμενα τρία Σίγμα (σκέψη-συναίσθημα-συμπεριφορά), παρατηρώντας ότι η τροποποίηση του ενός φέρνει αλλαγή και στα άλλα δύο. Πλέον η CBT, όπως αποκαλείται εν συντομία, είναι η πιο διαδεδομένη μορφή θεραπείας στον κόσμο.
Ανθρωπιστική Προσέγγιση
Λίγο πριν τα μέσα του 20ου αιώνα ξεκίνησαν να κάνουν την εμφάνισή τους κάποιες «επαναστατικές» και ρηξικέλευθες ιδέες σχετικά με τη φύση του ανθρώπου. Απόψεις όπως μοναδικότητα, ελεύθερη βούληση, ατομικότητα και άλλα, έρχονταν σε ρήξη με τις επιστημονικές απόψεις και παρατηρήσεις της εποχής.
Σιγά σιγά άρχισε να κάνει την εμφάνισή της η λεγόμενη Ανθρωπιστική Προσέγγιση σύμφωνα με την οποία ο κάθε άνθρωπος είναι το κέντρο του δικού του κόσμου, έχει ελευθερία επιλογής και έχει μια έμφυτη τάση να βρίσκει κίνητρο και να εξελίσσεται. Αν και στερούταν της καθαρά επιστημονικής βάσης των υπολοίπων, αρκετοί επιστήμονες ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με το να βρουν αυτά τα στοιχεία, για να στηρίξουν την καινοτόμο αυτή θεώρηση.
Πρωτεργάτης όλων αυτών ήταν ο Carl Rogers, ο ιδρυτής της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης, ο οποίος μαζί με τους συνεργάτες του κατάφερε να δημιουργήσει ένα νέο είδος θεραπείας που «βλέπει» τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και χωρίς κριτική ματιά. Οι αρχές αυτού του είδους προσέγγισης (ενσυναίσθηση, άνευ όρων αποδοχή και αυθεντικότητα) αρχίζουν πλέον να εφαρμόζονται ολοένα και περισσότερο σε σχολικές δομές, σε σύγχρονες εταιρείες και γενικότερα όπου υπάρχει διαπροσωπική σχέση, μιας και τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι η ύπαρξη αυτών των αρχών έχει θετική απήχηση και επιφέρει καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης διανθρώπινων σχέσεων.
(Σαν) επίλογος aka σημαντικές παρατηρήσεις!
Οι πέντε προαναφερθείσες Προσεγγίσεις έχουν η καθεμία πολλές μικρότερες «σχολές»-παρακλάδια, οι οποίες κρατούν κάποια βασικά στοιχεία της εκάστοτε προσέγγισης και προσθέτουν κάποια καινούρια. Οι μικρότερες αυτές σχολές αναφέρονται με τον όρο «Θεραπείες». Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και Θεραπείες που παίρνουν στοιχεία από περισσότερες από μία Προσεγγίσεις. Αυτή τη στιγμή έχουν αναγνωριστεί περισσότερες από 200 διαφορετικές Θεραπείες, η καθεμία με καλά ποσοστά επιτυχίας σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Εξαιτίας της σημαντικότητας της επιστημονικής εγκυρότητας απαιτείται φυσικά να υπάρχει και αρκετή βιβλιογραφία που να υποστηρίζει την κάθε Θεραπεία, προτού αυτή καν αρχίσει να διδάσκεται.
Από εκεί και πέρα η Ψυχολογία σαν κλάδος της επιστήμης έχει και αυτή τα δικά της παρακλάδια. Αναφέρθηκε παραπάνω η Εξελικτική Ψυχολογία. Υπάρχουν, αντίστοιχα, η Αθλητική, η Σχολική, η Κοινωνική κλπ. Ψυχολογία που ασχολούνται με συγκεκριμένες ομάδες ατόμων. Υπάρχουν συνολικά 24 διαφορετικά είδη εξειδικευμένης γνώσης στην Ψυχολογία που απευθύνονται σε διαφορετικές εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία-διευκρίνιση, ο γράφων είναι στη διάθεσή σας!
Πηγές:
- simplypsychology.org (Saul Mcleod)
- bigthink.com (Jaimee Bell)
