Αυτογνωσία, λοιπόν! Μια λέξη που ακούγεται/αναφέρεται πολύ συχνά γύρω μας και αποτελεί, μάλιστα, και αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου well being. Αν και ο ορισμός της είναι -θα έλεγε κανείς- απλός και κατανοητός, στο σημερινό κείμενο θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε το κατά πόσο αυτό ισχύει. Είναι, τελικά, η αυτογνωσία τόσο απλή και εύκολη διαδικασία;
Ας δούμε, πρώτα από όλα, τι είναι ακριβώς η αυτογνωσία (οκ, ευκολάκι αυτό… όλοι έχουμε διαβάσει τόμους ολόκληρους και έχουμε παρακολουθήσει εκατοντάδες σχετικά βίντεο!)… Κάνοντας ένα πιο ενδελεχές ψάξιμο και μην μένοντας σε ό,τι λέει η Wikipedia, καταλήγουμε σε έναν ορισμό που μοιάζει κάπως έτσι: «αυτογνωσία είναι η ικανότητα ενός ατόμου να ‘κοιτάει μέσα του’, προκειμένου να αντιληφθεί τι συμβαίνει σε γνωστικό, συμπεριφορικό, συναισθηματικό και αισθητηριακό/σωματικό επίπεδο».
Μέχρι εδώ όλα καλά και κατανοητά. Το μεγάλο ερώτημα που παραμένει, ωστόσο, είναι: πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να αποκτήσουμε αυτού του είδους τη βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας;
Παρακάτω, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε κάποιους τρόπους, οι οποίοι μπορούν να δώσουν μια αρχική κατεύθυνση ως προς το πώς μπορεί το κάθε άτομο να αποκτήσει πρόσβαση στα τέσσερα διαφορετικά επίπεδα αυτογνωσίας. Αν και δεν είναι εντελώς διακριτά μεταξύ τους, γιατί πολλές φορές στοιχεία του ενός εμφανίζονται και στο άλλο, παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιοι τρόποι να γίνει κατανοητό σε όλους/ες μας το πώς μπορούμε να τα εξερευνήσουμε.
Γνωστικό επίπεδο
Ίσως το πιο επιφανειακό και το πιο εύκολα προσβάσιμο. Εδώ, υπάρχουν οι σκέψεις και οι απόψεις σε πρώτο χρόνο και μετέπειτα έννοιες πιο πολύπλοκες, όπως ο χαρακτήρας, οι ικανότητες/τα ταλέντα και άλλα. Η καθημερινότητα μάς βάζει συνέχεια σε διαδικασία τσεκαρίσματος ως προς το τι θεωρούμε σωστό/αποδεκτό και τι όχι σε αυτό το επίπεδο και εύκολα μπορούμε να ανακαλύψουμε τι μας αρέσει και τι όχι και στη συνέχεια να το αποδεχθούμε ή να το απορρίψουμε. Για τον λόγο αυτό και η αυτογνωσία αυτού του επιπέδου είναι και η πιο απλή.
Συμπεριφορικό επίπεδο
Θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στο προηγούμενο, ωστόσο, επειδή η τελική συμπεριφορά μας καθορίζεται από πολλούς αστάθμητους και εξωτερικούς παράγοντες και δεν είναι λίγες οι φορές που συμπεριφερόμαστε πολύ διαφορετικά από αυτό που σκεφτόμαστε να κάνουμε, το αναφέρουμε ξεχωριστά. Σίγουρα, είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε πώς ακριβώς θα θέλαμε να συμπεριφερθούμε ή και το αν θα θέλαμε να συμπεριφερθούμε όπως τελικά συμπεριφερθήκαμε. Αυτού του είδους η αυτογνωσία είναι εξίσου απλή με την προηγούμενη και χρειάζεται απλά να εστιάσουμε στο αν είμαστε ΟΚ με την εκάστοτε αντίδραση ή συμπεριφορά ή ακόμα και συνήθειά μας.
Συναισθηματικό επίπεδο
Για να μιλήσουμε για την αυτογνωσία σε αυτό το επίπεδο χρειάζεται να είμαστε σε θέση πρωτίστως να αναγνωρίσουμε το κάθε μας συναίσθημα. Μπορεί να ακούγεται απλό, ωστόσο δεν είναι. Η λέξη «λύπη» ή «θυμός» ή «ανυπομονησία» κλπ. καμιά φορά αποτελεί απλά το εξωτερικό περίβλημα της κατάστασης και ίσως δεν μπορεί να περιγράψει απόλυτα το τι βιώνουμε μια δεδομένη στιγμή.
Πρόσφατη μελέτη του 2017 του Πανεπιστημίου του Berkeley κάνει λόγο για ύπαρξη πάνω από 34.000 διαφορετικών ανθρώπινων συναισθηματικών καταστάσεων. Αλλά ακόμα κι αν βρούμε μια λέξη ή ένα σύνολο λέξεων που να περιγράφει αυτό που νιώθουμε, υπάρχουν στοιχεία ακόμα πιο βαθιά τα οποία μόνο αν πάρουμε χρόνο να τα παρατηρήσουμε, μπορούμε να τα περιγράψουμε και να αντλήσουμε παραπάνω πληροφορίες. Για αυτό και αυτό το επίπεδο αυτογνωσίας χρειάζεται περισσότερη ηρεμία, συγκέντρωση και κυρίως χρόνο.
Αισθητηριακό/σωματικό
Το τέταρτο και τελευταίο, αλλά και συνάμα πιο δυσπρόσιτο επίπεδο αυτογνωσίας… Εδώ χρειάζεται να έχουμε απόλυτη συγκέντρωση και ηρεμία, ώστε να μπορούμε να στρέψουμε την προσοχή μας στο τι νιώθουμε στο σώμα μας, χωρίς να παρεμβάλλονται σκέψεις και γεγονότα, τα οποία μας αποπροσανατολίζουν. Πληροφορίες, όπως «ένα φούσκωμα στο στομάχι» ή «ένα σφίξιμο στο στήθος», είναι απλά η αρχή για μια βαθύτερη εξερεύνηση και έρχονται μόνο αν πάρουμε αρκετό χρόνο και επικεντρωθούμε απόλυτα στην αίσθηση που υπάρχει στο σώμα μας.
Μέσω της διαδικασίας αυτής μπορεί να έρθουν στο φως αναμνήσεις, οι οποίες είχαν για διάφορους λόγους «θαφτεί». Μπορεί, επίσης, να ανακαλύψουμε για ποιο λόγο έχουμε κάποια προβλήματα στο πώς σχετιζόμαστε με άλλους ανθρώπους ή γιατί αισθανόμαστε χάλια τον τελευταίο καιρό ή ακόμα και να κάνουμε μια ξαφνική συνειδητοποίηση. Όλα αυτά είναι μερικά από τα τινά που μπορεί να συμβούν από τη βαθύτερη αυτή ενδοσκόπηση. Σίγουρα δεν γίνεται να αναφερθούν όλα, γιατί ο όγκος των πληροφοριών που μπορεί να αναδυθούν είναι τεράστιος.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η πρόσβαση σε καθένα από αυτά τα επίπεδα αυτογνωσίας μπορεί να επιφέρει και ταυτόχρονη πρόσβαση σε κάποιο από τα άλλα. Πολύ δύσκολα μπορεί να επικεντρωθούμε αποκλειστικά σε ένα (π.χ. κάνοντας ένα γνωστικό «ψάξιμο» πολύ εύκολα θα παρουσιαστούν και πληροφορίες συναισθηματικού επιπέδου ή εμβαθύνοντας συναισθηματικά σε ένα συναίσθημα θυμού μπορεί πολύ εύκολα να έχουμε μια «έκρηξη» με φωνές και απότομες κινήσεις).
Τα οφέλη της αυτογνωσίας είναι πολλά. Αυτό σίγουρα θα μπορούσε να αποτελέσει και θέμα ξεχωριστού άρθρου, ωστόσο εδώ θα γίνει μια πολύ σύντομη αναφορά, ώστε να προσπαθήσουμε να δώσουμε μια μικρή «ώθηση» ή καλύτερα έναν λόγο παραπάνω στους αναγνώστες μας να ασχοληθούν με αυτή την ιδιαίτερα σημαντική ικανότητα. Εν συντομία:
- Να πούμε για την προσωπική ανάπτυξη;
Μας επιτρέπει να διακρίνουμε τους στόχους μας, τα δυνατά και αδύνατα σημεία μας και να προχωράμε δημιουργικά και παραγωγικά στη ζωή μας, - Να αναφέρουμε την καλύτερη λήψη αποφάσεων;
Εμβαθύνοντας ανακαλύπτουμε ποιες είναι οι προτεραιότητές μας και ανακαλύπτουμε καλύτερες επιλογές φτάνοντας σε αποφάσεις που μας ταιριάζουν καλύτερα, - Να πούμε και για τη σταδιακή ενίσχυση της αυτοπεποίθησης;
Η βαθύτερη γνώση επιφέρει μια σιγουριά σε όλα τα επίπεδα, - Μήπως βελτιώνει και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις;
Μπορούμε πολύ πιο εύκολα να θέσουμε όρια, να αποδεχθούμε ή και να απομακρύνουμε ανθρώπους.
Κλείνοντας το αναλυτικό αυτό άρθρο, είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι η αυτογνωσία αποτελεί μια ικανότητα (όπως ειπώθηκε και παραπάνω), την οποία μπορούμε να «δουλέψουμε» και μόνοι μας. Υπάρχουν πολλά βιβλία, βίντεο, παρουσιάσεις, ομιλίες και λοιπά στο διαδίκτυο που μπορούν να μας κατευθύνουν.
Ωστόσο η πραγματική αυτογνωσία είναι ο βασικός σκοπός και το χαρακτηριστικό αποτέλεσμα της σύγχρονης ψυχοθεραπείας. Όσο κι αν η καθημερινότητα πολλές φορές το καθιστά δύσκολο, αποτελεί «υποχρέωση» απέναντι στον εαυτό μας να εξασκήσουμε και αυτή μας την ικανότητα αναζητώντας τη βοήθεια ενός ειδικού!
