Το ανθρώπινο είδος έχει εξελιχθεί και συνεχίζει να εξελίσσεται με γοργότατους ρυθμούς. Μάλιστα, στη σύγχρονη κοινωνία συμβαίνουν τόσα πολλά πράγματα γύρω μας που είναι αδύνατον να τα παρακολουθήσουμε όλα: πολιτικές εξελίξεις, τεχνολογικές καινοτομίες – εφευρέσεις – ανακαλύψεις, αθλητικά δρώμενα, καθημερινά γεγονότα και άλλα πολλά γεμίζουν τα δελτία ειδήσεων, τις ενημερωτικές σελίδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κατ’ επέκταση το μυαλό μας σε καθημερινή βάση.
Μέσα σε όλο αυτό τον κατακλυσμό ειδήσεων – εξελίξεων είναι και ο άνθρωπος ως ον, ως ύπαρξη, που, αν και αυτός τα δημιουργεί όλα αυτά, προσπαθεί ταυτόχρονα να ακολουθήσει την όλη αυτή κατάσταση. Και όλα αυτά οδηγούν στον εξής προβληματισμό: Μήπως με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας ξεχνάμε μια από τις βασικότερες ανάγκες του ανθρώπινου όντος, την ανάγκη για σύναψη και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων με ό,τι αυτό συνεπάγεται;
Για να σας προλάβω πριν πείτε «τι μας λες, ρε μάστορα, τώρα;» το κείμενο δεν έχει σκοπό τη δημιουργία έντονου εσωτερικού προβληματισμού, τουλάχιστον όχι σε πρώτο βαθμό. Ο κύριος λόγος της συγγραφής του είναι να παραθέσει χρήσιμες (πιστεύω) πληροφορίες με επιστημονικό χαρακτήρα σχετικά με το μηχανισμό που μας οδηγεί να συνάπτουμε σχέσεις, πώς αυτός υπήρχε-δημιουργήθηκε στα πρώτα στάδια της εμφάνισης-εξέλιξης του ανθρώπινου είδους και πώς έχει εξελιχθεί στο σήμερα.
Αρχικά, να ξεκαθαρίσουμε ότι σίγουρα υπάρχουν μεγάλες διαφορές από άνθρωπο σε άνθρωπο στο θέμα της κοινωνικότητας και της ανάγκης για σύναψη και διατήρηση σχέσεων. Ωστόσο φαίνεται από πολλές έρευνες ότι άτομα με λιγότερες διαπροσωπικές σχέσεις έχουν αυξημένη πιθανότητα για εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας (Backer & Ghosh, 2022). Τα πρώτα προβλήματα αρχίζουν να εμφανίζονται από την οικογένεια, όπου φαίνεται ότι παιδιά που δεν βίωσαν ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο με τους γονείς τους (άρα δεν ανέπτυξαν ασφαλή δεσμό σύμφωνα με τον John Bowlby) εμφανίζουν επίσης αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν διάφορα συναισθηματικά προβλήματα, όπως άγχος, κατάθλιψη και άλλα (Rodriguez et al, 2014 και Auerbach & Ho, 2012).
Τέλος, προβλήματα εμφανίζονται και σε καταστάσεις ερωτικών σχέσεων, όπου, συγκεκριμένα, άτομα τα οποία δεν έχουν βιώσει υγιή συναισθήματα αγάπης και δεν είχαν ισορροπημένες ερωτικές σχέσεις εμφανίζουν συχνά τάσεις για προβληματικές αντιδράσεις απέναντι σε συντρόφους, χρήση βίας και άλλα, στοιχεία, τα οποία οδηγούν σε ιδιαίτερα στρεσογόνα καθημερινότητα.
Οκ, ωραία όλα αυτά και πάνω-κάτω γνωστά, θα πει κανείς… Το όλο νόημα είναι πως φαίνεται να οδηγούν σε ένα συμπέρασμα: οι άνθρωποι είναι «κατασκευασμένοι», για να είναι κοινωνικά όντα (για να περάσουμε στο θέμα του σημερινού άρθρου). Αυτό αποτελεί μια αρχέγονη ανάγκη, μια ανάγκη για επιβίωση, μιας και από την απαρχή του το ανθρώπινο είδος οργανωνόταν σε ομάδες, για να πάει για κυνήγι και να προστατευτεί από μεγαλύτερα ζώα.
Αργότερα, με την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου η δημιουργία ομάδων είχε να κάνει με την καλλιέργεια γης, με το χτίσιμο των πρώτων οικισμών και φτάνοντας στις μέρες μας στα σύγχρονα τεχνολογικά και όχι μόνο επιτεύγματα. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα του σχετίζεσθαι: το ότι επιβιώσαμε ως είδος, το ότι εξελιχθήκαμε και αποτελούμε το κυρίαρχο ον του πλανήτη ανάμεσα σε τόσα εκατομμύρια άλλα, το ότι κρατάμε στα χέρια μας την ίδια μας την ύπαρξη.
Αυτή, λοιπόν, η κατάσταση της αλληλοεξάρτησης έχει αφήσει εμφανή σημάδια στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτά που περιγράφτηκαν παραπάνω ως ανάγκη είναι αποτέλεσμα της προσαρμογής και συνεχούς εξέλιξης του ανθρώπινου οργανισμού (όπως αντίστοιχα οι ιοί φαίνεται να γίνονται πιο ανθεκτικοί όσο εκτίθενται σε αντιβιοτικά, οι καμηλοπαρδάλεις έχουν τόσο μεγάλο λαιμό, ώστε να μπορούν να τρέφονται από τα ψηλά δέντρα, τα δόντια των σαρκοφάγων ζώων είναι αιχμηρά, για να μπορούν να τρώνε πιο εύκολα τις σάρκες άλλων ζώων κλπ).
Συγκεκριμένα στο ανθρώπινο είδος: εξαιτίας αυτής της ανάγκης για ομαδική συνύπαρξη έχουν αναπτυχθεί κέντρα του εγκεφάλου που μέσω έκκρισης διάφορων νευροδιαβιβαστών και ορμονών (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, οξυτοκίνη και άλλα) δημιουργούνται διάφορα συναισθήματα ευφορίας στο άτομο. Αυτός ο μηχανισμός είναι υπεύθυνος και για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Αντίστοιχα, η μη σύναψη σχέσεων οποιασδήποτε μορφής (είτε ως αποτέλεσμα ατομικής αδυναμίας λόγω χαμηλής αυτοεκτίμησης, φόβου, ντροπαλότητας κλπ. είτε ως απομόνωση που επέρχεται από άλλους συνανθρώπους) φαίνεται να επιφέρει πάρα πολλές επιπλοκές τόσο στη σωματική όσο και την ψυχική υγεία του ατόμου.
Στην τρίτη παράγραφο αναφέρθηκαν κάποιες από τις ψυχικές συνέπειες, ωστόσο πληθώρα ερευνητικών δεδομένων δείχνουν ότι υπάρχει αμεσότατη σύνδεση μεταξύ ψυχικής και σωματικής υγείας. Συγκεκριμένα, η «κακή» ψυχική υγεία, που έρχεται ως αποτέλεσμα της μη σύνδεσης με άλλα άτομα, αυξάνει κατά πολύ την πιθανότητα καρδιακών επιπλοκών, εγκεφαλικών επεισοδίων και νευροεκφυλιστικών διαταραχών, ενώ σε ακραίες καταστάσεις φαίνεται να μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά 10-15 χρόνια (Elliott & Eisdorfer, 1982 και Hahn & Petitti, 1989).
Και φτάνοντας αισίως στον επίλογο, διαβάζοντας όλα τα παραπάνω ουσιαστικά μπορεί κανείς να επιβεβαιώσει ότι οι ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της εξέλιξης και διαιώνισης του ανθρώπινου είδους.
Αυτό είναι πασιφανές τόσο σε ατομικό επίπεδο, όπου η μη σύναψη σχέσεων σε οποιοδήποτε εξελικτικό στάδιο επιφέρει ολέθριες συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία, όσο και σε πιο μακροσκοπικό, μιας και όλα τα ανθρώπινα επιτεύγματα είναι αποτέλεσμα ομαδικής προσπάθειας και συνεχούς εξέλιξης.
Τέλος, στις σύγχρονες κοινωνίες που ζούμε έχουμε όλοι μας την ελευθερία να γίνουμε όσο κοινωνικοί επιθυμούμε, να συνάπτουμε όσες και όποιες σχέσεις επιλέγουμε, αρκεί ταυτόχρονα να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε αν κάτι μας προκαλεί πρόβλημα και να ζητήσουμε βοήθεια.
