Η μνήμη δεν είναι ποτέ ουδέτερη, θυμόμαστε επιλεκτικά όπως ξεχνάμε και συνειδητά. Δεν πρόκειται για κάποια αδυναμία του οργανισμού μας, αλλά για έναν μηχανισμό που μας επιτρέπει κάποιες εμπειρίες να τις κρατάμε ζωντανές και κάποιες άλλες να τις αφήνουμε στο σκοτάδι. Κάπως έτσι λειτουργούμε και στην πολιτική. Ξεχνάμε όχι επειδή δεν γνωρίζουμε, αλλά επειδή επιλέγουμε να θυμόμαστε ό,τι μας επιτρέπει να συνεχίζουμε με το “οικείο”, δηλαδή με κάτι γνώριμο.
Κάτι παρόμοιο παρουσιάζεται και στην ταινία Eternal Sunshine of the Spotless Mind, βέβαια όχι για την πολιτική, αλλά για τις ανθρώπινες σχέσεις. Στην ταινία, με λίγα λόγια, ο Joel (Jim Carrey) και η Clementine (Kate Winslet) αποφασίζουν να διαγράψουν από τη μνήμη τους ο ένας τον άλλον. μέσω της εταιρείας Lacuna Inc, παρόλα αυτά όμως καταλήγουν ξανά μαζί. Στην πολιτική, η διδικασία είναι σίγουρα λιγότερο θεαματική (και συγκινητική), αλλά είναι σίγουρα πολύ διαδεδομένη παγκοσμίως.
Δυστυχώς για τους πολιτικούς δεν υπάρχουν μαγικοί τρόποι για να διαγράψει κάποιος πράγματα από τη μνήμη του. Έχουν όμως ανακαλύψει τρόπους που μπορούν να καλύπτουν το παρελθόν τους. Πολύ συχνά κουκουλώνουν τα λάθη τους κάτω από νέες λέξεις, νέα πρόσωπα, αλλά και με πρόφαση αναδυόμενες κρίσεις. Το συχνότερο όμως είναι το να ποντάρουν στον χρόνο και στην κούραση των πολιτών.
Οι προεκλογικές περίοδοι είναι για τους πολιτικούς ότι και η Lacuna Inc για τους χαρακτήρες της ταινίας. Προεκλογικά, οι αποτυχίες παρουσιάζονται ως «λάθη που μας δίδαξαν», ενώ παράλληλα αναλαμβάνουν όλοι την πολιτική ευθύνη και στο τέλος κανένας. Προσπαθούν να μας πείσουν ότι είναι οι «έμπειρες λύσεις». Με αποτέλεσμα, αντί να αξιολογόυμε όλα τα πολιτικά προγράμματα, οδηγούμαστε στην κάλπη με ένα αίσθημα σιγουριάς και ανακούφισης που ψηφίσαμε το γνωστό, αντί για το άγνωστο.
Οι πολιτικοί εκμεταλλέυονται την ίδια την φύση του ανθρώπου στην οποία η οικειότητα είναι πάντα πιο καθησυχαστική από την αλλαγή. Έτσι επιλέγουμε να επιστρέψουμε στο γνώριμο, χωρίς πολλές ενοχές.
Η σύγχρονη πολιτική ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα προσώπων που επέστρεψαν, παρότι στο παρελθόν είχαν απορριφθεί. Από τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ μέχρι τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία. Και οι δύο καταδικάστηκαν για εγκλήματα που διέπραξαν κατά τη διάρκεια των θητειών τους και παρά τις εκλογικές ήττες, κατάφεραν εντέλει να ξανα κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Ο πρώτος μάλιστα ενώ καταδικάστηκε για 34 κακουργήματα, οι ψηφοφόροι του κατηγόρησαν κυρίως τα ΜΜΕ για υπερβολές και τον ξαναψήφισαν. Ο δεύτερος ξανά κέρδισε την εμπιστοσύνη των Ιταλών επειδή… ήταν ο Μπερλουσκόνι.
Και στην Ελλάδα η ιστορία δείχνει ότι οι πολίτες δίνουν δεύτερες ευκαιρίες σε πρόσωπα. Αν και στην Μεταπολίτευση από πρωθυπουργούς που ενώ ηττήθηκαν σε εκλογές, κατάφεραν ξανά να επιστρέψουν στην πρωθυπουργία ξεχωρίζει μόνο ο Ανδρέας Παπανδρέου. Οι δεύτερες ευκαιρίες στην Ελλάδα δίνονται κυρίως στα κόμματα ως σύνολο και σε μεμονωμένους υπουργούς και βουλευτές.
Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι πρώην πρωθυπουργοί δεν προσπαθούν με κάθε τρόπο να σβήσουν τα λάθη και τις αποτυχίες τους από τη μνήμη των Ελλήνων πολιτών, είτε για την επιστροφή τους, είτε απλώς για την υστεροφημία τους. Το είδαμε αυτό πριν λίγα χρόνια στις εσωκομματικές εκλογές στο ΠΑΣΟΚ το 2021, όπου ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ προηγουμένως είχε αποχωρήσει και ίδρυσε νέο κόμμα, προσπάθησε να διεκδικήσει ξανά την ηγεσία.
Σημερινό παράδειγμα είναι ο Αλέξης Τσίπρας όπου μετά από απανωτές ήττες σε εθνικές, τοπικές και ευρωπαϊκές εκλογές επιζητά, όπως όλα δείχνουν, σε συνέχεια της έκδοσης του βιβλίου του, την επανεμφάνισή του στην ενεργό πολιτική, μέσω της ίδρυσης ενός νέου κόμματος.
Ακόμη και στην αντίπερα όχθη, στη δεξία πολιτική σκηνή, συναντάμε πολιτικούς που θα ήλπιζαν η Lacuna Inc να ήταν πραγματική και να μπορούσες να διαγράψεις μνήμες. Ο Αντώνης Σαμαράς και ο Κώστας Καραμανλής επιδιώκουν τον τελευταίο καιρό να βελτιώσουν την υστεροφημία τους μέσα από βαριές δηλώσεις κατά της κυβέρνησης και προσωπικά κατά του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Ο Αντώνης Σαμαράς έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει την ίδιο τον Υπουργό Εξωτερικών ως προδότη, στην προσπάθειά του να προσεγγίσει το ακροδεξιό κοινό που φαίνεται να μην θυμάται το παρελθόν του. Αυτό που δεν ξεχνάει το υπόλοιπο κοινό πάντως είναι ότι ο ίδιος ο Σαμαράς έριξε το 1993 την κυβέρνηση του κόμματός του, επειδή διαφώνησε με τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη για το Μακεδονικό.
Ο Κώστας Καραμανλής, αν και λιγότερο αιχμηρός, έχει μάλλον ξεχάσει και ο ίδιος σε τι περιπέτειες έβαλε τη χώρα μας και 15 περίπου χρόνια μετά την πρωθυπουργία του θυμήθηκε ότι υπάρχουν μεγάλες ανισότητες στην Ελλάδα…
Το πιο ενδιαφέρον όμως δεν είναι το τι κάνουν οι πολιτικοί, αλλά εμείς, οι ψηφοφόροι. Ζούμε σε μία εποχή όπου έχουμε όλη την πληροφορία στα χέρια μας και μπορούμε στο δευτερόλεπτο να διασταυρώσουμε τα λόγια των πολιτικών. Είναι δική μας επιλογή εάν θα το κάνουμε ή όχι. Είναι δική μας επιλογή να επιτρέψουμε σε κάποιον πολιτικό να διαγράψει τη μνήμη μας.
Δεν θα έπρεπε να ζούμε με τις μεγάλες αποτυχίες και να τις θεωρούμαι αναπόφευκτες. Χρησιμοποιώντας φράσεις όπως «όλοι ίδιοι είναι» τη στιγμή που ψηφίζουμε τη γνώριμη αποτυχημένη συνταγή αντί για την “ριψοκίνδυνη” αλλαγή, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να αποποιηθούμε την ευθύνη που μας αναλογεί.
Το Eternal Sunshine of the Spotless Mind δεν μας δίνει λύση στο πρόβλημα, μας δείχνει όμως ότι η διαγραφή του παρελθόντος, καλώς ή κακώς, μας οδηγεί στον ίδιο κύκλο. Δεν χρειάζεται να είμαστε οι τέλειοι ψηφοφόροι ούτε να γνωρίζουμε τα πάντα και να είμαστε συνεπείς στις αποφάσεις μας. Το μόνο που χρειάζεται είναι να μην φοβόμαστε την αλλαγή.
