Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια γενική αναδιαμόρφωση της έννοιας του γάμου, η οποία, ως κοινωνικό φαινόμενο, απομακρύνεται από τις αρχικές, «φυσικές» και ιστορικές παραμέτρους. Δεδομένων των ανωτέρω εξελίξεων, μόλις στις 14 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους επίκειται να ψηφιστεί το τεθέν, ενώπιον της Βουλής νομοσχέδιο, το οποίο θα κατοχυρώνει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα σύναψης γάμου μεταξύ και των ομόφυλων ζευγαριών. Δικαιολογητικός, ως προς αυτή τη μεταρρύθμιση, παράγοντας αναφέρεται πως δεν είναι άλλος από την επεκτατική εφαρμογή ενός κανόνα δικαίου, προς κατοχύρωση της αρχής της ισότητας, προασπιζόμενης τα δικαιώματα και της μειοψηφίας, και η εξάλειψη οποιασδήποτε μορφής διακρίσεων.
Ωστόσο, αφ’ ης στιγμής ψηφισθεί το εν λόγω σχέδιο νόμου, και ούσης εμφανούς της διαφωνίας στο εσωτερικό των ισχυρότερων κοινοβουλευτικά κομμάτων, φλέγουσας σημασίας κρίνεται η απάντηση στο ερώτημα εάν θα μπορούσε να κινηθεί η διαδικασία του άρθρου 44 παρ. 2 εδάφιο β του Συντάγματος, ούτως ώστε να αποφασιστεί – πιθανώς – η διεξαγωγή «επικυρωτικού» δημοψηφίσματος.
Η σπουδαιότητα λήψης απάντησης ως προς το ερώτημα αυτό σχετίζεται, καταρχάς, με τη δυνατότητα οριοθέτησης της έννοιας «σοβαρό κοινωνικό ζήτημα», όπως και με το εάν το θέμα της θέσπισης γάμου μεταξύ και ομόφυλων ζευγαριών μπορεί να υπαχθεί σε αυτήν. Ως σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, δύναται να θεωρηθεί «εκείνο που βρίσκεται έξω από το συνηθισμένο και βασικό αντικείμενο της πολιτικής αντιπαράθεσης» και, συναφώς, δικαιολογείται μια ευρύτατη ερμηνεία του όρου αυτού, μη αποκλειομένων και περαιτέρω πιθανών ερμηνευτικών προβλημάτων.
Κοινώς αποδεκτό, πάντως, μπορεί να θεωρηθεί ότι θέματα οικογενειακού δικαίου θα μπορούσαν να ενταχθούν σε αυτήν την κατηγορία, υπό τον όρο ότι δεν σχετίζονται με ζητήματα που αφορούν στην προστασία της προσωπικής ελευθερίας και γενικότερα τα ατομικά δικαιώματα. Συνεπώς, σαφώς και υπάρχει η δυνατότητα να κριθεί ως μη συνάδουσα με το ευρύτερο πλαίσιο των συνταγματικών μας διατάξεων η προκήρυξη δημοψηφίσματος για τη θέσπιση γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, υπό την ρητή, όμως, προϋπόθεση ότι ήδη δεν υφίσταται διαφορετικός τρόπος θεμελίωσης των ατομικών τους δικαιωμάτων.
Το ζήτημα, δε, του εάν ήδη θεμελιώνεται η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών, κατόπιν ιδίως της καταδίκης της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της αντίστοιχα άμεσης νομοθετικής κατοχύρωσης του δικαιώματος προς σύναψη του συμφώνου συμβίωσης και μεταξύ τους, εναπόκειται τελικώς στη δικαστικώς ανέλεγκτη κρίση της Βουλής.
Άλλωστε, υπέρ του δικαστικώς ανέλεγκτου – ακόμα και από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο – της κρίσεως της Βουλής, ως προς το εάν, εν προκειμένω, υφίσταται σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, συνηγορεί και το ίδιο το πλάσμα των διατάξεων του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής, θέτοντας αυστηρές διαδικαστικές προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αυτού. Όλως διάφορο, όμως, είναι το αυτονοήτως λαμβανόμενο υπόψη δεδομένο της δυνατότητας άσκησης δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας του νόμου, στην περίπτωση που αυτός επικυρωθεί και με δημοψήφισμα.
Ούτως ή άλλως, δε, η δυνατότητα άσκησης αυτού του είδους ελέγχου εφαρμοστέα θα ήταν και στην περίπτωση που, παρά το καταψηφιστικό αποτέλεσμα τυχόν διενεργηθέντος δημοψηφίσματος, αναιρούνταν η δέσμευση της Προέδρου της Δημοκρατίας «να μην προβεί σε έκδοση και δημοσίευση νόμου», λόγω μη προσέλευσης στο δημοψήφισμα τουλάχιστον του 50% των όσων έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 16 παρ.4 του ν.4023/2011.
Φυσικά, η εξέλιξη της κοινωνίας και η σταδιακή απομάκρυνσή της από τις «φυσικές» και ιστορικές παραμέτρους με τη νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών επιδέχεται διερεύνησης, στην προκειμένη περίπτωση, και ως προς το θέμα τήρησης της συνταγματικά κατοχυρωμένης κοινοβουλευτικής αρχής. Ως γνωστόν, άμεση απόρροια της κοινοβουλευτικής αρχής αποτελεί ο κανόνας με βάση τον οποίο η Κυβέρνηση, ως ασκούσα την εκτελεστική εξουσία, εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ενόψει της προσεχούς νομοθετικής ρύθμισης του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών με την ιδιάζουσας σημασίας συνδρομή βουλευτών της αντιπολίτευσης, η εκδηλούμενη αυτή εμπιστοσύνη δύναται να οραθεί ως επαμφοτερίζουσα.
Ωστόσο, ορθότερη φαίνεται η οπτική περί τήρησης και εν προκειμένω της ισχύος της κοινοβουλευτικής αρχής, δεδομένου ότι, αφ’ ης στιγμής το προταθέν νομοσχέδιο της Κυβέρνησης επικυρώνεται μέσω του Κοινοβουλίου, έστω και με τη συμπαράσταση ικανού αριθμού μελών της αντιπολίτευσης, δεν δύναται να συναχθεί ότι η διαρκής εμπιστοσύνη της Βουλής που οφείλει να διέπει τη λειτουργία της εκτελεστικής λειτουργίας έχει τεθεί σε παύση. Αντιθέτως, μάλιστα, μπορεί να ειπωθεί ότι έτσι επιτυγχάνεται καλύτερα η επιθυμούμενη «θεσμική διασταύρωση των εξουσιών και υποχώρηση της διάκρισης των εξουσιών χάρη στη θέση υπεροχής του Κοινοβουλίου».
Περαιτέρω, σχολιασμού χρήζουν και οι πρόσφατες τοποθετήσεις του Πρωθυπουργού και αρχηγού του κυβερνώντος κόμματος, δια των οποίων, εμμέσως πλην σαφώς, ο ίδιος καθορίζει πότε τίθεται ζήτημα κομματικής πειθαρχίας. Σίγουρα, από τη μία πλευρά, δεν μπορούν αυτές να έρθουν σε σύγκρουση με τον ισχύοντα επί δεκαετίες αρχηγικό χαρακτήρα λειτουργίας των κομμάτων. Ωστόσο, ορθότερη φαίνεται η θεώρηση πως, κατά αυτό τον τρόπο, το κυβερνών κόμμα δεν ακολουθεί τα πρότυπα εσωτερικής δημοκρατικής δομής και, κατ’ αποτέλεσμα, διαψεύδεται η, κατ’ άρθρο 29 παρ.1 του Συντάγματος, προβαλλόμενη υποχρέωση τήρησης εσωκομματικής δημοκρατίας, έστω και αν η θεώρηση αυτή δεν έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τη νομολογία. Ούτως ή άλλως, όμως, πολιτική και μη νομική σημασία έχει το ζήτημα της κομματικής πειθαρχίας.
Δεν παραμένει, λοιπόν, παρά να παρακολουθήσουμε πώς θα λειτουργήσει επί του πρακτέου η αντιπροσωπευτική μας αρχή, αφήνοντας πάντα τον τελευταίο λόγο στη Δικαιοσύνη, εντός του πλαισίου όπου αυτή δύναται να δρα.
*Γράφει ο Αρσένιος Σακελλάρης
