Σαν σήμερα το 1908 γεννιέται στο Παρίσι, η κατά πολλούς «ιέρεια του φεμινισμού», Σιμών Ντε Μποβουάρ.
Υπάρχουν πολλά που έχουν γραφτεί για να χαρακτηρίσουν τη Σιμών Ντε Μποβουάρ. Είναι οπωσδήποτε γνωστή στους φεμινιστικούς κύκλους τόσο για την ακτιβιστική της δράση, κυρίως δε για το «Δεύτερο φύλο», βιβλίο σταθμός στην καριέρα της, γνωστό ως η «Βίβλος του φεμινισμού» και (φυσικά) για πολλά χρόνια απαγορευμένο από το Βατικανό. Από την άλλη, αν την αναζητήσει κανείς στο διαδίκτυο, τα πρώτα αποτελέσματα θα εστιάσουν αποκλειστικά στη σχέση της με τον επίσης υπαρξιστή φιλόσοφο, Ζαν Πωλ Σαρτρ, πράγμα που δεν το λες και φεμινιστικό. Τον τελευταίο καιρό, έχει έρθει στην επιφάνεια μέσω κάποιων νέων εκδόσεων και συγκεκριμένα της βιογραφίας της «Πώς η Σιμών έγινε η Μποβουάρ» της Kate Kirkpatrick, αλλά και το αυτοβιογραφικό της Μποβουάρ «Οι αχώριστες», μια νέα όψη της μεγάλης προσωπικότητας που αφορά τη σεξουαλικότητα της.
Η ελεύθερη σχέση με τον Σαρτρ, οι κοινοί τους εραστές αλλά και οι σχέσεις της με γυναίκες συνιστούν ένα περαιτέρω επιχείρημα για την αντισυμβατικότητα της στην εποχή τους και για τη δική μας εποχή, ένα έναυσμα για έρευνα ειδικά στο πεδίο των gender and queer studies, για το οποίο η Μποβουάρ ούτως ή άλλως αποτελούσε ένα πρόσωπο αξιοσημείωτου ενδιαφέροντος.
Για εμάς τους κοινούς θνητούς ή εν πάση περιπτώσει μη επιστήμονες του κλάδου, αποτελεί επαφή με μια πτυχή της Μποβουάρ, μέχρι πρότινος ανεξερεύνητη. Ή μήπως όχι και τόσο;
Το δεύτερο φύλο
Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον σταθμό αυτόν της καριέρας της Μποβουάρ, αρκετοί αμφισβητούν τη διαχρονικότητα του και οι λιγότεροι από όλους αυτούς το έχουν διαβάσει. Και ομολογώ ότι δεν τους κατηγορώ.
Πρόκειται για ένα δύσκολο ανάγνωσμα, 1000+ σελίδων το οποίο καλύπτει διεξοδικά κάθε πεδίο που αφορά την ύπαρξη των γυναικών και των θηλυκοτήτων. Προς την απόκτηση μιας γενικής εικόνας για το «Δεύτερο Φύλο» πρέπει να ξέρει κανείς ότι αποτελείται από δύο βιβλία, όπου το πρώτο έχει ως περιεχόμενα το «πεπρωμένο» (στο οποίο περιλαμβάνεται και η βιολογία και η ψυχαναλυτική άποψη), την «ιστορία» και τους «μύθους», ενώ το δεύτερο τη «διάπλαση», «την κατάσταση» (που πραγματεύεται τους διάφορους ρόλους που τυχόν λαμβάνει μια γυναίκα στη ζωή της), τις «αποδείξεις» και ολοκληρώνεται με τον επίλογο «προς την απελευθέρωση».
Η κεντρική ιδέα που ξεδιπλώνεται ήδη από την εισαγωγή είναι η αναγνώριση του γεγονότος ότι ο άντρας προσδιορίζεται για αιώνες ως το κύριο, το βασικό και η γυναίκα ως το «άλλο». Γράφει συγκεκριμένα: «Ο άντρας δεν συμπεριφέρεται ποτέ ως ένα άτομο ορισμένου φύλου, εννοείται ότι είναι άντρας. Οι όροι αρσενικό και θηλυκό δεν εμφανίζονται ως συμμετρικοί, παρά μόνο τυπικά, στα μητρώα των δήμων και στη δήλωση ταυτότητας… Ο άντρας αντιπροσωπεύει συγχρόνως το θετικό και το ουδέτερο, σε σημείο που η λέξη “homme” χρησιμοποιείται στη γαλλική γλώσσα τόσο με την έννοια του άντρα, όσο και του ανθρώπου» και λίγο παρακάτω «Μερικές φορές σε διάφορες θεωρητικές συζητήσεις, έχω ενοχληθεί ακούγοντας τους άντρες να μου λένε “Αυτό το πιστεύετε επειδή είστε γυναίκα”, ήξερα όμως ότι ο μόνος τρόπος να αμυνθώ ήταν να απαντήσω “Το πιστεύω επειδή είναι αλήθεια”, βάζοντας έτσι στην άκρη την υποκειμενικότητά μου. Ήταν αδύνατο να ανταπαντήσω “Και εσείς το πιστεύετε αυτό επειδή είστε άντρας” γιατί εννοείται ότι το να είσαι άντρας δεν αποτελεί μοναδικότητα.»
Φυσικά, δεν λείπουν οι φεμινιστικές αναφορές όπως η μνεία στο έργο της Βιρτζίνια Γουλφ «ένα δικό της δωμάτιο» αλλά και το εξής σχόλιο σε ένα γνωστό παραμύθι: «Είναι ποτέ δυνατόν ο μύθος της Σταχτοπούτας να χάσει την αξία του; Όλα συνεχίζουν να ενθαρρύνουν τη νεαρή κοπέλα να περιμένει μάλλον τα πλούτη και την ευτυχία από τον “πρίγκιπα του παραμυθιού”, παρά να επιχειρήσει μόνη της την δύσκολη και αβέβαιη κατάκτησή τους.»
Η φιλοσοφία σε συνδυασμό με την πλημμυρίδα πληροφοριών από δεκάδες επιστημονικά πεδία και τον μεγάλο όγκο, μπορεί να το καθιστά μεν δύσκολο για τον μέσο αναγνώστη αλλά ταυτόχρονα το καθιστά ένα εντυπωσιακό επίτευγμα για την Μποβουάρ. Σε κάθε περίπτωση, είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, του ανήκει δικαιωματικά μια θέση στα σπουδαιότερα βιβλία όλων των εποχών, και αξίζει, μια αποσπασματική έστω, ανάγνωσή του.
Η λογοτεχνία και η «Καλεσμένη»
Η Μποβουάρ εκτός του «Δεύτερου Φύλου» υπήρξε πολυγραφότατη λογοτεχνικά.
Όπως έχω ξαναγράψει στο READ ON-line, λίγες καινούριες εκδόσεις κυκλοφορούν για το λογοτεχνικό της έργο εξαιρουμένων των πρόσφατων «Αχώριστων». Στο παρελθόν, πληθώρα των βιβλίων της υπήρχε στην αγορά από τις εκδόσεις «Γλάρος». Πολλά αντίτυπα από αυτές τις παλιές εκδόσεις θα συναντήσει κανείς σε παλαιοβιβλιοπωλεία: συνιστώ να μην τις προσπεράσει.
Επιλέγω να εστιάσω στην «Καλεσμένη», ένα ημι-αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, το πρώτο που έγραψε και το πρώτο που έτυχε να διαβάσω. Ημι-αυτοβιογραφικό καθώς περιγράφει μια περίοδο της ζωής της Μποβουάρ από τριτοπρόσωπη αφήγηση και με διαφορετικά ονόματα από τα αληθινά των πρωταγωνιστικών προσώπων.
Ειδικότερα, πραγματεύεται το πραγματικό γεγονός της άφιξης μιας φίλης της Μποβουάρ (που στο βιβλίο έχει το όνομα «Φρανσουάζ») από τη γαλλική επαρχία, μίας «Καλεσμένης» της με το όνομα «Ξαβιέρ» για να μείνει μαζί της στο Παρίσι, η οποία καταλήγει να διεκδικεί και να διεκδικείται ερωτικά από τον Σαρτρ (στο βιβλίο «Πιερ»).
Στο οπισθόφυλλο, το βιβλίο περιγράφεται ως μια «πράξη εκδίκησης» της Μποβουάρ προς την γυναίκα που «πήγε να μπει οριστικά ανάμεσα» σε αυτήν και τον Σαρτρ. Ωστόσο αυτή η περιγραφή φαίνεται να συμβαδίζει περισσότερο με την νοοτροπία που κυριαρχούσε στην Ελλάδα την εποχή που εκδόθηκε το βιβλίο, παρά με το περιεχόμενο του ίδιου του βιβλίου.
Πράγματι, στο βιβλίο (μάλλον και στη ζωή) η φίλη της Μποβουάρ έρχεται κοντά με τον άνθρωπο της ζωής της. «Ναι, είναι υπέροχο να αγαπιόμαστε τόσο πολύ και να παραμένουμε ελεύθεροι» γράφει απευθυνόμενη στον Πιερ προς το τέλος του βιβλίου, αφού έχει αποτιμήσει το τίμημα αυτής της ελευθερίας.
Γιατί το γεγονός ότι είχαν μια αντισυμβατική μορφή σχέσης για την εποχή τους δεν σημαίνει ότι δεν την συνόδευαν συμβατικά προβλήματα: η ζήλεια για παράδειγμα, βιώνεται από την Μποβουάρ όπως κάθε ανθρώπινο συναίσθημα. Η διαφορά έγκειται στον τρόπο που την αντιμετωπίζει καθώς δεν αρκείται σε τυπικούς εκνευρισμούς, αλλά βλέπει στα γεγονότα να αντανακλάται ο εαυτός της, η δική της ύπαρξη: «Παρακολουθούσε τη ζωή της σαν αδιάφορος θεατής, χωρίς ούτε καν να τολμήσει να διεκδικήσει τον εαυτό της, την ώρα που η Ξαβιέρ από την κορφή ως τα νύχια, δεν ήταν τίποτα άλλο από μια ζωντανή διεκδίκηση του εαυτού της». Η σύγκριση με τη φίλη της δεν ήταν παρά μία αφορμή για έναν προσωπικό αναστοχασμό και ενδοσκόπηση, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα άρχισε με τα πραγματικά γεγονότα και εξελίχθηκε μέσω της «Καλεσμένης»: είναι αλήθεια ότι με τη συγγραφή «τακτοποιούνται» πολλά ζητήματα που βρίσκονταν μέχρι πρότινος σε χαώδη κατάσταση στο μυαλό μας.
Περαιτέρω και αναφορικά με τη σεξουαλικότητα, ήδη από την «Καλεσμένη», η Μποβουάρ φαινόταν ανοιχτή προς την ερωτική σχέση με τη φίλη της καθώς δεν κρύβει τους προβληματισμούς της για το αν την ελκύει σεξουαλικά και ούτε διστάζει να αποκαλύψει ότι αποδέχεται όσα αισθήματα αναπτύσσει για αυτήν.
«Σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι ένα αντικείμενο αγάπης και όχι ότι σ’ αγαπάει για τον εαυτό σου μόνο». Η γραφή της διακατέχεται από μια πηγαία ειλικρίνεια, λογική απόρροια της υπαρξιστικής της φιλοσοφίας και της διάθεσης της να θέτει ερωτήματα: τόσο για τους άλλους, όσο και για τον εαυτό της.
Είναι πολύ εύκολο να θυμάσαι κάποιον για ένα πράγμα και να κρεμάς ταμπέλες. Η Σιμών ντε Μποβουάρ δεν ήταν μόνο φεμινίστρια ή μόνο σύντροφος του Σαρτρ, ούτε μόνο υπαρξίστρια φιλόσοφος ή συγγραφέας του «Δεύτερου Φύλου». Ήταν όλα αυτά και ακόμα πολλά μαζί, πολύπλοκη όπως ο κάθε άνθρωπος.
Πολύπλοκη όσο και σπουδαία. Εύχομαι αυτή εδώ η μικρή νύξη στο πρόσωπό της, που εδώ και καιρό έψαχνα την αφορμή για να γράψω, να αποτελέσει έναυσμα για κάποιον να εξερευνήσει τις πολύπλοκες πτυχές της.
Δική μου προτροπή είναι, αν είναι τελικά η Σιμών να σας συστηθεί, αυτό να συμβεί μέσω της λογοτεχνίας της.
