Μην στενοχωριέσαι, δεν είναι τίποτα, θα περάσει…
Μην κλαις. Είναι αδυναμία. Οι άντρες δεν κλαίνε…
Μην θυμώνεις. Είναι αγένεια…
Μην φοβάσαι. Τα μεγάλα παιδιά δεν φοβούνται…
Μερικές από τις «κλασικές» φράσεις που ακούγαμε συχνά και μάθαμε να αποδέχομαστε ως σωστές και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία. Γιατί για κάποιο λόγο οι ώριμοι άνθρωποι δεν (πρέπει να) κλαίνε, δεν (πρέπει να) φοβούνται, δεν (πρέπει να) θυμώνουν…
(Παρακαλώ, επιτρέψτε μου για λίγο το α’ πρόσωπο…)
Αλήθεια… αναρωτιέμαι πολλές φορές βαθιά εσωτερικά «γιατί δεν πρέπει να κλαίω;», «γιατί δεν πρέπει να θυμώνω;» κλπ; Ποιος κανόνας μακροζωίας, ποια επιστήμη, ποιος Θεός ορίζει ότι δεν πρέπει να αντιδράω με τον τρόπο αυτό; Και αν τελικά κάνω κάτι από όλα αυτά κρυφά, με κάνει αυτό λιγότερο ώριμο ή λιγότερο άνθρωπο; Κιι αν κάτι είναι τόσο έντονο και τελικά αντιδράσω έτσι δημόσια, τότε τι θα γίνει; Τι θα πουν οι άλλοι; Τι συμπέρασμα θα βγάλουν για μένα;
Νομίζω ότι τελικά αυτό το να ντρέπομαι να αισθανθώ με κάνει να καταπιέζομαι, να μην είμαι σε θέση να καταλάβω τον εαυτό μου. Και μετά από όλα αυτά… είμαι τελικά αυτός που δείχνω; Το ότι οι άλλοι με αποδέχονται μόνο έτσι πώς το παίρνω; Θα ήθελα ΤΟΣΟ πολύ να μπορώ να κλάψω, όπως και το να γελάσω… να μπορώ να νιώσω ότι κι οι άλλοι θα με δεχτούν έτσι… γιατί σίγουρα και οι άλλοι κάνουν τέτοιες σκέψεις, έχουν τέτοια συναισθήματα κρυφά…
Αυτά όλα ήταν κάποιες προσωπικές σκέψεις μου που σίγουρα θα βρουν πολλούς να ταυτίζονται. Τι λέει, όμως, η επιστήμη για όλα αυτά; Είναι ΟΚ να κρατάμε τα συναισθήματά μας εσωτερικευμένα – κρυφά; Βοηθάει σε κάτι η ελεύθερη έκφρασή τους;
Το όλο θέμα ξεκινάει από κάποιες παλαιότερες κοινωνικές νόρμες, οι οποίες εμφανίζουν ως πρότυπο ώριμου και «δυνατού» ατόμου αυτό που να μπορεί να τιθασεύσει τα «αρνητικά» συναισθήματα (σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και τα θετικά!) και να δείχνει συνεχώς σοβαρό, ακέραιο και αλύγιστο σε πιέσεις, γεγονότα και καταστάσεις. Όλοι μας μπορούμε να φέρουμε στο μυαλό μας προγόνους που σπάνια μας χαμογελούσαν, δεν δάκρυζαν ποτέ, ακόμα και σε πολύ λυπητερές καταστάσεις, ενώ προσπαθούσαν να μας γαλουχήσουν με αυτή τη συγκεκριμένη αρχή: τι θα πει η κοινωνία, αν σε βλέπουν να κλαις ή να γελάς πολύ δυνατά, να αγχώνεσαι ή να φοβάσαι;
Με την ανάπτυξη των επιστημών υγείας έχει αρχίσει να πέφτει αρκετό φως στις αρνητικές συνέπειες της εσωτερίκευσης αυτής. Σωρεία ερευνών την συσχετίζουν με πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές και διαταραχές ύπνου, καθώς και εμφάνιση πολλών ψυχολογικών προβλημάτων. Ας αναφέρουμε μερικά χρήσιμα στοιχεία σχετικά με τα συναισθήματα:
- Είναι απλά αντιδράσεις του οργανισμού σε εξωτερικά ερεθίσματα. Για το λόγο αυτό δεν μπορεί να υπάρχει και διαχωρισμός σε θετικά και αρνητικά. Πιο ορθό είναι να λέμε ότι είναι έντονα ή «χαλαρά», ευχάριστα ή δυσάρεστα, απλά ή σύνθετα, να βρίσκουμε δηλαδή χαρακτηρισμούς που τα περιγράφουν κι όχι που τα απορρίπτουν.
- Η συνεχής καταπίεσή τους (είτε για λόγους «ηθικούς» είτε για λόγους που κάποια εξωτερική «αρχή» επιβάλλει) οδηγεί κάποια στιγμή σε εκρηκτική εξωτερίκευση.
- Μονόδρομος στη συμβίωσή μας με αυτά είναι η πλήρης αποδοχή τους, η απόρριψη κάθε προσπάθειας απόκρυψης, αποφυγής ή βίαιης εσωτερίκευσης, καθώς και η αναζήτηση βοήθειας σε στιγμές που κάποιο συναίσθημα είναι ιδιαίτερα επίπονο και προκαλεί δυσεπίλυτες καταστάσεις.
- Όποιος αναζητεί βοήθεια σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι ούτε κατώτερος από άλλους, ούτε άρρωστος. Ίσα ίσα κάνει κάτι αντίστοιχο με το όταν χαλάει το αυτοκίνητό μας και απευθυνόμαστε σε κάποιο μηχανικό.
Στον τομέα της ψυχολογίας τα συναισθήματα αποτελούν πηγή πολλών υπόρρητων πληροφοριών. Πολλές σχολές Ψυχοθεραπείας (ή αλλιώς Προσεγγίσεις, όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο σχετικό άρθρο) δίνουν πολύ έμφαση στην εστίαση του ατόμου-θεραπευόμενου στο τι αισθάνεται.
Πίσω από ένα έντονα βιωμένο συναίσθημα πολλές φορές υποκρύπτονται άλλα συναισθήματα και γεγονότα που μπορεί το άτομο να έχει ξεχάσει. Μέσω της εστίασης αυτής πολλές νέες πληροφορίες αναδύονται και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό, καταπραϋντικό και σταδιακά αναλγητικό.
Φανταστείτε τις τεχνικές αυτές σαν να παρατηρούμε ένα παγόβουνο που προεξέχει από τη θάλασσα. Το παγόβουνο αυτό είναι ο εσωτερικός μας κόσμος και, προκειμένου να τον εξερευνήσουμε, χρειάζεται να βουτήξουμε στη θάλασσά του και να δούμε όλο του το μέγεθος, το σχήμα του, καθώς και μέχρι που φτάνει.
Με βάση, λοιπόν, όλα αυτά τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν παραπάνω είναι αρκετά φανερή πλέον η σημαντικότητα της ελεύθερης έκφρασης των συναισθημάτων μας χωρίς ντροπή, χωρίς αναστολές, χωρίς να φοβόμαστε ότι θα μας κατακρίνουν. Ίσως κάτι τέτοιο να μας έφερνε ακόμα πιο κοντά στους συνανθρώπους μας, γιατί μια τέτοιου είδους αποδοχή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των διανθρώπινων σχέσεων. Για αυτό και (επιτρέψτε μου, παρακαλώ και πάλι, το α’ ενικό) ΘΕΛΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΝΑ ΝΙΩΣΩ!
