Η ανάλυση των τριών χρόνων από την έναρξη του Ρωσο- Ουκρανικού Πολέμου
Αδιαμφισβήτητα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, αποτέλεσε ένα γεγονός που συγκλόνισε τον κόσμο, καθώς η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε όχι μόνο τη δραματική κλιμάκωση της κρίσης, που ξεκίνησε με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, αλλά και την ιστορική καμπή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Τρία χρόνια μετά, η σύγκρουση έχει εξελιχθεί σε έναν πόλεμο φθοράς, που δοκιμάζει τις αντοχές όλων των εμπλεκόμενων πλευρών.
Εύλογα, η ρωσική επιθετικότητα πυροδότησε έντονες αντιδράσεις και αποδοκιμασίες από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας, καθώς από την πρώτη στιγμή η Ρωσία κατηγορήθηκε για παραβίαση των θεμελιωδών αρχών και κανόνων του Διεθνούς Δικαίου. Παρά το γεγονός ότι οι αιτιολογήσεις που πρόβαλε η Μόσχα καταρρίπτονται, η Ρωσία έχει αποδείξει ότι μπορεί να σχεδιάζει με μεγάλη αποτελεσματικότητα στρατιωτικές επεμβάσεις σε ξένο έδαφος, εκμεταλλευόμενη τις τυχόν ασάφειες που μπορεί να δημιουργούν οι διεθνείς κανόνες.
Ο Πρόεδρος Πούτιν χρησιμοποίησε άρθρα των διεθνών νομικών κανόνων, παρουσιάζοντάς τα με τρόπο που να φαίνεται ότι εξασφαλίζουν τη νομιμότητα των βίαιων ενεργειών του εις βάρος της Ουκρανίας. Η παρερμηνεία αυτών των άρθρων αποτελεί στρέβλωση του Διεθνούς Δικαίου και συνήθης τακτική της Ρωσίας για να πραγματοποιεί τα στρατηγικά της σχέδια.
Αρχικά, δημιουργεί αφηγήσεις γύρω από το ζήτημα που την απασχολεί:
– Οι Ρώσοι της περιοχής του Ντονμπάς υποφέρουν από την Ουκρανική Κυβέρνηση.
Στη συνέχεια εργαλειοποιεί το Διεθνές Δίκαιο προκειμένου οι αιτιολογήσεις που θα παρουσιάσει να έχουν την απαραίτητη νομική κάλυψη:
– Επίκληση του άρθρου 51 του Χάρτη του ΟΗΕ.
Έχοντας εξασφαλίσει την κατά τα άλλα κίβδηλη νομιμότητα, κατασκευάζει γεγονότα τα οποία επιτρέπουν συγκεκριμένες δράσεις:
– Οι Ρώσοι του Ντονμπάς βιώνουν γενοκτονία -> Η Ρωσία έχει χρέος να τους προστατέψει -> Αναγνώριση των αποσχιστικών περιοχών Ντονέτσκ και Λουχάνσκ ->Η Ρωσία μπορεί να συνάψει μαζί τους συμφωνίες φιλίας, συνεργασίας και αμοιβαίας βοήθειας, παρέχοντας έτσι τη βάση και για παροχή στρατιωτικής βοήθειας.
Στο τελικό στάδιο πραγματοποιείται η επιλογή των λέξεων που θα χρησιμοποιηθούν για την ονοματοδοσία των ενεργειών της, ώστε όταν γίνεται αναφορά σε αυτές, να μην αποκαλύπτονται εύκολα τα πραγματικά κίνητρα:
– Χρήση του όρου «ειδική επιχείρηση» και απόρριψη του όρου «πόλεμος».
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι και η περίπτωση της Κριμαίας είναι ένα παράδειγμα που επιβεβαιώνει αυτή τη θέση, καθώς και τότε η Ρωσία είχε ακολουθήσει την ίδια μέθοδο.
Αν και οι ρίζες της κρίσης εντοπίζονται σε μια σειρά ιστορικών, γεωπολιτικών και στρατηγικών εξελίξεων, η επίσημη αφορμή που επικαλέστηκε η Ρωσία για την εισβολή ήταν η “αποναζιστικοποίηση” και η “αποστρατιωτικοποίηση” της Ουκρανίας. Ωστόσο, η πραγματικότητα αποκαλύπτει την προσπάθεια της Ρωσίας να ανακτήσει τον έλεγχο μιας περιοχής στρατηγικής σημασίας και να αποτρέψει την πλήρη ένταξη της Ουκρανίας στη Δύση.
Είναι αλήθεια ότι η ρωσική επιθετικότητα επιβεβαιώνει την τυφλή πίστη της κυβέρνησης Πούτιν προς την ιδεολογία του επεκτατισμού, η οποία επιτρέπει τέτοιου είδους βίαιες ενέργειες. Εντούτοις θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει μόνο στρατιωτικό χαρακτήρα, καθώς λαμβάνει διαστάσεις που διασείουν τη σταθερότητα της διεθνούς τάξης σε διάφορα επίπεδα.
Για παράδειγμα, η επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία προκάλεσε σοβαρές αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία, καθώς αύξησαν τον πληθωρισμό, αποσταθεροποίησαν τις αγορές και δημιούργησαν κλίμα ανασφάλειας στις επενδύσεις. Επακόλουθο του πολέμου αποτελεί και η ενεργειακή κρίση, η οποία εκτόξευσε τις τιμές των ενεργειακών πόρων στα ύψη. Παράλληλα, η διακοπή των εξαγωγών ουκρανικών σιτηρών προκάλε με τη σειρά της σημαντική αύξηση στις τιμές των τροφίμων, οδηγώντας σε επισιτιστική κρίση.
Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια, το μεγαλύτερο πλήγμα το δέχτηκε η Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο γεωπολιτικός σεισμός που προκλήθηκε στη γηραιά ήπειρο υπογράμμισε τη «λιποβαρή» ευρωπαϊκή άμυνα και επανέφερε στο προσκήνιο τη σημασία της συλλογικής αποτροπής.
Η απροκάλυπτη παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας ενός κυρίαρχου ευρωπαϊκού κράτους λειτούργησε ως καταλύτης και επιτάχυνε τις διεργασίες για την ολοκλήρωση της αμυντικής πολιτικής της ΕΕ, κυρίως μέσα από την περαιτέρω προώθηση και υποστήριξη πρωτοβουλιών, όπως η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, με στόχο την αναβάθμιση της στρατιωτικής ετοιμότητας των κρατών-μελών.
Επιπλέον, η Στρατηγική Πυξίδα, που εγκρίθηκε το 2022, έθεσε ένα πλαίσιο ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αποτρεπτικής ισχύος, προβλέποντας, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία δύναμης ταχείας αντίδρασης και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Παρά τα πολύ σημαντικά βήματα που σημειώθηκαν ως προς τη βελτίωση της αμυντικής ικανότητας της Ένωσης, οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών-μελών σχετικά με τις στρατηγικές τους προτεραιότητες συνεχίζουν να αναστέλλουν την προοπτική μιας πραγματικά αυτόνομης ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής. Ως εκ τούτου, η ΕΕ εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως συμπληρωματικός δρων στο πεδίο της ασφάλειας.
Την πρωτοκαθεδρία σε αυτόν τον τομέα εξακολουθεί να την έχει το ΝΑΤΟ, το οποίο γνώρισε θεμελιώδεις αλλαγές εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Η Συμμαχία, που μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχε μετατοπίσει το ενδιαφέρον της σε αποστολές σταθεροποίησης και καταπολέμησης της τρομοκρατίας, επανήλθε στον αρχικό της ρόλο ως βασικός πυλώνας της αποτροπής και της συλλογικής άμυνας. Η ανάπτυξη νέων στρατηγικών δογμάτων, η διεύρυνση του οργανισμού με την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας και η εμβάθυνση τη συνεργασίας μεταξύ των μελών, σίγουρα αποτελούν θετικές εξελίξεις που συμβάλλουν στην πρόοδο της Συμμαχίας.
Όμως, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι εξελίξεις αυτές σημειώθηκαν εκ των υστέρων, πράγμα που σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ απέτυχε να αποτρέψει την εισβολή, καταδεικνύοντας έτσι την αδυναμία του στην πρόληψη συγκρούσεων μεγάλης κλίμακας. Παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις προς τη Ρωσία και την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ δεν κατόρθωσε να αποθαρρύνει τη ρωσική επιθετικότητα ούτε να διαμορφώσει μια ενιαία στρατηγική που θα απέτρεπε τον πόλεμο.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί και η έλλειψη σαφούς πλάνου για την ουκρανική ασφάλεια μετά το πέρας των εχθροπραξιών, η οποία σαφώς δημιουργεί αβεβαιότητα τόσο για το μέλλον της ευρωπαϊκής τάξης πραγμάτων, όσο και για την αποτελεσματικότητα της Συμμαχίας ως πυλώνα σταθερότητας.
Ομολογουμένως η σύγκρουση Ρωσίας – Ουκρανίας δεν αποτελεί απλώς έναν παράγοντα αλλαγής μόνο για τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς η ίδια η σύγκρουση επιδέχεται σημαντικές μεταβολές και στο εσωτερικό της. Αυτό οφείλεται κυρίως στη ραγδαία διαδοχή των φάσεων του πολέμου, η οποία επηρεάζει τα δεδομένα που θα διαμορφώσουν και την έκβαση της μάχης. Μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις φάσεις μέχρι στιγμής:
1. Πρώτη Φάση: Φεβρουάριος – Απρίλιος 2022:
Η Ρωσία προσπάθησε να καταλάβει γρήγορα το Κίεβο, αλλά απέτυχε λόγω της σθεναρής ουκρανικής αντίστασης.
2. Δεύτερη Φάση: Καλοκαίρι 2022 – Χειμώνας 2023:
Οι μάχες μεταφέρθηκαν στο ανατολικό και νότιο μέτωπο (Μπαχμούτ, Ζαπορίζια, Χερσώνα).
3. Τρίτη Φάση: 2023 – 2024:
Η Ουκρανία, ενισχυμένη από τη Δύση, εξαπέλυσε αντεπιθέσεις, χωρίς όμως να σφραγίζουν την κατάληξη της σύγκρουσης.
4. Τέταρτη Φάση: Σήμερα (2025):
Έντονη επιθυμία του Προέδρου Τραμπ να εμπλακεί αποφασιστικά στις προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου.
Είναι προφανές ότι οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, με την
επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, έχουν διαφοροποιήσει το τοπίο των διαπραγματεύσεων για τη
λήξη του πολέμου στην Ουκρανία. Ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ έχει επανειλημμένα δηλώσει
ότι επιδιώκει μια ταχεία ειρηνευτική λύση, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται σημαντικές
παραχωρήσεις από την ουκρανική πλευρά.
Η θέση αυτή έχει προκαλέσει ανησυχίες τόσο στο Κίεβο όσο και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να ασκηθούν πιέσεις στην Ουκρανία για αποδοχή ενός δυσμενούς συμβιβασμού. Παράλληλα, ο Τραμπ έχει υποβαθμίσει τη σημασία της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, δηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να συνεχίσουν την ανοιχτή χρηματοδότηση του πολέμου, γεγονός που μπορεί να αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική θέση του Κιέβου.
Από την άλλη, η Ρωσία φαίνεται να βλέπει θετικά αυτή τη μεταστροφή, καθώς θεωρεί ότι μια λιγότερο επιθετική αμερικανική στάση θα της επιτρέψει να παγιώσει τα κεκτημένα εδάφη και να πετύχει μια
συμφωνία που θα αναγνωρίζει, έστω και σιωπηρά, τις εδαφικές της κατακτήσεις.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι τα γεγονότα αυτά επηρεάζουν τη διαμόρφωση του διπλωματικού τοπίου, αφήνοντας ανοιχτά ορισμένα πιθανά σενάρια. Ένα από αυτά είναι και η εξαναγκαστική ειρήνη μέσω διαπραγματεύσεων, όπου η Ουκρανία, υπό πίεση των ΗΠΑ, αποδέχεται εδαφικές απώλειες ως αντάλλαγμα για τη διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής υποστήριξης. Αυτό θα ενίσχυε τη ρητορική του Τραμπ περί «ταχείας διευθέτησης», αλλά θα αποδυνάμωνε τη συνοχή της Δύσης.
Το σίγουρο είναι πως ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζει να αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για τη διεθνή σκακιέρα, με αβέβαιη κατάληξη. Οι θέσεις του Τραμπ, αναμένεται να καθορίσουν την πορεία των γεγονότων σε αρκετά μεγάλο βαθμό και ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης θα δείξει το κατά πόσο η Ουάσινγκτον επιθυμεί να επιβάλει μια συμφωνία ή αν η ανασφάλεια θα συνεχιστεί. Παρά τις πιέσεις, η Ουκρανία αναζητά στήριξη και εναλλακτικές στρατηγικές, ενώ η Ρωσία επιχειρεί να παγιώσει τα κέρδη της. Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις των επόμενων μηνών θα είναι καθοριστικές για την έκβαση του πολέμου.
