Οι αγροτικές κινητοποιήσεις που εξελίσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα δεν αποτελούν ένα απλό κοινωνικό φαινόμενο, αλλά μια δυναμική πολιτική πραγματικότητα που αναδεικνύει τις παθογένειες της ελληνικής οικονομίας, την ένταση των κοινωνικών αντιθέσεων και τα όρια του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί έναν από τους πιο ευαίσθητους και συμβολικούς τομείς της χώρας: τον πρωτογενή τομέα.
Οι αγρότες δεν διαμαρτύρονται μόνο για τις αυξήσεις στο κόστος παραγωγής ή τις αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης· διαμαρτύρονται για κάτι βαθύτερο, για την αίσθηση ότι η Πολιτεία αδυνατεί να τους εντάξει σε ένα σταθερό, μακροπρόθεσμο πλαίσιο επιβίωσης και ανάπτυξης.
Παρά το γεγονός ότι ο αγροτικός τομέας συμμετέχει με ένα σχετικά μικρό ποσοστό στο ΑΕΠ, η πολιτική του βαρύτητα είναι δυσανάλογα μεγάλη. Η αγροτική παραγωγή συνδέεται με δεκάδες περιφέρειες, με κοινωνίες που διατηρούν έναν ιδιαίτερο ρυθμό ζωής και με έναν τρόπο εργασίας που έχει έναν συμβολικό χαρακτήρα στην ελληνική κουλτούρα.
Αυτό το πολιτισμικό και ιστορικό υπόβαθρο καθιστά τις κινητοποιήσεις των αγροτών καθοριστικό παράγοντα για τη σταθερότητα κάθε κυβέρνησης. Ο αγρότης, ως κοινωνική και πολιτική φιγούρα, εξακολουθεί να έχει ισχυρή ηθική υπόσταση στον δημόσιο λόγο, γεγονός που κάνει τις διαμαρτυρίες του δύσκολο να αγνοηθούν.
Η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα σύνθετο πρόβλημα. Από τη μία πλευρά οφείλει να τηρεί τους δημοσιονομικούς κανόνες, να εφαρμόζει ευρωπαϊκές κατευθύνσεις και να πειθαρχεί σε προγράμματα που υπερβαίνουν τα στενά ελληνικά όρια. Από την άλλη, καλείται να απαντήσει σε μια κοινωνική ομάδα που αντιμετωπίζει υπαρκτές δυσκολίες: υψηλά καύσιμα, αυξημένο κόστος ενέργειας, ακριβές ζωοτροφές, στασιμότητα τιμών παραγωγού, ακραία καιρικά φαινόμενα που συχνά καταστρέφουν ολόκληρες περιόδους δουλειάς. Το δίλημμα δεν είναι απλό, διότι οποιαδήποτε ουσιαστική παρέμβαση απαιτεί χρηματοδότηση, οργανωτικό σχέδιο και συγκρούσεις με συμφέροντα που προτιμούν το status quo.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης επιχειρούν να αξιοποιήσουν την κατάσταση, όμως το ζήτημα δεν προσφέρεται εύκολα για μονοδιάστατη εκμετάλλευση. Κάθε πολιτικός φορέας γνωρίζει ότι οι αγρότες δεν ψηφίζουν με ιδεολογικά κριτήρια, αλλά με βάση την επιβίωση της παραγωγής τους.
Η αντιπολίτευση προσπαθεί να κερδίσει έδαφος, κατηγορώντας την κυβέρνηση για αδράνεια ή για αδυναμία να προστατεύσει τους μικρούς παραγωγούς απέναντι στις πιέσεις των μεγάλων επιχειρήσεων, όμως ταυτόχρονα οφείλει να προτείνει ρεαλιστικές λύσεις που να μπορούν να σταθούν στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Δεν αρκεί η καταγγελία· χρειάζεται πειστική εναλλακτική διακυβέρνησης, κάτι που καλούνται να αποδείξουν κυρίως τα κόμματα που διεκδικούν ρόλο εξουσίας.
Στο υπόβαθρο όλων αυτών βρίσκεται η νέα ΚΑΠ, η οποία μετατοπίζει το κέντρο βάρους σε πιο πράσινες πρακτικές, πιο αυστηρές προϋποθέσεις και μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στην κλιματική κρίση. Παρότι οι στόχοι αυτοί θεωρούνται θετικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στην πράξη μεταφράζονται σε οικονομική και τεχνική πίεση για τον μικρό καλλιεργητή, ο οποίος συχνά δεν διαθέτει ούτε τον εξοπλισμό ούτε τη ρευστότητα για τέτοιες αλλαγές.
Το αίσθημα ότι «οι αποφάσεις λαμβάνονται μακριά από εμάς» ενισχύει το χάσμα ανάμεσα στον αγροτικό κόσμο και την κεντρική πολιτική σκηνή. Ο αγρότης αισθάνεται ότι βρίσκεται εγκλωβισμένος μεταξύ ευρωπαϊκών κανόνων που δεν κατανοεί και ενός κράτους που δεν μπορεί να τον υποστηρίξει αποτελεσματικά.
Οι κινητοποιήσεις αποκτούν έτσι έναν χαρακτήρα όχι μόνο οικονομικό, αλλά και βαθύτατα πολιτικό. Αποκαλύπτουν μια κρίση εμπιστοσύνης που δεν αφορά μόνο την κυβέρνηση, αλλά συνολικά το πολιτικό σύστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι στις διαμαρτυρίες συναντώνται άνθρωποι με διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις, οι οποίοι αισθάνονται πως ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η αγροτική οικονομία οδηγεί σε μαρασμό της υπαίθρου και ευνοεί τη συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγα χέρια. Η συζήτηση για το μέλλον του μικρού οικογενειακού κλήρου αποκτά υπαρξιακή διάσταση: θα επιβιώσει ή θα υποχωρήσει μπροστά στη βιομηχανοποίηση και στην είσοδο μεγάλων ομίλων;
Το ζήτημα, επομένως, δεν είναι μόνο τι διεκδικούν οι αγρότες, αλλά πώς η ελληνική Πολιτεία αντιλαμβάνεται τον ρόλο τους στο μέλλον της χώρας. Αν ο πρωτογενής τομέας αντιμετωπίζεται ως ένας τομέας χαμηλής προτεραιότητας, που απλώς χρειάζεται επιδοτήσεις για να μην διαλυθεί, τότε οι κινητοποιήσεις θα επαναλαμβάνονται διαρκώς. Αν όμως αντιμετωπιστεί ως στρατηγικός πυλώνας, με επενδύσεις στην τεχνολογία, στη γεωργία ακριβείας, στην ενεργειακή αυτονομία και σε ένα αξιόπιστο σύστημα αποζημιώσεων, τότε μπορεί να μετατραπεί σε παράγοντα ανάπτυξης και σταθερότητας.
Οι αγροτικές κινητοποιήσεις λειτουργούν τελικά σαν καθρέφτης της συνολικής πολιτικής κατάστασης: δείχνουν τις δυσκολίες της κυβέρνησης να συμβιβάσει τις κοινωνικές ανάγκες με τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις, αποκαλύπτουν την προσπάθεια της αντιπολίτευσης να διαμορφώσει ηγεμονικό αφήγημα και ταυτόχρονα αναδεικνύουν την ανάγκη για ένα νέο μοντέλο αγροτικής πολιτικής που θα συνδυάζει αποτελεσματικότητα, δικαιοσύνη και βιωσιμότητα.
Σε μια εποχή όπου η Ελλάδα αναζητά νέες σταθερές στην οικονομία και στην παραγωγή της, οι αγρότες υπενθυμίζουν ότι η ανάπτυξη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτούς που παράγουν. Και ότι, όσο το πολιτικό σύστημα αποφεύγει να δώσει μια συνολική λύση, η κοινωνική ένταση θα συνεχίζει να επιστρέφει ίσως πιο δυναμικά, ίσως πιο οργανωμένα, αλλά πάντα με τον ίδιο πυρήνα: το αίτημα για αξιοπρέπεια, δίκαιη μεταχείριση και ένα μέλλον που δεν θα εξαρτάται από αποφάσεις άλλων.
