Σε μια εποχή όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη και το ΑΙ έχουν κυριαρχήσει, συναντηθήκαμε με τον Γιώργο Χατζηβασιλείου, συγγραφέα του βιβλίου «Φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης: Ένα ταξίδι στο μέλλον», το οποίο ψηφίστηκε από τους Αναγνώστες της Athens Voice ως το Καλύτερο non fiction του 2023.
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του στην Αθήνα, την Τετάρτη 6 Μαρτίου στον IANOS (Σταδίου 24), στις 20.30, κάναμε μια συνέντευξη με το βλέμμα μας στραμμένο προς το μέλλον. Από τις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης μέχρι τις δυνατότητες της, εξερευνούμε τον κόσμο που ανοίγεται μπροστά μας μέσω της νέας τεχνολογίας.
Τον ευχαριστούμε θερμά που δέχτηκε να γίνει το «Πρόσωπο της Εβδομάδας».
– Τη δεκαετία του 1990, οι πολίτες καλούνταν να αρχίσουν να ζουν με τον υπολογιστή (ή καλύτερα, με το “κομπιούτερ”!), ενώ την δεκαετία του 2010, μπήκαν στις ζωές μας τα Smartphones. Τι είναι λοιπόν η τεχνητή νοημοσύνη την οποία καλούμαστε να βάλουμε στις ζωές μας τη δεκαετία του 2020;
– Η σημασία της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) ή αλλιώς Artificial Intelligence (AI) υπερβαίνει τη σημασία μιας δεκαετίας. Συστήνει τη μεγαλύτερη μάλλον επανάσταση που θα διαμορφώσει το μέλλον της ανθρωπότητας. Το ΑΙ θα αλλάξει την ανθρώπινη ιστορία περισσότερο και βαθύτερα από οτιδήποτε άλλο -περισσότερο απ’ ό,τι π.χ. ο ηλεκτρισμός. Αντικρύζουμε τώρα μόλις το πρώτο βρεφικό στάδιο του.
Εκκολάπτει μια κοσμογονία που ο κόσμος θα βιώνει όλο και πιο πληθωρικά όσο θα
περνούν οι δεκαετίες παντού: στις θέσεις εργασίας, στα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε,
στην οικονομία, στις επιστήμες, στις τέχνες, σε νέες μορφές κοινωνικοποίησης μεταξύ
ανθρώπου και ΑΙ. Το ΑΙ θα μπει παντού.
– Πολλές φορές η τεχνολογία έχει χρησιμοποιηθεί και για να βλάψει τους πολίτες: το 2023 μας έγινε γνωστό το κακόβουλο λογισμικό μέσω του οποίου έγιναν παρακολουθήσεις τηλεφώνων, ενώ γνωρίζουμε πως υπάρχει το σκοτεινό διαδίκτυο. Ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγαλύτερη απειλή στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης;
– Οι απειλές που κομίζει η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πολλές – όσο είναι βέβαια κι οι ευκαιρίες για βελτίωση της ζωής που προσφέρει. Η πιο άμεση και πληθωρική που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι για μένα είναι το πρόβλημα της «ηθικής ευθυγράμμισης του ΑΙ». Ας το εξηγήσω καλύτερα με ένα παράδειγμα. Πριν λίγα χρόνια είχε χτυπήσει συναγερμός στα γραφεία της Google, της πιο ισχυρής εταιρείας ΑΙ που υπάρχει τώρα στον πλανήτη, επειδή η αναζήτηση στον ιστότοπο της μιας φωτογραφίας από “χέρια”, σχεδόν έδειχνε μόνο λευκά χέρια.
Όταν η αναζήτηση αφορούσε “μαύρα χέρια” έβγαζε δε φωτογραφίες με υποτιμητικό
περιεχόμενο για τη μαύρη φυλή (όπως ένα λευκό χέρι που απλώνονταν σε ένα μαύρο για
να προσφέρει βοήθεια, μαύρα χέρια να δουλεύουν σε χωράφια κλπ). Ήταν μια οδυνηρή
διαπίστωση που έδειξε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη της Google αντί να γεφυρώνει τις κοινωνικές διακρίσεις, τις μεγενθύνει. Όπως φάνηκε αυτό συνέβη επειδή οι περισσότεροι προγραμματιστές στις μεγάλες ψηφιακές εταιρείες όπως η Google ήταν λευκοί άντρες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έτσι αντανακλούσε αναπόδραστα τις – εκούσιες και ακούσιες – προκαταλήψεις των κατασκευαστών της.
Οι προκαταλήψεις με τις οποίες φορτώνουμε την ΤΝ (από το τι είναι “χέρια” μέχρι το “τι
είναι άνθρωπος”) έχει ογκώδεις κοινωνικές προεκτάσεις. Φερειπείν, οι τράπεζες
χρησιμοποιούν εφαρμογές ΤΝ για να επεξεργαστούν αν κάποιος πληροί ή όχι τα κριτήρια που χρειάζονται για να του δοθεί ένα δάνειο. Τι θα γίνει εάν στους αλγόριθμους τους έχουν εγκατασταθεί ρατσιστικά και σεξιστικά πρότυπα που δίνουν πιο δύσκολα δάνειο σε μια
μαύρη γυναίκα απ’ ό,τι σε έναν λευκό άντρα;
Στο σύνολο των άπειρων εφαρμογών ΤΝ που
θα χρησιμοποιούμε τις επόμενες δεκαετίες το πρόβλημα της «ηθικής ευθυγράμμισης του
ΑΙ» γίνεται θεμέλιο φιλοσοφικό και πρακτικό ζήτημα για το παρόν και το μέλλον του
σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού.
«Είναι αμφίβολο το αν θα επιβιώσει η Δημοκρατία έως το τέλους του 21ου αιώνα»
– Ποιες είναι οι ηθικές προκλήσεις που προκύπτουν από την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης;
– Οι «ηθικές» προκλήσεις, που είναι μια άλλη λέξη για να πούμε οι «φιλοσοφικές»
προκλήσεις, είναι πολυσχιδείς – και όπως ήδη φάνηκε από την παραπάνω κουβέντα μας θα
αφορούν κάθε πεδίο της ζωής μας. Ένα κομβικό σημείο όπου συγκεντρώνονται είναι οι
προκλήσεις που επωάζει το ΑΙ απέναντι στη Δημοκρατία – που είναι ακόμη και αμφίβολο το αν θα επιβιώσει έως το τέλος του 21ου αιώνα από τους κραδασμούς της νέας τεχνολογίας.
Το ΑΙ θα φέρει τραντάγματα στην αγορά εργασίας λόγω των ταχύτατων αλλαγών που θα απλώσει στα επαγγέλματα που σήμερα κάνουμε. Θα μας αντικαταστήσει σε πολλές εργασίες μας και θα δημιουργήσει βέβαια πολλές νέες στις οποίες όμως δεν θα προλαβαίνει ο πολύ κόσμος να εκπαιδευτεί. Πώς θα μπορεί ένας οδηγός ταξί στα 55 του που θα χάσει την εργασία του από ένα «έξυπνο αυτοκίνητο ΑΙ» να γίνει ξαφνικά
δημιουργός π.χ. εικονικής πραγματικότητας;
Το ΑΙ άρα θα φέρει τραντάγματα στην
οικονομική κατάσταση της μεσαίας τάξης, στη ραχοκοκκαλιά της Δημοκρατίας. Και ξέρετε
χρειαζόμαστε στον 21ο αιώνα τη Δημοκρατία πιο πολύ από κάθε άλλη εποχή. Γιατί είναι το
μόνο πολίτευμα που μπορεί να βάλει κάποιους φραγμούς στην κατάχρηση της υψηλής
τεχνολογίας.
Αν ένα δικτατορικό καθεστώς αποφασίσει την πλήρη ψηφιακή επιτήρηση των πολιτών του μέσω ΑΙ ή αν αποφασίσει να κάνει σε λίγες δεκαετίες μαζικά γενετικά πειράματα δεν θα υπάρχει κάποιος θεσμός, όπως π.χ. οι εκλογές, που θα μπορούν να ανακόψουν αυτές τις κινήσεις. Η κοινωνική ευταξία ή ο πλήρης έλεγχος που υπόσχεται η δεξαμενή δυνάμει του ΑΙ θα φανεί ελκυστικός σε κάθε αυταρχική ηγεσία του αιώνα μας. Κι η διεθνής Δημοκρατία τότε θα βιώσει συθέμελα τις αφόρητες πιέσεις που σαρκώνουν οι αλγόριθμοι και η ΤΝ.
– Με την ειδικότητα σας ως δημοσιογράφος, θεωρείτε ότι το επάγγελμα του δημοσιογράφου θα δοκιμαστεί; Δεδομένου ότι μπορούν ακόμη και αυτές οι ερωτήσεις που σας κάνουμε, να είναι δημιούργημα της τεχνητής νοημοσύνης.
– Το ερώτημα είναι «ποια επαγγέλματα δεν θα επηρεαστούν από την ανάπτυξη του ΑΙ;». Και
η απάντηση είναι «ελάχιστα». Στην περίπτωση της δημοσιογραφίας, οι αλλαγές που θα
επέλθουν στα επόμενα χρόνια θα είναι πληθωρικές και διάχυτες. Το ΑΙ ήδη γράφει κείμενα δημοσιογραφικά υψηλής εγκυρότητας και αισθητικής.
Με το που βγήκε η πλατφόρμα ChatGPT, πριν περίπου ένα έτος, ενδεικτικό είναι πως δημοσιογραφικοί κολοσσοί, όπως η Bild συρρίκνωσαν το δημοσιογραφικό τους προσωπικό ανακοινώνοντας ότι «οι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν να καταστούν ξεπερασμένοι πια από την τεχνητή νοημοσύνη η οποία έχει τη δυνατότητα να κάνει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία καλύτερη από ποτέ». Και σκεφτείτε ότι η τεχνολογία αυτή όπως το ChatGPT είναι σαν ένα μωρό ενός έτους. Είναι αδιανόητο πόσο πιο ισχυρή θα είναι σε 10 ή 20 χρόνια από σήμερα.
Αντίστοιχα πλατφόρμες ΑΙ μπορούν να κάνουν άλλες δημοσιογραφικές εργασίες όπως η
παραγωγή ενός βίντεο, η ανάλυση του περιεχομένου του, συγκέντρωση και αξιολόγηση της ειδησεογραφίας κλπ. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο είναι σημαντικό τόσο να εκπαιδευθούν οι
δημοσιογράφοι να χρησιμοποιούν τα εργαλεία ΑΙ, όσο και να διαχειριστούν με προσοχή τα
ηθικά ζητήματα που δημιουργούνται.
Τα σημερινά fake news π.χ. μπορεί να μοιάζουν με αθώο παιδικό παραμύθι σε λίγα χρόνια λόγω ακριβώς της δυνατότητας της ΤΝ να παράγει
κατεβατά από κείμενα, φωτογραφίες και βίντεο μέσα σε δευτερόλεπτα, τα οποία πολλά
media ή social media θα δημοσιεύουν άκριτα.
«Θα μπορεί ο άνθρωπος να ελέγξει κάτι που μελλοντικά θα είναι ευφυέστερο από
εκείνον;»
– Στο βιβλίο σας, “Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης – Ένα Ταξίδι στο Μέλλον” που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα, αναφέρετε μερικά φιλοσοφικά ερωτήματα, μεταξύ αυτών και εκείνο της συνύπαρξης των ανθρώπων με μια τεχνολογία εξυπνότερη από εκείνους. Ο άνθρωπος έχει αντιμετωπίσει ανά τους αιώνες πολλές τεχνολογίες. Στην συγκεκριμένη όμως περίπτωση, θεωρείτε πως πρόκειται για μια τελείως διαφορετική
συνύπαρξη;
– Ναι είναι μια βαθιά διαφορετική περίπτωση γιατί είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της
ανθρωπότητας που φτιάχνουμε μηχανές που παράγουν δική τους λογική κρίση. Η Τεχνητή
Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι σημαντική γιατί η ίδια η νοημοσύνη είναι σημαντική. Ο άνθρωπος
δεν επικράτησε μεταξύ των άλλων πλασμάτων της Γης επειδή είχε πιο γαμψά νύχια ή
δόντια ή μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη.
Υπερίσχυσε επειδή είχε υψηλότερη νοημοσύνη σε σύγκριση με εκείνα. Η φυσική εξέλιξη ταξίδεψε χιλιετίες μέχρι να φτάσει τη διάνοιά μας σε αυτό το επίπεδο. Η ΤΝ όμως, μπορεί να προσεγγίσει ή και να ξεπεράσει την ανθρώπινη όχι μέσα σε εκατοντάδες χιλιετίες, αλλά μέσα σε λίγες δεκαετίες ή και λίγα χρόνια από σήμερα.
Πολλοί ειδικοί, προσθέτει, υπολογίζουν ότι η ΤΝ θα φτάσει την ανθρώπινη έως το 2075.
Αρκετοί εκτιμούν πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέχρι το 2050. Και άλλοι, ύστερα από την
εμφάνιση του ChatGPT πέρυσι, εκτιμούν πως αυτό το ορόσημο μπορεί να βρίσκεται πολύ
εγγύτερα.
Και εδώ βρίσκεται μια κορυφαία φιλοσοφική διακύβευση του μέλλοντος: εφόσον η υψηλή νοημοσύνη είναι το χαρακτηριστικό εκείνο που επέτρεψε στον άνθρωπο να κυριαρχήσει στον πλανήτη και η ΤΝ τείνει να φθάσει ή να ξεπεράσει την ανθρώπινη ευφυΐα, θα μπορεί ο άνθρωπος να ελέγξει κάτι που μελλοντικά θα είναι ευφυέστερο από εκείνον; Αυτό είναι ένα από τα κομβικά θεωρητικά ζητήματα στα οποία εμβαθύνω στο βιβλίο.
– Ποιες είναι οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην ανθρώπινη ταυτότητα;
– Η ΤΝ μπορεί να επηρεάσει όχι μόνο την ανθρώπινη ταυτότητα. Αλλά το ίδιο το ανθρώπινο σώμα και τον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Αναφέρομαι στον υπερανθρωπισμό όπου στο βιβλίο εμβαθύνω. Ο υπερανθρωπισμός είναι
ένα επιστημονικό, ιδεολογικό και φιλοσοφικό ρεύμα, που είναι πιθανό να πρωταγωνιστήσει στον 21ο αιώνα.
Πρεσβεύει πως εφόσον ο άνθρωπος θα μπορεί πια μέσω της ΤΝ και της βιοτεχνολογίας να αναβαθμίσει το σώμα του γενετικά, τότε οφείλει να το κάνει, ώστε να ζήσει περισσότερα χρόνια, να εξαλείψει ασθένειες που τον ταλαιπωρούν για χρόνια ή να αναβαθμίσει τη συναισθηματική και διανοητική του κατάσταση – να μην αισθάνεται για παράδειγμα άγχος ή να ενισχύσει τη μνήμη του.
Η υπόσχεση λοιπόν του υπερανθρωπισμού είναι πολύ δελεαστική και καθώς θα διογκώνονται οι τεχνολογικές μας δυνάμεις θα διογκώνονται και οι υπέρμαχοι του. Ο υπερανθρωπισμός είναι η πρώτη ιδεολογία που υπόσχεται όχι μόνο μια νέα κοινωνία στον άνθρωπο. Αλλά και μια νέα
σωματικότητα στον άνθρωπο. Αν αρχίσουμε να συσσωρεύσουμε όμως στο μέλλον, σε 50, 100 ή 200 χρόνια από σήμερα γενιές γενετικών παρεμβάσεων στους ανθρώπους, κάποιες γενιές μετά θα έχουμε φτιάξει νέα είδη ανθρώπων, που μπορεί να έχουν τόση σχέση με εμάς τους Homo Sapiens, όση είχαμε οι Homo Sapiens με τους Homo Erectus. Μια νέα κοσμογονία αρχίζει εκεί να αναπτύσσεται. Ο Homo Sapiens σταδιακά μπορεί να γίνει παρελθόν και εμείς σήμερα να
είμαστε μια από τις τελευταίες γενιές του είδους μας.
«Όλες οι μεγάλες προκλήσεις της φουτουριστικής μας εποχής φυτρώνουν από μια κοινή ρίζα: Την Τεχνολογία»
– Σε δημοσκόπηση της Athens Voice, το βιβλίο σας επιλέχθηκε από το κοινό ως το
καλύτερο non fiction βιβλίο του 2023! Παράλληλα, η 1η έκδοση του βιβλίου σας
εξαντλήθηκε και οδεύει προς την 2η. Πως νιώθετε για αυτή την τόσο τιμητική
ανταπόκριση των αναγνωστών του βιβλίου;
– Χαίρομαι πολύ για αυτή την καλή πορεία του. Και νοιώθω έτσι όχι μόνο για την καθαυτή
πορεία του βιβλίου, αλλά γιατί έτσι αγγίζει περισσότερο τον στόχο του, που είναι η
διάδοση στη δημόσια σφαίρα των μεγάλων προκλήσεων που επωάζει η υψηλή τεχνολογία
(πέρα από τα πολλά καλά που αυτή προσφέρει). Αν δεν υπάρχει μια επίγνωση δεν μπορεί
να υπάρξει και μια βιώσιμη διαχείριση ενός προβλήματος.
Χρειαζόμαστε μια κρίσιμη μάζα πολιτών που να είναι εκπαιδευμένη να προβληματίζεται
ουσιαστικά και να απαντάει εύστοχα σε ζητήματα για τα οποία ούτε η σημερινή πολιτική,
ούτε η εκπαίδευση, ούτε το Google ή καμία μορφή ΤΝ δεν είναι σε θέση να
απαντήσει.
Ζητήματα που θα βάλει σύντομα στο τραπέζι της ανθρωπότητας η ΤΝ και η ευρύτερη υψηλή τεχνολογία. Απ’ την οικολογική κατάρρευση ή τα fake news στα social media (που συγκροτούν μορφές ΤΝ), έως τον έλεγχο της ΤΝ, της γενετικής διαχείρισης του ανθρώπου ή των πυρηνικών όπλων – όλες οι μεγάλες προκλήσεις της φουτουριστικής μας εποχής φυτρώνουν από μια κοινή ρίζα: Την Τεχνολογία.
Για αυτό και η τελική πρόταση του βιβλίου, στο τελευταίο του κεφάλαιο, είναι ότι η
εκπαίδευση του 21ου αιώνα καλείται να φτιάξει ένα ενιαίο εκπαιδευτικό Curriculum Ηθικής
της Τεχνολογίας που θα ακονίζει την επίγνωση και την κριτική σκέψη γύρω από τον
πρωταγωνιστή του καιρού. Ένα Curriculum που θα οιστρηλατεί μια αίσθηση του κύματος
προκλήσεων και δυνατοτήτων που φτάνουν με βήμα ταχύ απ’ τον βυθό της τεχνολογίας.
– Σε συνεργασία με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, πραγματοποιείτε Workshop Φιλοσοφίας “Από τον Σωκράτη στην Τεχνητή Νοημοσύνη” για μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων. Πόσο απαραίτητη κρίνετε την εκπαίδευση των νέων στην ηθική της νέας τεχνολογίας;
– Εντελώς απαραίτητη. Γιατί οι σημερινοί έφηβοι είναι εκείνοι που θα διαχειριστούν τις
αυριανές ογκώδεις προκλήσεις της τεχνολογίας. Η διαχείριση της τεχνολογίας, η «Ηθική της
Τεχνολογίας», γίνεται το πιο σημαντικό Software που ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να
αναπτύξει. Τα Workshop φιλοσοφίας που κάνω επιχειρούν να προσθέσουν τη δική τους
ψηφίδα μιας «ηθικής της νέας τεχνολογίας» προς αυτή την κατεύθυνση.
–Στις 12 Δεκεμβρίου παρουσιάσατε το βιβλίο σας στην Θεσσαλονίκη. Προβλέπεται και παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα στο άμεσο μέλλον;
– Η παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα θα γίνει πολύ σύντομα, στις 6 Μαρτίου, 20.30 στο
βιβλιοπωλείο Ιανός (Σταδίου 24). Είναι προνόμιο μου που στο πάνελ θα βρεθούν για να
μιλήσουν για το βιβλίο η Άννα Διαμαντοπούλου, μια πολιτικός που γνωρίζει όσο ελάχιστοι
τις κοινωνικές προκλήσεις που φέρει στο μέλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη και τη σημασία της
Εκπαιδευτικής Πολιτικής απέναντι της (πυρήνες που πρωταγωνιστούν στο βιβλίο), ο
Γιάννης Μαστογεωργίου, Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην
Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης, και ο συγγραφέας και διευθυντής της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος, Πάνος Αμυράς, που συντονίζει μαζί την εκδήλωση. Φυσικά είναι όλοι αναγνώστες σας καλεσμένοι για να κουβεντιάσουμε για το επίμαχο ζήτημα της ΤΝ και του μέλλοντος που εκκολάπτει.
– Ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να στείλετε στους αναγνώστες του
dreamonline.gr;
– Το μέλλον θα τρέχει ασύγκριτα πιο γρήγορα από το παρόν.
Συνέντευξη: Βαγγέλης Λαζαρίδης
Φωτογραφία: Βασιλική Παρίση
