«Η εικαστικός της ροζ σημαίας»: κάπως έτσι έγινε ευρύτερα γνωστή η καλλιτέχνης Γεωργία Λαλέ, με φόντο το πολύκροτο έργο της, «σημαία», και την απόσυρσή του από το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, τον περασμένο Δεκέμβριο.
Ένα έργο που η ίδια δημιούργησε ως κατακραυγή για την έμφυλη βία που μαστίζει τη χώρα μας, φαινόμενο που μετουσιώνεται σε ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα, τις γυναικοκτονίες που ήδη δυστυχώς μετράμε δύο στην Ελλάδα για το 2024.
Με αφορμή την επίσκεψή της στην Αθήνα, η Γεωργία Λαλέ δέχτηκε αμέσως την πρότασή μας να τη φιλοξενήσουμε στο DREAM ON-line, χαρίζοντάς μας μια συζήτηση ελπίδας και αισιοδοξίας. Μοιράστηκε μαζί μας τις σκέψεις της για τις αντιδράσεις που προκάλεσε το έργο της, για το περιπετειώδες αυτό ταξίδι της σημαίας της, για τα πρώτα χρόνια της στην Αμερική, αλλά και τις ιστορίες που μαρτυρούν την προσωπική της σύνδεση και ευαισθητοποίηση με την τέχνη της.
Πάντοτε ανήσυχη για τα κοινά, ποτέ εφησυχασμένη, γνήσια φεμινίστρια και φιλάνθρωπος: η Γεωργία Λαλέ είναι μια καλλιτέχνης με κοινωνικό αντίκτυπο, που προκαλεί θόρυβο ώστε να ακούγεται δυνατά η φωνή της. Την ευχαριστούμε!
– Γνωρίζουμε όλοι για την πορεία της «ροζ σημαίας» σου, από τη στιγμή της έκθεσής της στο Γενικό Προξενείο της Νέας Υόρκης, αλλά λίγα πράγματα για ό,τι προηγήθηκε. Ποια υπήρξε η έμπνευσή σου; Η ελληνική πραγματικότητα εξακολουθεί να σε ευαισθητοποιεί, παρότι μένεις μόνιμα στις ΗΠΑ;
– Άρχισα να δουλεύω με ύφασμα το 2016. Ξεκίνησα δουλεύοντας με νοσοκομειακές ρόμπες, που φοράνε οι ασθενείς στη διάρκεια νοσηλείας τους στο αμερικανικό σύστημα υγείας. Τις ρόμπες που χρησιμοποιούσα τις είχα μαζέψει μέσω της δικής μου νοσηλείας, είτε μου τις είχαν κάνει δωρεά άλλοι ασθενείς ή γιατροί, νοσοκόμοι και τα σχετικά. Το έργο μου έχει πάντα κάποιου είδους κοινωνικό χαρακτήρα και η συγκεκριμένη ομάδα δουλειάς είχε να κάνει με το υγειονομικό σύστημα στην Αμερική, που αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα. Αν και μένω στο Brooklyn από το 2014, χρονιά που έφυγα από την Αθήνα για να σπουδάσω στη Νέα Υόρκη και έκτοτε μένω, συνεχίζω να μην χάνω την επαφή μου με την Ελλάδα, μέσω των ειδήσεων και των social media.
Ήταν τότε, λοιπόν, το 2021, όπου έγινε η δολοφονία της Καρολάιν και ειλικρινά, με στοίχειωσε. Ήταν ένα αποτρόπαιο έγκλημα κι αυτό που μου έμεινε ήταν ότι την είχε δολοφονήσει στο κρεβάτι. Σκέφτηκα ότι αυτό ήταν το κρεβάτι, που η κοπέλα αυτή έφτιαχνε κάθε πρωί. Ήταν το κρεβάτι στο οποίο ξάπλωνε κάθε βράδυ, να κοιμηθεί, να ξεκουραστεί…Το κρεβάτι στο οποίο έβλεπε όνειρα. Και τόσα χρόνια ξάπλωνε εκεί με αυτόν τον άνθρωπο, που την βασάνισε και τελικά, την σκότωσε.
Έτσι, το 2021 ήρθα στην Αθήνα και έκανα μια performance στη γκαλερί με την οποία συνεργάζομαι, την Αντωνοπούλου Gallery. Διήρκησε 4 ώρες, και για τις ανάγκες της performance ζήτησα από γυναίκες που ζούνε στην Ελλάδα, να μου στείλουν σεντόνια, με τη μόνη προϋπόθεση να τα έχουν χρησιμοποιήσει για να ξεκουραστούν και για να ονειρευτούν έναν κόσμο ισότητας και δικαιοσύνης, στον οποίο οι γυναίκες και οι θηλυκότητες δεν θα φοβούνται να διεκδικήσουν τα όνειρα τους.
«Έθεσα ως μοναδική προϋπόθεση να τα έχουν χρησιμοποιήσει για να ονειρευτούν έναν κόσμο ισότητας»
– Μία διευκρίνιση για τα σεντόνια: Κάποια media γράφουν ότι ανήκαν σε δολοφονημένες γυναίκες, άλλα σε κακοποιημένες γυναίκες. Τι ισχύει στην πραγματικότητα;
– Εγώ ζήτησα γενικά από γυναίκες. Έκανα το κάλεσμα μέσω του Facebook και του Instagram, μου έστειλαν γυναίκες από όλη την Ελλάδα που ήξεραν ότι η performance θα είχε θεματολογία την ενδοοικογενειακή βία. Ως μοναδική προϋπόθεση έθεσα, να τα έχουν χρησιμοποιήσει για να ονειρευτούν έναν κόσμο ισότητας και δικαιοσύνης στον οποίο δεν θα φοβούνται για τη ζωή τους, δεν θα υπάρχει έμφυλη βία, δεν θα φοβούνται να διεκδικήσουν τα όνειρά τους. Αυτό ήταν το νόημα.
Δεν γνωρίζω την προσωπική ιστορία της κάθε γυναίκας που μου έστειλε τα σεντόνια, αλλά σίγουρα ξέρουμε όλοι ότι δεν υπάρχει γυναίκα που να μην έχει βιώσει κάποια μορφή έμφυλης βίας, είτε στο οικογενειακό περιβάλλον, είτε στις συντροφικές σχέσεις, ή ακόμα και στον χώρο εργασίας.
– Και κάθε μορφή έμφυλης βίας, αφού αυτή δεν είναι μόνο σωματική.
– Όχι, δεν είναι μόνο σωματική: είναι και ψυχολογική και συναισθηματική. Δυστυχώς είναι δύσκολο για τις γυναίκες να αποδείξουν αυτές τις μορφές βίας και έτσι δεν υπάρχει καμία προστασία. Έκανα λοιπόν την performance και όταν γύρισα πίσω στη Νέα Υόρκη, έφτιαξα τη σημαία. Θέλω να πω σε αυτό το σημείο ότι η επιλογή των χρωμάτων της σημαίας έγινε μέσω των σεντονιών που ήρθαν σε εμένα. Εγώ, σαν καλλιτέχνης, έκανα μία σύνδεση των χρωμάτων, αλλά το αποτέλεσμα προήλθε από τη γκάμα των χρωμάτων που ήρθε σε μένα, μέσω του καλέσματος.
– Άρα, κατά κάποιον τρόπο, ήρθε το ροζ από μόνο του;
– Ακριβώς. Η αλήθεια είναι ότι αν δεν είχα ζητήσει από άλλες γυναίκες να μου στείλουν τα σεντόνια τους, εγώ δεν θα είχα επιλέξει ποτέ αυτά τα χρώματα. Οπότε, χαίρομαι πάρα πολύ που δούλεψα έτσι με δωρεά σεντονιών και ήρθαν στοιχεία μέσα στο έργο που ήταν μη αναμενόμενα για μένα. Αν δεν γινόταν αυτό, εγώ θα έπρεπε να πάρω καινούργια σεντόνια, τα οποία δεν θα είχαν καμία ιστορία, θα αντιπροσώπευαν εμένα και την δική μου αισθητική. Το γεγονός ότι ήρθαν από διάφορους ανθρώπους, το κάνει πιο συμπεριληπτικό.
«Είμαστε όλοι προγραμματισμένοι να ζούμε με τη συνθήκη της πατριαρχίας»
– Ποια θεωρείς ότι είναι η ρίζα αυτού που ανοιχτά σήμερα κατονομάζουμε ως «έμφυλη βία»;
– Δυστυχώς το ανθρώπινο είδος, μέχρι αυτή τη στιγμή της εξέλιξής μας, είναι πατριαρχικό. Ζούμε σε μία πατριαρχική κοινωνία και αυτό, ως επακόλουθο βάζει τις θηλυκότητες και τα άτομα που ανήκουν στην κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ σε μία ευάλωτη θέση, ενώ τους άνδρες, σε μια προνομιούχα. Αυτό δεν έχει να κάνει με επιλογή: δεν γίνεται ένας άνδρας να πει «εγώ δεν είμαι πατριαρχικός». Από τη στιγμή που η κοινωνία είναι πατριαρχική, είμαστε όλοι προγραμματισμένοι με αυτή τη συνθήκη της πατριαρχίας.
Υπάρχει και στις γυναίκες μεταξύ μας με τη μορφή του εσωτερικευμένου μισογυνισμού, γιατί μας βάζει στο τρυπάκι να ανταγωνιστούμε μεταξύ μας, να αποδείξουμε ποια είναι η καλύτερη, ενώ στην πραγματικότητα μπορούμε να είμαστε όλες άριστες. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, δεν υπάρχει λόγος ανταγωνισμού. Ο προσωπικός αγώνας που κάνει ο καθένας για να ξεπεράσει αυτό το στερεότυπο, είναι πάρα πολύ σημαντικός: οι άνδρες οφείλουν να αναγνωρίζουν συνεχώς το προτέρημά τους στην κοινωνία και να ελέγχουν τον εαυτό τους για το κατά πόσο το εκμεταλλεύονται εις βάρος των γυναικών.
– Και οι ίδιοι οι άντρες είναι θύματα της πατριαρχίας;
– Ναι είμαστε όλοι θύματα, γιατί βάζει συγκεκριμένα στερεότυπα και δεν μας αφήνει να εξελιχθούμε, να γνωριστούμε και μας κρατάει απομονωμένους.
– Πίσω στο θέμα της σημαίας και στις μέρες που προβαλλόταν σε όλα τα κανάλια. Ήταν αυτές οι αντιδράσεις οι αναμενόμενες; Πώς ένιωσες;
– Όταν το έργο εκτέθηκε στο Προξενείο, όλοι εκεί ήταν πάρα πολύ ευχαριστημένοι και συγκινημένοι που φιλοξενούσαν αυτό το έργο. Στα εγκαίνια παρευρέθηκαν γύρω στα 200 άτομα και ο πρόξενος δήλωσε ότι είναι πολύ σημαντικό να εκτίθενται τέτοια έργα σε κρατικά κτήρια, ώστε ο κόσμος να ευαισθητοποιείται και αγωνιζόμαστε διαρκώς κατά της έμφυλης βίας.
Μετά, ήρθαν αυτές οι αντιδράσεις μίας ακραίας μειονότητας του Κοινοβουλίου και της ελληνικής κοινωνίας, που δεν αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα, δεν είναι αυτοί οι άνθρωποι η Ελλάδα. Πραγματικά το πιστεύω, και πρέπει να το πιστέψουμε, γιατί ειδάλλως θα παραδώσουμε τα όπλα. Θέλουν να πιστέψουμε ότι αυτοί είναι η πλειονότητα, αλλά δεν είναι. Όταν έγινε αυτή η επίθεση και ειδικά όταν δέχτηκα επίθεση από βουλευτές και ζητήθηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών να κατέβει η σημαία, στην ουσία αυτοί οι άνθρωποι άσκησαν έμφυλη βία πάνω μου.
Αυτό που με προβλημάτισε πιο πολύ από όλα, ήταν το τι μήνυμα στέλνει στη Ν. Υόρκη η αποκαθήλωση του έργου από τον Υπουργό Εξωτερικών στην Αθήνα, επειδή το ζήτησαν ακροδεξιά στοιχεία. Τι μήνυμα στέλνει αυτό στις γυναίκες που σήμερα υποφέρουν μέσα στα σπίτια τους και νιώθουν απομονωμένες, απεγνωσμένες, παραμένουν ζωντανές και τους λένε «μην τολμήσεις να μιλήσεις γιατί θα βρούμε εμείς τους τρόπους να σου κλείσουμε το στόμα, όπως κλείσαμε το στόμα σε μία γυναίκα καλλιτέχνη που έχει φτιάξει έργο που μιλάει για τον πόνο σου».
«Τα ακραία στοιχεία φαίνονται τελικά σαν να είναι πολλά επειδή κραυγάζουν στα social media»
– Είπες πριν πως δεν θεωρείς ότι οι άνθρωποι με ακροδεξιές απόψεις συνιστούν την πλειονότητα στην Ελλάδα. Οι προαναφερόμενοι είναι πολιτικοί, που σημαίνει ότι ένα μεγάλο ποσοστό της ελληνικής κοινωνίας τους ψήφισε. Πώς θα χαρακτήριζες την ελληνική κοινωνία; Παραμένει συντηρητική;
– Σίγουρα υπάρχει ένας συντηρητισμός. Υπάρχει ένα κομμάτι που είναι κεντρώο, ας πούμε, και σίγουρα υπάρχουν και κομμάτια προοδευτικά, ειδικά οι νέοι άνθρωποι. Δέχτηκα τόσα πολλά μηνύματα υποστήριξης από ανθρώπους που δεν είχαν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Απίστευτο. Τα αρνητικά μηνύματα που δέχτηκα ήταν λίγα. Υπάρχει ηθική εξέλιξη, απλώς δεν είναι τόσο γρήγορη όσο η τεχνολογική ανάπτυξη, κι αυτό δημιουργεί δυσκολίες, γιατί τα ακραία στοιχεία φαίνονται τελικά σαν να είναι πολλά, σαν να είναι δυνατά, επειδή κραυγάζουν στα social media.
Συνεπώς, αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε εμείς οι νέοι, είναι πως δεν πρέπει να υπάρχει αποχή στις εκλογές, να μην χαλαρώνουμε και λέμε «έλα μωρέ, όλοι τα ίδια και τα ίδια». Γιατί τα ακραία στοιχεία ψηφίζουν, κάθε φορά. Δεν είναι η πλειοψηφία, απλά φωνάζουν. Οι εκλογές και τα social media είναι όπλα και στα δικά μας χέρια: μπορεί το έργο να κατέβηκε από το Προξενείο, αλλά προβλήθηκε παντού. Ήταν τέτοιο το κίνημα υποστήριξης, που καμία εφημερίδα ή κανάλι δεν μπορούσε να το αγνοήσει.
– Η είδηση έλαβε μεγάλες διαστάσεις και στο εξωτερικό. Υπήρχε διαφορετική προσέγγιση από τους δημοσιογράφους του εξωτερικού σε σχέση με εκείνους από την Ελλάδα;
-Όχι, ήταν παρόμοια. Είμαι πολύ ικανοποιημένη με τους δημοσιογράφους στην Ελλάδα, μιλάμε για τα σοβαρά sites. Προέβαλαν ότι ήταν απαράδεκτο να λογοκρίνεται ένα έργο, ειδικά όταν θίγει φλέγοντα ζητήματα αφού βρισκόμαστε στον Ιανουάριο και ήδη έχουμε χάσει δύο γυναίκες από γυναικοκτονίες.
Αν ικανοποιήθηκα από κάτι μέσα από αυτήν την ιστορία ήταν ότι όλα τα μέσα, τα social media, οι τηλεοράσεις, ο καθημερινός κόσμος, μιλούσε για αυτό το θέμα, την έμφυλη βία, χωρίς να έχουμε χάσει ακόμη μια γυναίκα. Ήταν η πρώτη φορά που μιλήσαμε για αυτά τα θέματα αναίμακτα.
– Η σημαία πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή;
– Βρίσκεται σε μία ιδιωτική συλλογή, μίας γυναίκας συλλέκτριας που έχει και παλιότερη δουλειά μου: μια αμερικανική σημαία φτιαγμένη από νοσοκομειακές ρόμπες.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
– Νωρίτερα είπες ότι νοσηλευόσουν.
-Ναι, καθώς έχω καρκίνο του θυρεοειδούς, επιθετικό, διαγνωσμένο το 2019. Τώρα είναι σε καταστολή. Από τότε έχω κάνει κάποιες θεραπείες και εγχειρήσεις, αλλά το παρακολουθώ. Η πρόβλεψη δείχνει ότι θα επανέλθει, αλλά αν το παρακολουθώ, θα είναι εντάξει. Ναι, ήταν μία συνθήκη που με ενεργοποίησε, σαν να μου είπε «Γεωργία, δεν υπάρχουν αναβολές». Όλοι έχουμε την αίσθηση πως έχουμε χρόνο, «δεν θα το κάνω σήμερα, θα το κάνω αύριο». Μέσα από αυτή τη συνθήκη, συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος είναι λίγος και ό,τι κάνω πρέπει να το ζω στο 100%.
«Η αδερφή του παππού μου δολοφονήθηκε από τον άνδρα της στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης»
– Λίγα λόγια για την προσωπική σου πορεία. Ξεκίνησες από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Τι έχεις κρατήσει από εκείνη την περίοδο της ζωής σου;
– Ήταν μία πολύ δημιουργική περίοδος, στην οποία ανακάλυπτα τον εαυτό μου. Τότε άρχισα να δημιουργώ έργα που σχετίζονταν με τη γυναικεία φύση και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Σε αυτό συνετέλεσε ότι στην οικογένειά μου έχουμε ιστορικό γυναικοκτονίας. Η αδερφή του παππού μου, Μαρία Λαλέ, δολοφονήθηκε από τον άνδρα της, στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, όπου κι έμεναν. Ήταν δεκαετία του 1930.
Η οικογένεια του παππού μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Η Μαρία Λαλέ, δολοφονήθηκε από τον άντρα της, γιατί αρνήθηκε να τραγουδήσει σε έναν γάμο, είχε πάρα πολύ ωραία φωνή. Η γυναίκα ήταν λεχώνα, είχε και πένθος γιατί ένας αδερφός της είχε πεθάνει από φυματίωση, αρνήθηκε, λοιπόν, να τραγουδήσει, κι όταν γύρισαν σπίτι, την χτύπησε τόσο πολύ, που πέθανε. Αυτός ο άνθρωπος δεν δικάστηκε καν, και αυτό δεν είναι κάποιου είδους εξαίρεση. Στις περισσότερες οικογένειες υπάρχουν τέτοιες ιστορίες και οι άνθρωποι δεν μιλάνε καν για αυτά.
– Εσύ το κουβαλάς αυτό και το εκφράζεις στην τέχνη σου. Δεν το αρνείσαι για την οικογένειά σου.
-Όχι, δεν το αρνούμαι. Το 2014, είχα κάνει μία performance στο Lycabettus το ξενοδοχείο με την Gallery Kapatos. Το θέμα ήταν η έμφυλη βία και το πόσο η κοινωνία κλείνει το στόμα στις γυναίκες που υποφέρουν μέσα στα σπίτια τους.
– Από αυτό εμπνευστήκατε και το όνομα του έργου, «Η Ενοχή της Γειτονιάς» (“Neighborhood Guilt”);
-Ναι, στην έκθεση υπήρχαν δύο έργα, το ένα ήταν η σημαία που δεν είχε τίτλο, και το άλλο ήταν «Η Ενοχή της Γειτονιάς», το οποίο ήταν επίσης φτιαγμένο από σεντόνια που τα είχα κόψει σε μικρά κομματάκια και προέκυψαν 22 σπιτάκια, για καθεμία γυναικοκτονία που έγινε το 2022. Στο κάθε σπίτι έχω γράψει με μαρκαδόρο το όνομα του θύματος, την ηλικία, την τοποθεσία που έχασε τη ζωή του, την ημερομηνία, πόσα παιδιά είχε και άλλα στοιχεία που αφορούν αυτές τις γυναίκες.
Δεν ήθελα να χαθούν στη συλλογική μνήμη και να παραμείνουν σαν ένα απλό νούμερο. Το έργο το εμπνεύστηκα από το ότι ξεκινάει από τη γειτονιά, από τα «πού να μπλέκω τώρα;» και τα «τι κάνει ο καθένας στο σπίτι του, είναι δική του υπόθεση». Από την ενοχή της γειτονιάς, μεταφέρεται στην ενοχή της κοινότητας, του δήμου, του νομού, και καταλήγουμε στην ενοχή του κράτους.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
– Η Αμερική, ήταν ένας αρχικός στόχος ή προέκυψε στη συνέχεια;
– Από πάντα ήθελα να πάω στην Αμερική, ήταν ένα όνειρο, μπορείς να το πεις και παιδικό. Από τη στιγμή που συνειδητοποίησα ότι αυτή ήταν η ζωή που ήθελα να ζήσω ως καλλιτέχνης: να επικοινωνώ με κόσμο και την κοινωνία, και να αντικατοπτρίζω τα κοινωνικά φαινόμενα μέσω του έργου μου. Η Ν. Υόρκη είναι ένα πολυπολιτισμικό κέντρο, που το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό για την εξέλιξή μας. Ειλικρινά χαίρομαι που και η Ελλάδα γίνεται όλο και πιο πολυπολιτισμική.
Ήθελα να μείνω στη Ν. Υόρκη γιατί υπάρχει η ελευθερία του λόγου, είναι νομικά κατοχυρωμένη, και αυτό συμπεριλαμβάνει και τη χρήση της σημαίας με οποιονδήποτε τρόπο, από όλους τους πολίτες και κατοίκους της Αμερικής. Με τα αρνητικά και τα θετικά της ελευθερίας του λόγου. Επίσης, ήξερα ότι αν ήθελα να εκφραστώ για ένα κοινωνικό φαινόμενο που συμβαίνει στην Ελλάδα, αν το έθετα αυτό μέσω της τέχνης, στην Αμερική, τότε η φωνή μου θα ήταν πιο δυνατή.
– Να σταθούμε στην ελευθερία του λόγου. Πόσο διαφορετική είναι η κατάσταση στις ΗΠΑ;
– Πρόκειται για μια διαφορετική κοινωνική συνθήκη στην Αμερική, η οποία καταρρίπτει τον καθωσπρεπισμό, κάτι που έχουμε στην Ελλάδα. Θεωρητικά και στην Ελλάδα έχουμε ελευθερία του λόγου.
Στο θέμα της σημαίας, ας πούμε, είπαν κάποιοι ότι η προσβολή της ελληνικής σημαίας καταδικάζεται με μέχρι δύο χρόνια φυλάκιση. Αυτό δεν έχει κοινωνική βάση σε σχέση με το έργο μου, καθώς δεν πήρα μία ελληνική σημαία να την κάψω, να την σκίσω ή να την πατήσω. Έφτιαξα ένα έργο που αναφέρεται στην ελληνική σημαία. Συμβολίζει την ελληνική σημαία, συμβολίζει την κραυγή των γυναικών που ζουν στην Ελλάδα. Ήταν ένα έργο συμβολικό. Ήταν απλά τετράγωνα και παραλληλόγραμμα τα οποία τα έβαλα με τέτοιο τρόπο ώστε να θυμίζουν την ελληνική σημαία.
«Οι άνθρωποι στην Αμερική δεν ήξεραν τίποτα για το μεταναστευτικό»
– Μίλησε μας για το «Orange Vest performance», όταν το 2015 είχες κυκλοφορήσει στους δρόμους της Ν. Υόρκης σε μία προσπάθεια να ευαισθητοποιήσεις για την προσφυγική κρίση.
– Το 2015 ήμουν στο 2ο έτος του μεταπτυχιακού στη Νέα Υόρκη, στο School of VisualArts, και έβλεπα αμερικάνικα νέα στην τηλεόραση. Και ξαφνικά βλέπω την Ελλάδα, τη Λέσβο, και ανθρώπους να βγαίνουν μέσα από βάρκες. Και πραγματικά άρχισα να κλαίω. γιατί ήταν σαν να έβλεπα την προγιαγιά μου με τον παππού μου και τα αδέρφια του να βγαίνουν από τη Μικρά Ασία, γιατί έτσι βγήκαν και αυτοί οι άνθρωποι στην Ελλάδα. Και συνειδητοποίησα ότι στην Αμερική, οι άνθρωποι δεν ξέρουν τίποτα για το προσφυγικό, δεν είχαν ιδέα τι συνέβαινε. Πήγα σε ένα σχολείο, λύκειο, και έδειξα στα παιδιά μία εικόνα που είχε τους πρόσφυγες με τα σωσίβια και τους ρώτησα αν ξέρουν από πού είναι αυτή η φωτογραφία και νόμιζαν όλα ότι ήταν από ταινία. Οπότε ξεκίνησα αυτή τη σειρά από performances που λέγεται #orangevest.
Η πρώτη performance ήταν ότι έβαλα ένα πορτοκαλί σωσίβιο και μαύρα ρούχα, εις μνήμη των ανθρώπων που πνίγονταν και πνίγονται ακόμη στο Αιγαίο και πήγα στο Μητροπολιτικό μουσείο και περπάτησα από τις αραβικές γκαλερί μέχρι τις ελληνικές γκαλερί, έκανα συμβολικά δηλαδή την πορεία που κάνουν οι πρόσφυγες και ταυτόχρονα έθεσα και ένα ερώτημα: δεν είναι τα αρχαία που βρίσκονται στα μουσεία πρόσφυγες, πώς βρέθηκαν αυτά τα αρχαία μέσα στα μουσεία;
Και από εκεί και μετά μία performance κάθε μήνα για ένα χρόνο από τον Οκτώβρη του 2015 μέχρι τον Οκτώβρη του 2016, η συμμετοχή αυξανόταν, φτάσαμε να έχουμε μέχρι 50 άτομα σε μία performance. Αυτές έγιναν στη Νέα Υόρκη, στη Φιλαδέλφεια, στην Ουάσιγκτον, και μάλιστα ήταν ακριβώς προς το τέλος της προεδρίας του Ομπάμα, στα πλαίσια μίας εκδήλωσης για να ενθαρρύνουν τον Ομπάμα να δεχθεί περισσότερους πρόσφυγες από την Ευρώπη. Η τελευταία performance έγινε στις Βρυξέλλες, στο European Quarters.
– Ποια ήταν η απήχηση;
– Εκεί συμμετείχαν ντόπιοι και προσφάτως αφιχθέντες πρόσφυγες, και είχε ενδιαφέρον γιατί ξεκίνησαν σαν δύο ξεχωριστές ομάδες, και στο τέλος της performance είχαν ήδη γνωριστεί, είχαν γίνει φίλοι, είχαν αλλάξει τηλέφωνα και είχαν γίνει όλοι μαζί ένα πράγμα. Και τότε είχε πάρει δημοσιότητα αυτό το έργο, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ακόμη όμως και τότε, είχα δεχτεί κάποια μηνύματα επιθετικά. Οπότε όλο αυτό που συνέβη με τη σημαία δεν μου είναι κάτι καινούργιο. Το έχω ξαναβιώσει.
Και το 2016 στο πλαίσιο αυτής της σειράς έργων, έφτιαξα και την πρώτη σημαία, η οποία ήταν μία ευρωπαϊκή σημαία φτιαγμένη από τη χρυσή κουβέρτα που δίνουν στους πρόσφυγες όταν βγαίνουν από τη θάλασσα για να ζεσταίνονται. Σχημάτισα λοιπόν την ευρωπαϊκή σημαία κόβοντας αστέρια, δημιουργώντας τρύπες σε σχήμα αστεριών και αυτό συμβόλιζε το πώς η ευρωπαϊκή ένωση απέτυχε στο να υπερασπιστεί αυτούς τους ανθρώπους, και να βοηθήσει την Ελλάδα να τους υποδεχτεί και να τους περιθάλπτει σε ανθρώπινες συνθήκες μέχρι να προχωρήσουν τα χαρτιά τους και να πάνε σε υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Και αυτό είναι ένα ζήτημα και στις μέρες μας.
Να σημειώσω εδώ ότι είχα μιλήσει και με μία οργάνωση που είναι για τα δικαιώματα των γυναικών, η οποία δουλεύει με γυναίκες-μετανάστριες που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακή βία. Αυτές οι γυναίκες δεν μιλούν ούτε αγγλικά, ούτε ελληνικά, οπότε μπορείτε να φανταστείτε πόσο δύσκολο τις είναι να δηλώσουν ότι δέχονται έμφυλη βία. Πάνε στο αστυνομικό τμήμα με τη συνοδεία μεταφραστών και λένε οι αστυνομικοί ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα, γιατί δεν έχει χαρτιά. Παίρνουν τηλέφωνο στα λίγα κέντρα κακοποιημένων γυναικών και σε ξενώνες και τις απαντούν ότι αν δεν μιλούν ελληνικά, δεν μπορούν να τις δεχτούν.
«Η τέχνη είναι ένα δώρο από τον καλλιτέχνη προς το κοινό»
– Φαίνεται ότι έχεις μία διάθεση να προσφέρεις μέσα από την τέχνη σου. Εσύ η ίδια ως καλλιτέχνης, αποκομίζεις κάτι από αυτό;
– Η τέχνη είναι ένα δώρο, πάρα πολύ καλά το έθεσες. Ένα δώρο από τον καλλιτέχνη προς το κοινό, το οποίο γίνεται ανιδιοτελώς, χωρίς αντάλλαγμα. Αν νιώσει το κοινό ότι ο καλλιτέχνης περιμένει αντάλλαγμα, χάνεται αυτή η μαγεία. Ο καλλιτέχνης είναι ένα σφουγγάρι το οποίο απορροφά τα ερεθίσματα της κοινωνίας, τα επεξεργάζεται και από αυτά βγάζει ένα μαργαριτάρι. Το οποίο είναι το έργο τέχνης, και το δίνει μετά έξω, φεύγει.
Τα έργα που κάνω, εγώ τα φτιάχνω, αλλά από τη στιγμή που τα έχω τελειώσει και βρίσκονται στη δημόσια σφαίρα, δεν είναι πια δικά μου, ξεκινούν να αναπτύσσονται και να παίρνουν διαστάσεις και νοήματα που είναι πέρα από τον έλεγχό μου τα οποία δεν τα είχα καν εγώ φανταστεί. Και ένα πασιφανές παράδειγμα είναι αυτό με τη σημαία, το οποίο ήταν ένα έργο για τις γυναικοκτονίες, για την έμφυλη βία, αλλά πλέον μέσω των κοινωνικών συνθηκών, τώρα είναι και ένα έργο για την ελευθερία του λόγου, είναι ένα έργο κατά της λογοκρισίας.
«Ναι, είμαι η εικαστικός της ροζ σημαίας»
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
– Διαβάσαμε πολλά μέσα να σε αποκαλούν ως “η εικαστικός της ροζ σημαίας”. Τι θέλεις να μείνει σε τελική ανάλυση στον κόσμο από αυτή την ιστορία;
– Είμαι η εικαστικός της ροζ σημαίας. Και όταν έκανα το #orangevest, ήμουν η εικαστικός με το σωσίβιο. Και σε 10 χρόνια από τώρα θα κάνω κάτι άλλο, πάντα κάτι θα αλλάζει και εγώ εξελίσσομαι και δεν σταματάω ποτέ, είναι πολύ πηγαίο αυτό για εμένα, είναι η ζωή μου, δεν μπορώ να ζήσω χωρίς να φτιάχνω τέχνη και να επικοινωνώ με τον κόσμο. Δεν είναι μία εύκολη ζωή, έχει τις δυσκολίες της αλλά έχω κάνει αυτή την προσωπική επιλογή. Ναι, είμαι η εικαστικός της ροζ σημαίας, το λέω και μου αρέσει και ο ήχος. Αυτό που θέλω να μείνει στον κόσμο και ειδικά στις γυναίκες είναι ότι όλες μας πρέπει να είμαστε ενωμένες.
Η δημιουργία κοινότητας είναι αυτό που θα μας προστατέψει γιατί καμία μας δεν είναι, όλες μας μπορούμε να πέσουμε στην παγίδα της ενδοοικογενειακής βίας, είτε της σωματικής, είτε της ψυχικής. Καμία δεν μπορεί να πει ότι εγώ δεν διατρέχω αυτόν τον κίνδυνο, γιατί είμαι δυναμική, γιατί είμαι οικονομικά ανεξάρτητη, γιατί έρχομαι από μία οικογένεια στην οποία έχω ζήσει αγάπη και αποδοχή, γιατί είμαι μορφωμένη. Είμαστε όντα συναισθηματικά, είμαστε όντα της φροντίδας και υπάρχουν άνθρωποι που θα θελήσουν να το εκμεταλλευτούν.
Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να έχουμε πολύ ισχυρούς δεσμούς με τις φίλες μας, να βλέπουμε αν είναι καλά, αν κάποια στενοχωριέται, μήπως χρειάζεται κάτι. Πολλές φορές οι σχέσεις φαίνονται υπέροχες απέξω και όταν γυρνάμε στο σπίτι είναι κάτι διαφορετικό.
– Να έχουμε ενσυναίσθηση άρα;
-Μπράβο, και η κοινότητα είναι πάρα πολύ σημαντικό να παραμένει ενωμένη. Καμία μόνη, και δεν υπάρχει λόγος να ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας, μπορούμε να είμαστε όλες πετυχημένες, μπορούμε να είμαστε όλες ευτυχισμένες. Πρέπει να τα ξεπεράσουμε αυτή τη νοοτροπία: “α γιατί να μου τον πάρει αυτή αυτόν, τι καλύτερο έχει από εμένα”.
Υπάρχει ελπίδα, απλά δεν πρέπει να εφησυχάζουμε, θέλει συνεχή μάχη -και προσωπική με τον εαυτό μας- γιατί έχουμε μεγαλώσει σε αυτό το σύστημα της πατριαρχίας και πρέπει να είμαστε συνέχεια συνειδητές για αυτό.
Πρέπει να νομοθετηθεί ο όρος γυναικοκτονία. Πρέπει το κράτος να έχει κοινωνική πρόνοια, να νιώθουν οι γυναίκες αυτές ότι αν φύγουν έχουν ένα αποκούμπι, πρέπει όλοι οι πολίτες της χώρας να αντιμετωπίζονται από το κράτος ως ίσοι με ίσα δικαιώματα και αυτό συμπεριλαμβάνει φυσικά και τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
Οι άντρες πρέπει να αντιληφθούν το προνόμιο και να δώσουν χώρο σε άλλες ομάδες είτε είναι γυναίκες, είτε είτε πρόσφυγες-γυναίκες, ή οτιδήποτε. Να εκμεταλλευτούν αυτό το προνόμιο που έχουν για να υποστηρίξουν τις ομάδες που είναι πιο εκτεθειμένες και αυτές τις αδύναμες φωνές.
Η κάθε εποχή έχει και τα δικά της κοινωνικά δεδομένα. Για τα δεδομένα του 2024, είμαστε ακόμα πάρα πολύ εκτεθειμένες. Θα σου πει ο άλλος πριν 100 χρόνια δεν μπορούσες ούτε να ψηφίσεις, ούτε το πρώτο σου όνομα δεν κράταγες. Όχι, είμαστε στο 2024 και πρέπει παγκοσμίως να διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας, να μην επαναπαυόμαστε και να μην απελπιζόμαστε. Θέλει μία αισιοδοξία, ρεαλιστική αισιοδοξία.
– Μετά από όλη αυτή την κινητοποίηση που έγινε, πιστεύεις υπάρχουν άνθρωποι στους οποίους μπορείς να στηρίξεις αυτή την αισιοδοξία;
– Πάρα πολλοί άνθρωποι υπάρχουν, είναι όμως και πολλοί άλλοι που δεν θέλουν να αντιληφθούμε πόσο πολλοί άνθρωποι υπάρχουν. Τα ακραία στοιχεία είναι λίγα, εμείς είμαστε η πλειονότητα. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό και να ενωθούμε πέρα από κόμματα, πεποιθήσεις. Είμαστε πλειονότητα. Είμαστε μοναδικοί και πολύτιμοι. Ο καθένας είναι μοναδικός, κανένας δεν είναι τέλειος όλοι έχουμε τις αδυναμίες μας, αλλά το’ χουμε!
*Σημ: Η Γεωργία Λαλέ παρουσιάζει την περφόρμανς «Αλκυονίδες Μέρες» στις 3 Φεβρουαρίου στο Bios. Πληροφορίες εδώ.
Συνέντευξη: Αφροδίτη Κεραμέως & Λεωνόρα Χριστοφοράκη
Ευχαριστούμε την εδώ και χρόνια φίλη του Dream On Line, Ελένη Κολυμπιανάκη, για την πολύτιμη συνεισφορά της στην συνέντευξη.
