Το τελευταίο διάστημα, με απασχολεί αρκετά η έννοια της τοξικής αρρενωπότητας. Όσο μεγαλώνω, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνομαι πως πολλά γύρω μου και μέσα μου είναι διαμορφωμένα και συμβαίνουν εξαιτίας των ρόλων που έχουν αναλάβει τα δύο φύλα να υπηρετούν και της ανελευθερίας που όλο αυτό συνεπάγεται. Προκειμένου, λοιπόν, να υπερβούμε κάτι, πρέπει πρώτα να το καταλάβουμε, να απαντήσουμε σε αυτό το «γιατί» ή και σε αυτό το «πώς».
Όσον αφορά το δικό μου φύλο τα πράγματα είναι λίγο πιο εύκολα, γιατί έχω την ευχέρεια να ψάξω μέσα μου και σιγά σιγά να καταλάβω αυτό το γιατί και κυρίως να το αισθανθώ. Ως προς το ανδρικό φύλο, όμως, δεν έχω την ίδια αισθητηριακή ευχέρεια, με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα μυστήριο για εμένα και άρα να υπάρχει και περισσότερη περιέργεια.
Σιγά σιγά, λοιπόν, θέλω να ερευνήσω πώς δημιουργείται, πώς εξελίσσεται και τι αποτελέσματα έχει η τοξική αρρενωπότητα, στην οποία υποτάσσεται μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού, πιστό στις προσταγές της στερεοτυπικής μας κοινωνίας.
Είναι πολύ καθοριστικό το γεγονός ότι τα στερεότυπα ξεκινούν, αναπαράγονται και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά ήδη από την παιδική ηλικία. Το χρώμα ροζ είναι ταυτισμένο με τα κοριτσάκια και το χρώμα μπλε με τα αγοράκια κι ενώ πιστεύουμε ότι ένα χρώμα δεν μπορεί να κάνει κάποια σπουδαία διαφορά, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το χρώμα με το οποίο ντύνουμε και περιβάλλουμε το παιδί μας συνοδεύεται από συγκεκριμένες έμφυλες, συμπεριφορικές προσδοκίες που έχουμε από αυτό.
Όταν βάφεις το δωμάτιο του κοριτσιού σου ροζ και το ντύνεις με ροζ και κόκκινα ρούχα, συγχρόνως αξιώνεις από αυτήν να είναι γλυκιά, χαριτωμένη, καθωσπρέπει και αντιστρόφως, όταν, αξιώνεις ασυνείδητα το κοριτσάκι που μεγαλώνεις να είναι όλα αυτά, είναι λογικό επακόλουθο για να το επιτύχεις να την περιβάλλεις με ροζ χρώμα.
Υπάρχουν, όμως και πιο ευδιάκριτες στερεοτυπικές εκδηλώσεις που συναντάμε στην παιδική ηλικία, όπως το είδος των παιχνιδιών που προορίζεται για το κάθε φύλο. Μία βόλτα σε κάποιο μεγάλο παιχνιδάδικο καθιστά σαφείς τις διακρίσεις που υπάρχουν στα παιχνίδια των δύο φύλων: ο διάδρομος για τα κορίτσια είναι γεμάτος οικιακές συσκευές, συσκευασίες με κορίτσια να σιδερώνουν, να μαγειρεύουν, να πλένουν πιάτα, αλλά και γεμάτος κούκλες, προϊόντα περιποίησης και ομορφιάς, ενώ ο διάδρομος των αγοριών είναι γεμάτος με παιχνίδια για μαστορέματα, με πλαστικά όπλα, με αυτοκινητάκια και με όλων των ειδών τα επαγγέλματα.
Έτσι, λοιπόν, οι σχολές STEM (Science, Technology, Engineeringand, Mathematics) καταλήγουν να είναι ανδροκρατούμενες, ενώ υπάρχει υποεκπροσώπηση των ανδρών στις ανθρωπιστικές σχολές, δηλαδή στις νομικές σπουδές, στις τέχνες, στην εκπαίδευση και στην επιστήμη της κοινωνικής πρόνοιας, αφού σε κανένα αγόρι δεν θα δοθεί κάποια κούκλα που θα θέλει αγκαλιές και τροφή, ώστε να μάθει τη συντροφικότητα, τη φροντίδα, την έκφραση συναισθημάτων.
Είναι από μικρά τα αγόρια καταδικασμένα να μην αναπτύξουν αυτές τις πλευρές τους. Αλλά φυσικά και από μόνος του ο διαχωρισμός σε κοριτσίστικους και αγορίστικους διαδρόμους είναι περιοριστικός για κάθε παιδί που έχει όλες τις φύσεις μέσα του, αλλά η κοινωνία δεν το αφήνει να τις εξερευνήσει, αντιθέτως, καθορίζει αυτή προς τα πού θα κινηθεί και ποιες από αυτές τις φύσεις είναι αποδεκτές για το φύλο του.
Να αναφέρω, βέβαια, ότι έχουν αρχίσει να γίνονται βήματα προς την κατάργηση των έμφυλων στερεοτύπων στα παιδικά παιχνίδια, με σημαντικότερη την Βρετανική καμπάνια «Lettoysbetoys». Είναι αναγκαίο να γίνει σαφές ότι τα παιδιά δεν γεννιούνται με κάποια γενετική προδιάθεση σε ορισμένη συμπεριφορά: «Δεν αρέσουν όλα τα παιχνίδια σε όλα τα παιδιά –αλλά οι επιλογές αυτών που αρέσουν μπορεί να είναι ανεξάρτητες από το φύλο» γράφει η Δήμητρα Κογκίδου, Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, Συντονίστρια του Δικτύου των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων των ΑΕΙ. Στη συνέχεια παραθέτω δύο βίντεο που αφορούν τα έμφυλα στερεότυπα στην παιδική ηλικία.
Τα χαρακτηριστικά, λοιπόν, που ταυτίζονται κοινωνικά με το πρότυπο του άνδρα, αναμένονται από κάθε άνδρα και συγκροτούν την έννοια της τοξικής αρρενωπότητας, είναι η απόκρυψη οποιασδήποτε ευαλωτότητας, η μη έκφραση των συναισθημάτων, η επιβολή, η επιθετικότητα, η μη θηλυκότητα, η άσκηση κυριαρχίας πάνω σε άλλα όντα.
Είναι παράλογο το γεγονός ότι έχει ορισθεί με αυτόν τον τρόπο η έννοια του άνδρα, χωρίς αυτό να βγάζει κανένα απολύτως νόημα και πολλοί άνθρωποι αφιερώνουν τη ζωή τους και τον εαυτό τους στις επιταγές της τοξικής αρρενωπότητας και δεν μπορούν να αντιληφθούν το τίμημα, δεν γνωρίζουν ίσως και οι ίδιοι τον εαυτό τους.
Οι περισσότεροι υποφέρουν, καταφεύγουν στις καταχρήσεις και πολλές φορές δεν αντιλαμβάνονται τί τους φταίει και δεν είναι παρά ο εαυτός τους που κρατάνε καλά κλεισμένο και καταπιεσμένο μέσα τους. Ένα γεγονός που αποτυπώνει ακριβώς την παθογένεια γύρω από το ανδρικό φύλο είναι ότι ενώ οι γυναίκες είναι πολύ πιο εύκολο και συχνό να διαγνωσθούν με κατάθλιψη, αφού για αυτές δεν αποτελεί ταμπού ή αδυναμία να επισκεφθούν έναν ειδικό ψυχικής υγείας, ο αριθμός των ανδρών που αυτοκτονούν είναι πολύ μεγαλύτερος.
Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Fredric Rabinowitz, ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Redlands: «Βλέπουμε ότι οι άνδρες σημειώνουν υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονίας, αναπτύσσουν περισσότερες καρδιαγγειακές παθήσεις και είναι πιο απομονωμένοι καθώς γερνούν». Ο Rabinowitz υπήρξε επικεφαλής συγγραφέας των κατευθυντήριων γραμμών που ανέπτυξε η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία για τους ψυχολόγους που εργάζονται με αγόρια και άνδρες (https://www.apa.org/about/policy/boys-men-practice-guidelines.pdf).
Εξίσου εντυπωσιακά είναι τα αποτελέσματα μιας αυστραλιανής έρευνας για τις επιπτώσεις όλων των στερεοτυπικών συμπεριφορών που υιοθετούν οι άνδρες, οι οποίες εντάσσονται στην έννοια «ManBox». Τα αποτελέσματα, αυτά, δείχνουν την τεράστια διαφορά που υπάρχει σε αυτοκτονικές ιδέες, αλκοολισμό, τροχαία ατυχήματα, διενέργεια ή βίωση σεξουαλικού εκφοβισμού μεταξύ ανδρών εντός και εκτός του ManBox.
Ειδικότερα, στο πεδίο των τροχαίων ατυχημάτων, διαπιστώθηκε ότι το 76% των θανατηφόρων ατυχημάτων αφορούν άνδρες και υπεύθυνη γι’ αυτό το φαινόμενο είναι η «τοξική οδηγική αρρενωπότητα». Το αυτοκίνητο εξαρχής διαφημίστηκε ως μέσο επίδειξης αρρενωπότητας, σκληρότητας, σεξουαλικότητας και ανεξαρτησίας προκειμένου να προσελκύσει το καταναλωτικό κοινό και κυρίως τους άνδρες, που διψάνε για την απόκτηση όλων αυτών των χαρακτηριστικών.
Στη Γαλλία, λοιπόν, ξεκίνησε μια εκστρατεία για την ευαισθητοποίηση των ανδρών σχετικά με την επικινδυνότητα του τρόπου οδήγησης με τίτλο Γίνε ο άντρας που θέλεις να γίνεις, γίνε ένας ζωντανός άντρας.
Παρατηρούμε παρόλα αυτά ότι οι άνδρες καταφέρνουν και εκφράζονται συναισθηματικά στις γυναίκες, τις περισσότερες φορές στις συντρόφους τους. Βρίσκουν σε αυτές ένα περιβάλλον που είναι αποδεκτό να εκφράζεις συναισθήματα, να απογοητεύεσαι, να αποτυγχάνεις, να αγχώνεσαι.
Οι γυναίκες το έχουν αποδεχτεί στον εαυτό τους ως κανονικότητα και όχι ως αδυναμία κι έτσι μπορούν να το αποδεχτούν και στους άνδρες και να το αγκαλιάσουν. Γι’ αυτό πολλοί άνδρες δεν δείχνουν κανένα στοιχείο τρυφερότητας, εκφραστικότητας, συναισθηματικότητας σε φίλους του ίδιου φύλου, αισθάνονται, όμως, άνετα να τα εμπιστευτούν σε γυναίκες. Ό,τι δεν αποδέχεσαι στον εαυτό σου, δεν το αποδέχεσαι και στους άλλους και αντιστρόφως.
Ίσως πολλές φορές νιώθουμε ότι οι άνδρες έχουν επιλογή μεταξύ της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους και της υποταγής στην τοξική αρρενωπότητα, αλλά τις περισσότερες φορές δεν έχουν. Όλοι έχουμε πολλές πόρτες που μπορούμε να ανοίξουμε προκειμένου να ακολουθήσουμε τα αντίστοιχα μονοπάτια, αλλά αυτό που καθιστά τις πόρτες ανοιχτές είναι η γνώση.
Όπου δεν υπάρχει γνώση, δεν υπάρχουν και πόρτες/επιλογές. Τη σημασία της επίγνωσης προκειμένου να επιτευχθεί η απελευθέρωση περιγράφει ο Erich Fromm στο βιβλίο του η Καρδιά του ανθρώπου. Παραθέτω κάποια χρήσιμα αποσπάσματα: «Ο Σπινόζα επισήμανε πως έχουμε την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επειδή αντιλαμβανόμαστε τις επιθυμίες μας, αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε τα κίνητρά μας(…)
Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: Ένας άντρας νιώθει έντονη έλξη για μια γυναίκα και βιώνει έντονη επιθυμία να έρθει σε σεξουαλική επαφή μαζί της. Συνειδητά νομίζει ότι έχει αυτήν την επιθυμία επειδή είναι τόσο όμορφη, ή δείχνει τόση κατανόηση, ή έχει τόση ανάγκη από αγάπη, ή ότι είναι τόσο σεξουαλικά στερημένος, ή είναι τόσο μοναχικός, ή… ενδεχομένως, αντιλαμβάνεται ότι κάνοντας δεσμό μαζί της μπορεί να καταστρέψει τη ζωή και των δύο, ότι εκείνη είναι τρομαγμένη και αναζητά μια προστατευτική δύναμη και κατά συνέπεια δεν θα τον αφήσει εύκολα.
Παρότι τα γνωρίζει όλα αυτά, προχωράει και κάνει δεσμό μαζί της. Γιατί; Διότι έχει επίγνωση της επιθυμίας του, αλλά όχι των δυνάμεων που κρύβονται πίσω από αυτή. Ποιες θα μπορούσε να είναι αυτές οι δυνάμεις; Θα αναφέρω μόνο μία από τις πολλές, η οποία συχνά αποδεικνύεται πολύ δραστική: η φιλαρέσκεια και ο ναρκισσισμός του.
Αν το έχει βάλει σκοπό να κατακτήσει αυτήν την κοπέλα ως απόδειξη της ελκυστικότητας και της αξίας του, πολλές φορές δεν θα έχει επίγνωση του πραγματικού κινήτρου του. Θα πιστέψει όλες τις εκλογικεύσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω και κατά συνέπεια θα ενεργήσει σύμφωνα με το πραγματικό του κίνητρο, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να το διακρίνει και βρίσκεται υπό την ψευδαίσθηση ότι ενεργεί σύμφωνα με άλλα, πιο λογικά, κίνητρα».
Στο παραπάνω παράδειγμα, γίνεται σαφές πως αν ο εν λόγω άνδρας είχε επίγνωση του πραγματικού κινήτρου του, θα αναρωτιόταν γιατί χρειάζεται να κατακτήσει αυτή την κοπέλα για να αποδείξει την αξία και την ελκυστικότητά του και θα αναζητούσε τρόπους να αποκτήσει αυτοεκτίμηση, ώστε να μην επιδίδεται σε διαρκείς κατακτήσεις που δεν του προσφέρουν καμία συναισθηματική πληρότητα. Και κάπως έτσι η επίγνωση οδηγεί στη λύτρωση.
Στην ίδια κατεύθυνση, της επίγνωσης, ο Andre Jacques γράφει στο βιβλίο του Η ανδρική σεξουαλικότητα: «Μπορεί ένας άνδρας να είναι ένθερμος υποστηρικτής των γυναικείων δικαιωμάτων και να μάχεται γι’ αυτά, αλλά να μην κατορθώνει να εκσπερματώσει παρά μονάχα αν η γυναίκα του είναι “στα τέσσερα”. Το ασυνείδητο αντιστέκεται, είναι πολιτικώς μη ορθό».
Στην ενθάρρυνση της τοξικής αρρενωπότητας έχει συμβάλει και η υπερέκθεση των ανδρών σε ταινίες πορνογραφικού περιεχόμενου, στις οποίες, όπως αναφέρει ο Φώτης Πολίτης διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος του ΑΠΘ, η επικέντρωση στη σεξουαλικότητα των γεννητικών οργάνων και η μηχανιστική περιγραφή της σεξουαλικής πράξης αφαιρούν οποιαδήποτε αγάπη και τρυφερότητα από τη σεξουαλική επαφή.
Από την άλλη και οι γυναίκες έχουν μάθει να έλκονται από τον αρρενωπό άνδρα, που αποτελεί σύμβολο δύναμης και εξουσίας. Η γυναίκα μεγαλώνει πιστεύοντας ότι είναι αδύναμη, ανίκανη να τα καταφέρει μόνη της, να επιτύχει, να εξουσιάσει, να διεκδικήσει και ως εκ τούτου χρειάζεται έναν άνδρα αρρενωπό, δυνατό, ανεξάρτητο, ικανό να συμπληρώσει τα υποτιθέμενα κενά της.
Έλκεται, λοιπόν, από όποιον προσιδιάζει σε αυτό που πιστεύει πως έχει ανάγκη. Οι δύο ρόλοι έρχονται και κουμπώνουν ο ένας στον άλλον, έτσι που πάντως ο καθένας αναλαμβάνει τον δικό του, αλλά συγχρόνως ο καθένας αναζητάει και στον άλλο την εκδήλωση του στερεοτυπικά καθορισμένου ρόλου του. Κανείς δεν έχει επαφή με τον εαυτό του, κανείς δεν ικανοποιείται από τον άλλον, αφού δεν υπάρχει καμία απολύτως επίγνωση των πραγματικών αναγκών κι έτσι δεν επιτυγχάνεται ούτε σχέση, ούτε επαφή.
Έχει υποστηριχθεί, πάντως, ότι η πατριαρχική δομή της κοινωνίας υπηρετεί και τα οικονομικά συμφέροντα του καπιταλισμού. Η αφοσίωση των γυναικών στην οικιακή εργασία και στην ανατροφή των παιδιών, επιτρέπει στους άνδρες να επικεντρώνουν τον χρόνο και την ενέργειά τους στην έμμισθη παραγωγική εργασία και προετοιμάζει συγχρόνως, μέσα από την ανατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών, μελλοντικούς πειθαρχημένους και υπάκουους εργάτες.
Ο καθένας, λοιπόν, επικεντρωμένος στον μονοδιάστατο ρόλο του, τον εκπληρώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και τελικώς προάγεται η οικονομική αποδοτικότητα: μια κοινωνία, λοιπόν, που ο καθένας σκύβει το κεφάλι του πάνω από τον ρόλο του για να αυξάνεται συνεχώς η παραγωγή και δεν υπάρχει χώρος για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης και πολυδιάστατης προσωπικότητας.
Διάβασα, βέβαια, σε ένα άρθρο ότι η φαλλοκρατία, δεν είναι παρά εκδήλωση του κοινωνικού εκφασισμού, ότι δηλαδή δεν έχει να κάνει τόσο με τον έμφυλο διαχωρισμό και ότι αυτός που κάνει επίδειξη εξουσίας και δύναμης σε μία γυναίκα, θα κάνει και σε έναν μετανάστη, σε ένα παιδί, σε έναν σκύλο, στον υπάλληλό του και σε οποιονδήποτε θεωρήσει αδύναμο. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι δράστες αυτών των συμπεριφορών είναι κατά συντριπτική πλειονότητα άνδρες.
Πράγματι η καπιταλιστική κοινωνία του σήμερα στρέφει τον άνθρωπο στο εγώ του, στο ατομικό του συμφέρον, τον απομονώνει και δημιουργεί μία νοοτροπία εκτόνωσης στον αδύναμο. Είναι, όμως, ο έμφυλος διαχωρισμός και οι ρόλοι των δύο φύλων που στρέφουν κατά πλειονότητα τους άνδρες στην πρακτική της εκτόνωσης. Τα θύματα μπορεί πράγματι να αλλάζουν, αλλά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι θύτες είναι σχεδόν πάντα άνδρες. Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι και έμφυλο.
Στο πεδίο της έμφυλης βίας διαφωτιστική είναι η πυραμίδα έμφυλης βίας που δημιούργησε ο Johan Galtung, κάθε σκαλοπάτι της οποίας αποτελεί την βάση του επόμενου. Στα θεμέλια της πυραμίδας υπάρχει η αστειοποίηση, το σεξιστικό χιούμορ, στη συνέχεια ακολουθεί ο συναισθηματικός εκβιασμός, ο εξευτελισμός, έπεται η σεξουαλική παρενόχληση, η σωματική βία, ο βιασμός και στο τέλος της πυραμίδας βρίσκεται η γυναικοκτονία.
Ο ψυχολόγος Βαγγέλης Κοσμάτος και ο εκπαιδευτής ενηλίκων Γιώργος Νικολαΐδης επισημαίνουν ότι «ένας άντρας δεν βρίσκεται ξαφνικά ένα πρωί, στο τελευταίο σκαλί, στην κορυφή της πυραμίδας της έμφυλης βίας, που είναι η γυναικοκτονία (…) Έχουμε πια επαρκή επιστημονικά δεδομένα ώστε να γνωρίζουμε πώς όλο αυτό το φαινόμενο ξεκινά “από τα κάτω”, από καθημερινές συμπεριφορές όπως τα σεξιστικά, ομοφοβικά και τρανσφοβικά αστεία και σχόλια που αντικειμενοποιούν συγκεκριμένες ταυτότητες και εκφράσεις, από αναπαραγωγή άκαμπτων έμφυλων κοινωνικών ρόλων, από μια σειρά κακοποιητικών συμπεριφορών.
Όλες αυτές οι «πρώιμες εκδηλώσεις» αποτελούν τη βάση της πυραμίδας, όπου η επαναλαμβανόμενη και πολλαπλή έκφρασή τους οδηγούν στην κανονικοποίηση του εκάστοτε φαινομένου, αρχίζοντας από την υποβίβαση και την αστειοποίηση που μπορεί να οδηγήσει στην κορυφή της εκδήλωσής τους, εκεί δηλαδή που βρίσκεται ο βιασμός και η γυναικοκτονία. Τα χαμηλότερα σκαλοπάτια της πυραμίδας δεν οδηγούν απαραιτήτως στα υψηλότερα, όμως τα υψηλότερα σίγουρα περιλαμβάνουν τα χαμηλότερα».
Όλοι έχουν τη δυνατότητα, απλώς και μόνο επειδή είναι άντρες, να κάνουν χρήση της εξουσίας του, να επιβληθούν. Αυτό που κάνει κάποιους άνδρες να διαφέρουν από κάποιους άλλους, είναι ότι επιλέγουν να μην την ασκήσουν. Ο Ρένος Χαραλαμπίδης στην ταινία του, η καρδιά του κτήνους έχει πει πολύ εύστοχα μιλώντας γενικά, αλλά η φράση του ταιριάζει εξαιρετικά και στο δικό μας θέμα ότι «σε όλα τα στήθη κάποια στιγμή θα χτυπήσει η καρδιά του κτήνους, θα διψά για κέρδος, προδοσία, εκδίκηση…κάποιοι την ακολουθούν και κάποιοι όχι, αυτό είναι όλο».
Στη ζωή, άρα και σε εμάς τους εκπροσώπους της υπάρχουν όλα, δεν υπάρχει κανείς εκεί έξω που είναι μόνο το ένα ή μόνο το άλλο. Μπορεί κάποια να υπερισχύουν, αλλά αυτό δεν αναιρεί την ύπαρξη των άλλων χαρακτηριστικών. Όσο πιο γρήγορα αντιληφθούμε ότι είμαστε όλα, μια ανάμιξη κάθε στοιχείου, κάθε φύλου, κάθε σεξουαλικότητας, κάθε επιθυμίας, κάθε επιρροής τόσο πιο γρήγορα θα απελευθερωθούμε και θα απενοχοποιήσουμε όλα όσα ενοχοποιούμε και ως εκ τούτου μας κάνουν να αισθανόμαστε άσχημα.
Μπορεί ακόμα να έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας κι αυτός ο δρόμος δεν μπορεί παρά να είναι δύσκολος, αλλά δεν θα πάμε πίσω, υπάρχει εξέλιξη, υπάρχει επιθυμία για εξέλιξη κι αυτό που με κρατάει αισιόδοξη είναι ότι υπάρχει ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, πρόσβαση στη γνώση, χώροι που οι άνθρωποι μπορούν πλέον να μιλήσουν, να μοιραστούν τις ιδέες τους, τα συμπεράσματά τους, να ενθαρρύνουν, να ενισχύσουν την αίσθηση του «μαζί» κι όπου υπάρχει η γνώση μαζί της συμπορεύεται και η πρόοδος. Κι όταν γνωρίζεις, σιγά σιγά δεν μπορείς πλέον να μην μιλήσεις κι εσύ, να μην δράσεις.
Θα κλείσω με τα λόγια του Andre Jacques για τη σεξουαλική απελευθέρωση του 20ου αιώνα: «Αυτό που έχασε σε θρίαμβο η ανδρική σεξουαλικότητα (ένδοξα ή άδοξα) το κέρδισε σε ανασφάλεια και σε ερωτηματικά… ως εκ τούτου, (ξανα)έγινε ενδιαφέρουσα».
Βιβλιογραφία:
https://blogs.sch.gr/vkaramani/2021/10/31/ta-emfyla-stereotypa-stin-paidiki-ilikia/
https://www.oneman.gr/life/oi-antres-den-miloun-gia-thn-psyxikh-toys-ygeia-kai-ayto-toys-skotwnei/
