Το By the Grace of God και το Spotlight είναι δύο ταινίες βασισμένες σε πραγματικά γεγονότα που αγγίζουν το ευαίσθητο θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερείς της Καθολικής Εκκλησίας. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας σε όλον τον κόσμο, το οποίο αποσιωπήθηκε και συγκαλύφθηκε ηθελημένα και αθέλητα από την Εκκλησία, τις Αρχές, τον Τύπο και την κοινωνία εδώ και δεκαετίες.
Οι παρακάτω δύο ιστορίες είναι οι προσπάθειες των θυμάτων στη μια περίπτωση, και μιας ερευνητικής δημοσιογραφικής ομάδας στην άλλη, ώστε να ρίξουν άπλετο φως όχι μόνο στην παραδοχή των αποτρόπαιων πράξεων και την τιμωρία μεμονωμένων περιστατικών, αλλά στο σαθρό σύστημα που τα καλύπτει όλα αυτά.
By the Grace of God (2018)
Το By the Grace of God είναι μία γαλλο-βελγική ταινία, την οποία έγραψε και σκηνοθέτησε ο François Ozon. Η ταινία αυτή εκτυλίσσεται στη Λυόν και εστιάζει σε τρεις σαραντάρηδες περίπου άνδρες, οι οποίοι είχαν ένα κοινό· υπέστησαν σεξουαλική παρενόχληση, όταν ήταν μικροί, από τον ίδιο ιερέα, τον Μπερνάρ Πρεϊνά, σε διαφορετικές χρονικές περίοδοι ο καθένας.
Οι τρεις αυτοί άνδρες και με τη στήριξη κι άλλων θυμάτων και συγγενών θα ξεκινήσουν έναν αγώνα ηθικής και πρακτικής δικαίωσης, αλλά και τιμωρίας τόσο του άμεσα κατηγορούμενου όσο και της Εκκλησίας που γνώριζε και τον κάλυπτε όλα αυτά τα χρόνια. Η ιστορία της ταινίας εκτυλίσσεται από τον Ιούνιο του 2014 μέχρι τον Μάρτιο του 2016.
Ο πρώτος άνδρας που παρουσιάζεται στην ταινία είναι ο Αλεξάντρ Γκερέν (Melvil Poupaud)· ένας οικογενειάρχης με πέντε παιδιά και πιστός καθολικός. Ο Αλεξάντρ διαπίστωσε ότι ο ιερέας που τον είχε κακοποιήσει όταν ήταν μικρός, λειτουργούσε κανονικά και μάλιστα συνέχιζε να βρίσκεται κοντά σε παιδιά. Έτσι ξεκίνησε μια διαδικασία να τον απομακρύνει από την Εκκλησία.
Έκανε αναφορά στον Καρδινάλιο, μίλησε με ψυχολόγο της εκκλησίας, έστειλε μήνυμα στον Πάπα, μίλησε με τον ίδιο τον Πρεϊνά, ο οποίος τα παραδέχτηκε όλα, αλλά δεν άλλαξε απολύτως τίποτα. Γι’ αυτό αποφάσισε να κινηθεί νομικά και να καταθέσει μήνυση εναντίον του Μπερνάρ Πρεϊνά (Bernard Verley).
Η υπόθεση ερευνάται πλέον από τις Αρχές, οι οποίες καταλήγουν στον δεύτερο άνδρα της ιστορίας μας, τον Φρανσουά Ντεμπόρ (Denis Ménochet). Οι γονείς του Φρανσουά είχαν στείλει παλιά μια επιστολή στον τότε Καρδινάλιο, όπου τον ενημέρωναν πως ο γιος τους δέχθηκε σεξουαλική παρενόχληση από τον Πρεϊνά. Ωστόσο, ούτε τότε είχε γίνει κάτι.
Ο Φρανσουά είναι κι αυτός οικογενειάρχης, αλλά απέχει από την Καθολική Εκκλησία. Δηλώνει ρητά την αθεΐα του και επιδιώκει να βγει το θέμα στο φως της δημοσιότητας. Κάνει μήνυση εναντίον της επισκοπής της Λυόν, επειδή γνώριζε και δεν έκανε τίποτα όλα αυτά τα χρόνια. Πρόθεσή του είναι να καταδικάσει ολόκληρο το σύστημα που καλύπτει την παιδεραστία στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας κι όχι να εστιάσει μόνο στην καταδίκη του Πρεϊνά.
Οι δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας έρχονται σε επαφή και μάλιστα, ιδρύουν έναν σύλλογο με τη βοήθεια κι άλλων θυμάτων που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας. Εκεί μπαίνει στην ιστορία και ο τρίτος άνδρας, ο Εμμανουέλ Τομασέν (Swann Arlaud), ο οποίος έχει καλή σχέση μόνο με τη μητέρα του, δεν έχει δημιουργήσει τη δική του οικογένεια, ωστόσο βρίσκεται σε μία τοξική σχέση και αντιμετωπίζει κάποια θέματα υγείας. Όλοι μαζί ως σύλλογος καταθέτουν ερωτήματα στην επισκοπή και στον Καρδινάλιο και περιμένουν τη δικαιοσύνη να πράξει τα δέοντα.
Η ιστορία μας θα λέγαμε πως δεν έχει ένα κλασικό τέλος, μιας και μένει ανοιχτή. Και αυτό συμβαίνει γιατί η υπόθεση είναι πολύ πρόσφατη και είναι σε εξέλιξη. Μέχρι την προβολή της ταινίας γνωρίζουμε πως ο Πρεϊνά δεν έχει καταδικαστεί ακόμα, ενώ ο Καρδινάλιος καταδικάστηκε για απόκρυψη σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων κάτω των 15 ετών. Ωστόσο, κατέθεσε έφεση και διατηρεί το τεκμήριο της αθωότητας.
Κάτι σημαντικό που επιτεύχθηκε και πρέπει να το αναφέρουμε είναι ότι τον Αύγουστο του 2018 η παραγραφή αυτών των αδικημάτων πέρασε από τα 20 στα 30 έτη από την ενηλικίωση των θυμάτων. Μια θετική ενέργεια προς τα θύματα να κινηθούν νομικά εναντίον του θύτη τους ακόμα και μετά από χρόνια.
Ο τίτλος της ταινίας By the Grace of God σημαίνει στα ελληνικά «Με τη χάρη/θέληση του Θεού». Η φράση αυτή χρησιμοποιήθηκε από τον Καρδινάλιο, που κατηγορήθηκε για συγκάλυψη, στη συνέντευξη τύπου που είχε δώσει για αυτήν την υπόθεση. Εκεί είχε πει ότι «ευτυχώς/με τη θέληση του Θεού αυτά τα αδικήματα έχουν παραγραφεί» και έτσι δεν μπορούν να καταδικαστούν πια οι ένοχοι.
Ακόμα, θα ήταν καλό να δώσουμε προσοχή και στην εξέλιξη που είχαν αυτοί οι τρεις χαρακτήρες της ιστορίας μας. Ο Αλεξάντρ και ο Φρανσουά προέρχονταν από καθολική οικογένεια υψηλότερης κοινωνικής τάξης, όπου ο πρώτος δεν είχε τόσο τη στήριξη των γονιών του, ενώ ο δεύτερος είχε από μικρός την αμέριστη συμπαράστασή τους. Ο Αλεξάντρ συνέχισε ως ενήλικας να είναι πιστός καθολικός, παρά το τραυματικό γεγονός που υπέστη στην Εκκλησία, ενώ ο Φρανσουά απαρνήθηκε την πίστη κι έγινε ορκισμένος άθεος.
Αναφορικά με τον τρίτο, τον Εμμάνουελ, αυτός είναι, θα λέγαμε, πνευματικά μετέωρος. Προερχόταν από μονογονεϊκή οικογένεια χαμηλότερης κοινωνικής τάξης. Ως μεγάλος παρατηρούμε ότι είχε τη συμπαράσταση της μητέρας του, αλλά όταν ήταν μικρός δεν είχε την κατάλληλη προστασία και το κατάλληλο περιβάλλον. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγαλώνοντας να έχει μια άστατη ζωή με προβλήματα υγείας, με τοξικές συμπεριφορές και με δυσλειτουργικές σχέσεις.
Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, πως η παιδεραστία δεν έχει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο και μπορεί να αγγίξει κάθε παιδί. Παράλληλα, γίνεται φανερό ότι ένα παραπλήσιο τραυματικό γεγονός μπορεί να αποτυπωθεί και να επιδράσει στον κάθε άνθρωπο τελείως διαφορετικά. Οπότε αναδεικνύεται η ανάγκη διαφορετικής μεταχείρισης του εκάστοτε θύματος, η οποία οφείλει να είναι εξατομικευμένη, δηλαδή να προσαρμόζεται στον καθένα προσωπικά.
Spotlight (2015)
Το βραβευμένο με Όσκαρ καλύτερης ταινίας και Όσκαρ καλύτερου πρωτότυπου σεναρίου 2015, Spotlight, είναι ένα έργο του σκηνοθέτη Tom McCarthy. Το έργο αυτό πραγματεύεται την αποκάλυψη ενός από τα μεγαλύτερα εκκλησιαστικά σκάνδαλα από μια ομάδα ερευνητικών δημοσιογράφων της εφημερίδας The Boston Globe. Αυτό το σκάνδαλο έχει να κάνει με την κάλυψη και τη συστηματική σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από ιερείς της Καθολικής Εκκλησίας της Βοστώνης.
Ωστόσο, υπάρχει και μια παράλληλη θεματική που ξεδιπλώνεται στην ταινία και είναι η δράση αυτών των δημοσιογράφων να ερευνήσουν εις βάθος, με υπομονή, επιμονή και μεθοδικότητα ένα θέμα και να το φέρουν στο φως της δημοσιότητας. Η ιστορία μας εκτυλίσσεται στην ήσυχη, οικογενειοκρατική και βαθιά καθολική Βοστώνη το διάστημα από τον Ιούλιο του 2001 μέχρι τη δημοσίευση του πρώτου άρθρου της μέχρι τότε έρευνάς τους στις 6 Ιανουαρίου 2002.
Η ερευνητική αυτή δημοσιογραφική ομάδα ονομάζεται «Spotlight» (εξού και το όνομα της ταινίας) και αποτελείται από τέσσερα μέλη, τον Walter “Robby” Robinson (Michael Keaton), τον Michael Rezendes (Mark Ruffalo), την Sascha Pfeiffer (Rachel McAdams) και τον Matt Carroll (Brian d’Arcy James). Οι τέσσερίς τους για αρκετούς μήνες έψαχναν να βρουν την αλήθεια. Ξεκίνησαν από μία περίπτωση ενός ιερέα και μετά διεύρυναν τις έρευνές τους και σε άλλες περιπτώσεις ιερέων.
Έτσι, αρχίζουν να απευθύνονται σε δικηγόρους θυμάτων, σε αστυνομικούς, σε ιερείς, αλλά και σε μια ένωση θυμάτων, από τους οποίους συλλέγουν πολλές πληροφορίες για το πώς διαχειριζόταν η Εκκλησία αυτές τις περιπτώσεις. Ας πούμε, μια συχνή τακτική ‒που τη συναντούμε και στην περίπτωση της άλλης ταινίας‒ ήταν να μεταφέρουν τους ιερείς-θύτες σε άλλες ενορίες σε άλλες περιοχές ή πόλεις.
Επίσης, οι υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών δεν έφταναν ποτέ στα δικαστήρια, γιατί μια άλλη τακτική της Εκκλησίας ήταν να κάνει ιδιωτικούς συμβιβασμούς με τις οικογένειες των θυμάτων. Οι οικογένειες αυτές τις περισσότερες φορές ήταν φτωχές και αντιμετώπιζαν πολλά προβλήματα, οπότε έπαιρναν κάποια χρήματα και δεν ασχολούνταν περαιτέρω με το συγκεκριμένο πρόβλημα. Μάλιστα δεσμεύονταν κιόλας με σύμφωνο εμπιστευτικότητας, το οποίο τις ανάγκαζαν να υπογράψουν.
Η ομάδα «Spotlight» χάρη στην επιμονή και τη στήριξη του νέου αρχισυντάκτη τους, Marty Baron (Liev Schreiber) δεν έμεινε μόνο στην κάλυψη του θέματος μέσα από μεμονωμένες περιπτώσεις ιερέων, αλλά εστίασε στη μεγάλη εικόνα. Βρήκε αποδείξεις που ενοχοποιούσαν το σύστημα, που αποδείκνυαν τη γνώση και τη συγκάλυψη της Αρχιεπισκοπής καθώς και την πολιτική και τις πρακτικές που εφάρμοζε στις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερείς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας οι πρωταγωνιστές έρχονται αντιμέτωποι με ζητήματα ηθικής και πίστης, αλλά έχοντας ως κύριο μέλημά τους την αλήθεια, δεν κάνουν πίσω και φτάνουν ως το τέλος.
Το Spotlight είναι μια ταινία που αναδεικνύει με αρκετές λεπτομέρειες το παγκόσμιο πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων από τους ιερείς ‒το οποίο φτάνει μέχρι τους κόλπους του Βατικανού‒ δοσμένο μέσα από το έργο της μάχιμης ερευνητικής δημοσιογραφίας.
Η ταινία αποτυπώνει ρεαλιστικά, θα λέγαμε, την πορεία, τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας δημοσιογράφος που κάνει σωστά το επάγγελμά του. Μάλιστα, η πραγματική ομάδα «Spotlight» τιμήθηκε για το έργο της αυτό με το βραβείο Πούλιτζερ το 2003.
Οι ταινίες By the Grace of God και Spotlight αναδεικνύουν το πρόβλημα της παιδεραστίας μέσα στην Καθολική Εκκλησία, το οποίο είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο και για αυτό εγείρει πολλά ερωτήματα γύρω από τους ιερείς και τις απαγορεύσεις που τους επιβάλλονται από την Εκκλησία (π.χ. αγαμία).
Αν και είναι δύο ταινίες που έχουν την ίδια θεματική, διαφέρουν αρκετά υφολογικά. Η πρώτη ταινία θα ισχυριζόμασταν πως είναι πιο εσωτερική κι ανθρωποκεντρική χωρίς ιδιαίτερα έντονη πλοκή. Αυτό επιβεβαιώνει κάπως την αρχική ιδέα του σκηνοθέτη να έχει τη μορφή ντοκιμαντέρ η συγκεκριμένη υπόθεση κι όχι τη μορφή ταινίας που τελικά επέλεξε.
Αντίθετα, η δεύτερη έχει πιο ενεργή δράση, δίνει περισσότερες λεπτομέρειες και εξαίρει το δημοσιογραφικό έργο αυτής της ομάδας. Και οι δύο ωστόσο είναι εξίσου ενδιαφέρουσες καθώς βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα που αποτελούν τροφή για σκέψη και σου γεννούν ηθικά και πνευματικά ερωτήματα.
