Με αφορμή την παρουσίαση του Ηλεκτρονικού Λεξικού της Ποντιακής, που έγινε την Δευτέρα 12 Μαΐου, αλλά και στο πλαίσιο της Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων, τη 19η Μαΐου, θελήσαμε να μιλήσουμε με την επιστημονική επιμελήτρια του λεξικού για το εγχείρημά της, την ποντιακή γλώσσα και την ποντιακή ταυτότητα.
Πώς όλα αυτά όμως επιβιώνουν στο σήμερα;
Η Αναστασία Μαχαιρίδου είναι Γλωσσολόγος και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια Ποντιακής Διαλέκτου. Διδάσκει ποντιακά σε τμήματα πολιτιστικών σωματείων και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Έχει μια πολυετή συνεργασία με τον Σύλλογο Ποντίων Φοιτητών και Σπουδαστών Θεσσαλονίκης, ως διδάσκουσα του τμήματος ποντιακής διαλέκτου, στο οποίο συμμετέχει και η γράφουσα.
Η Αναστασία αναφέρει πως «η γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και στόλο», σύμφωνα με τη διάσημη φράση του γλωσσολόγου Max Weinreich, για να καταλάβουμε την κυρίως κοινωνικοπολιτική σχέση γλώσσας- διαλέκτου. Η ίδια, επιχείρησε να διατηρήσει την ποντιακή διάλεκτο μέσα από ένα ηλεκτρονικό λεξικό, κάτι το πρωτοποριακό, μιας και αναλογικά και συμβατικά λεξικά υπάρχουν ήδη. Παρακάτω μας εξηγεί πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα:
«Πριν από χρόνια, όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τα Ποντιακά, να μελετώ ώστε να μπορέσω να τα μεταδώσω στην τάξη, συνειδητοποιούσα ότι αναζητώντας μια λέξη, συχνά έπρεπε να ανατρέχω σε διάφορες πηγές και υπήρχαν φορές που δεν την έβρισκα και καθόλου. Αυτό ήταν μια κουραστική και δύσκολη διαδικασία. Εκεί άρχισα να σκέφτομαι ότι μια συγκεντρωτική βάση δεδομένων θα ήταν κάτι πάρα πολύ χρήσιμο σαν εργαλείο. Κουβέντα στην κουβέντα, με τον συνεργάτη μου, τον Γιώργο Χατζηκυριακίδη, συνειδητοποιήσαμε ότι είχαμε ένα πολύ κοινό αξιακό πλαίσιο γύρω από την γλώσσα και είπαμε πάμε να το κάνουμε».
Η βάση των δεδομένων απαρτίζεται αυτή τη στιγμή από 20.00 λήμματα, έξι διαθέσιμων πηγών. Κάποιες από αυτές είναι παλιές εκδόσεις, που σήμερα είναι εξαντλημένες οπότε με κάποιον τρόπο μέσα από το λεξικό, ξανά παίρνουν ζωή.
Έτσι, δημιουργήσαμε σταδιακά ένα δίκτυο περίπου 50 συνεργατών που έκανε πάρα πολύ καλή δουλειά όλα αυτά τα χρόνια, με πολλή υπομονή. Άλλοι με λιγότερο, άλλοι με περισσότερο χρόνο, ασχολήθηκαν και φτάσαμε στο σημείο να μιλάμε σήμερα για να κάτι υλοποιημένο, το linguapontica.gr».
– Από τη στιγμή της έκδοσης του λεξικού, αισθάνεστε ότι επιτελεί τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε;
– Δεν ξέρω αν επιτυγχάνει τον σκοπό του ακόμα, είναι πολύ νωρίς για να το πούμε αυτό. Εμείς νιώθουμε την ηθική ικανοποίηση, δίνοντας αυτό που μπορούμε να δώσουμε, στην Ποντιακή κοινότητα αφενός, αλλά και στην ευρύτερη κοινότητα που ενδεχομένως να ενδιαφέρεται για τη διαλεκτοφωνία επιστημονικά ή κοινωνικοπολιτικά. Νομίζω ότι η αξία του και η σημασία του θα φανεί στην πορεία. Προς το παρόν, το εγχείρημα είναι δοσμένο σε μία απλώς “παρουσιάσιμη” μορφή. Σίγουρα θα βρούμε στα 20.000 λήμματα κάποια λαθάκια, και είναι πολύ λογικό. Αυτό στο οποίο στοχεύουμε είναι κάθε μέρα να γίνεται καλύτερο.
«Με το Lingua Pontica θα πηγαίνουμε χεράκι-χεράκι μέχρι τα βαθιά γεράματα»
– Η δημιουργία του λεξικού αποτελεί την ολοκλήρωση ενός ηθικού χρέους;
– Εγώ μεγάλωσα μέσα στα ποντιακά. Αυτό με κάποιο τρόπο με δένει με συναισθηματικούς δεσμούς με τη γλώσσα. Μετέπειτα σπούδασα Φιλολογία, ήρθε το ενδιαφέρον για τα ποντιακά ακόμα πιο έντονα, πέρασα σε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γλωσσολογία και πια συνεχίζω το ανώτατο επίπεδο της έρευνας, μελετώντας τα ποντιακά ως γλωσσικό σύστημα. Έχω επενδύσει πολύ χρόνο, και όχι μόνο, στη σπουδή αυτής της γλώσσας και νιώθω ότι αν έχω κάτι να αφήσω σε αυτό που λέγεται «ποντιακός κόσμος» θα σχετιζεται με τη γλώσσα. Ίσως είναι το linguapontica.gr.
Η διατριβή μου κάποια στιγμή θα τελειώσει, αλλά με το Lingua Pontica θα πηγαίνουμε χεράκι-χεράκι μέχρι τα βαθιά γεράματα.
– Έχετε και ηχητική απόδοση για κάθε λήμμα;
– Ναι, αυτή τη στιγμή είμαστε γύρω στο 30-40% των λημμάτων που έχουν περασμένη ηχητική απόδοση, και συνεχίζουμε.Έχει σημασία να ξέρει ο χρήστης πώς ακούγεται η κάθε λέξη.
Το περιβάλλον είναι πολύ φιλικό και δεχόμαστε πολύ καλά σχόλια. Στις ιστοσελίδες, η χρήση είναι αυτό που δείχνει πόσο λειτουργικές είναι. Στον ένα μήνα χρήσης όντως έχουμε βρει κάποια πραγματάκια που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διαφορετικά και θα βελτιωθούν στην πορεία.
– Τα ποντιακά είναι μια ενιαία διάλεκτος ή έχει και υποδιαλέκτους;
– Υπάρχει μεγάλη -αυτό που λέμε στη γλωσσολογία- ενδο-διαλεκτική ποικιλότητα. Κάθε γεωγραφικός τόπος, ανέπτυξε λίγο διαφορετικά τη χρήση της γλώσσας.
– Ποια η σημασία του να υπάρχουν διάλεκτοι σήμερα;
– Είναι πάρα πολλοί οι λόγοι που θεωρούμε σημαντικό το να υπάρχουν διάλεκτοι. Καταρχάς, το δικαίωμα και η ανάγκη του σύγχρονου κόσμου στην ετερότητα και την ετερογένεια. Η γλώσσα είναι κομμάτι λαογραφίας και πολιτισμού. Κάθε γλώσσα αποτυπώνει συναισθήματα, στιγμές, ιστορία, την πορεία του λαού που την χρησιμοποιεί και την μιλάει.
Επομένως, όσο περισσότερο διασώζονται, τόσο περισσότερο πλούτο προσδίδουν στο σύνολο μιας κουλτούρας. Βέβαια, η ερώτηση αυτή θα μπορούσε να είναι θέμα μιας μεταπτυχιακής εργασίας ή ακόμα και μιας εξαιρετικής διατριβής στο επίπεδο της κοινωνιογλωσσολογίας, στην οποία θα ρωτήσουμε τον κόσμο τι αίσθηση έχει για το συγκεκριμένο θέμα και θα πάρουμε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
Η επιστήμη της Γλωσσολογίας, συγκεκριμένα ο κλάδος της διαλεκτολογίας ενδιαφέρεται πάρα πολύ για τις διαλέκτους και προσπαθούμε να αναδείξουμε τη σημασία τους ακόμα και στο πλαίσιο της διδασκαλίας τους στο σχολείο.
Ο καθένας πρέπει να είναι περήφανος για αυτό που μιλάει, για τον τόπο καταγωγής του και την αντίστοιχη γλώσσα, που πολλές φορές χαρακτηρίζεται ως «χωριάτικα, βλάχικα». Πρέπει να είναι τιμή, καμάρι και στέμμα στο κεφάλι μας.
«Το παιχνίδι θα ήταν χαμένο εάν δεν προσπαθούσαμε»
– Μπορούν να διασωθούν τα Ποντιακά εφόσον μαθαίνονται πλέον στο πλαίσιο της δεύτερης γλώσσας;
– Η φυσική κατάκτηση μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον αποδυναμώνεται για τις περισσότερες διαλέκτους. Από την άλλη, ενδυναμώνεται αναφορικά με τα Ποντιακά το πλαίσιο της εκμάθησης ως δεύτερης γλώσσας. Το γεγονός ότι νέοι άνθρωποι, ή και λίγο πιο ώριμοι,μπαίνουν στην διαδικασία να αφιερώσουν χρόνο για να μάθουν Ποντιακά σημαίνει ότι κάτι τους κινεί από μέσα. Είναι μια κυτταρική μνήμη; Είναι κάτι που έρχεται και τους ολοκληρώνει;
Τι κίνητρο μπορεί να έχει ο καθένας μας για να παρακολουθήσει ένα τέτοιο μάθημα; Γιατί είναι καθαρά μια γνώση συναισθηματική, μια γνώση που ανοίγει άλλους κόσμους στη σκέψη μας, όχι τους οικονομικούς και εμπορικούς που ανοίγει ένα πτυχίο ξένης γλώσσας για παράδειγμα.
Το γεγονός ότι θέλουμε και προβαίνουμε σε τέτοιες δράσεις σημαίνει ότι προσπαθούμε να τα διασώσουμε. Οι πιθανότητες να τα καταφέρουμε είναι πάρα πολλές. Το παιχνίδι θα ήταν χαμένο εάν δεν προσπαθούσαμε.
«Θεία έλα με τ’ εμέν, απαδά μέρεαν θα κατηβαίντς»
Η ποντιακή ίσως να μην έχει πλέον πρακτικό αντίκρυσμα, όμως πραγματικά μπορεί να φανεί όχι μόνο χρήσιμη, αλλά και αναγκαία: Η Αναστασία μας αφηγείται ένα τέτοιο παράδειγμα:
– Story time: η αδερφή μου ήταν αεροσυνοδός. Κάποια στιγμή, ενώ ανέβαινε ο κόσμος στο αεροπλάνο, έρχεται μια κυρία ηλικιωμένη μαζί με την κόρη της. Προσπαθούν να συνεννοηθούν μάνα και κόρη προς τα πού θα κινηθούν, η κυρία μιλάει ποντιακά και η κόρη εκείνη την ώρα ήταν σε κατάσταση πίεσης.
Οπότε με απόλυτη ψυχραιμία η ιπτάμενη συνοδός, a.k.a. η αδελφή μου, πλησιάζει την κυρία και της λέει στα ποντιακά «Θεία έλα με τ’ εμέν, απαδά μέρεαν θα κατηβαίντς». Αυτό ήταν η χαρά της ηλικιωμένης κυρίας, που μια πολύ όμορφη νέα κοπέλα, πάνω στο αεροπλάνο, της μίλησε με αυτό που ήθελε να ακούσει, για να νιώσει η ίδια ασφαλής».
– Το λεξικό εφαρμόζεται από τα Ποντιακά στα Νέα Ελληνικά, καθώς και από τα Νέα Ελληνικά στα Ποντιακά. Ολοκληρώνονται εδώ τα πλάνα για το λεξικό ή σκοπεύετε να το διεθνοποιήσετε;
– Είναι στα σχέδια, όπως θα εμπλουτίζεται ως προς το υλικό του, να γίνει και μεταγραφή όλων των λέξεων στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο, το αλφάβητο των γλωσσολόγων, για να μπορεί να απευθύνεται στη διεθνή επιστημονική κοινότητα και σε επόμενη φάση να μεταφραστεί και σε άλλες γλώσσες.
Στη Ρωσία υπάρχει μια πολύ δραστήρια Ποντιακή Κοινότητα. Επίσης, επιβιώνουν με κάποιον τρόπο τα Ποντιακά στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Αυστραλία… Υπάρχουν κοινότητες Ποντίων που έχουν ανάγκη κάτι τέτοιο. Δεν έχει φτιαχτεί για εσωτερική κατανάλωση. Θέλουμε άνοιγμα αφενός στην επιστημονική κοινότητα και αφετέρου στην παγκόσμια κοινότητα.
– Ήδη πολλές αναζητήσεις έγιναν από το εξωτερικό. Τι σημαίνει αυτό για την ομάδα;
– Τα στατιστικά δείχνουν ότι το εξωτερικό στηρίζει Lingua Pontica ή μάλλον το εξωτερικό έχει ανάγκη το Lingua Pontica. Για κάποιες κοινότητες των ομογενών που μπορεί ακόμα και τα ελληνικά σαν γλώσσα να βρίσκονται σε δύσκολη θέση, θα ήταν πολυτέλεια να ενδιαφέρονται για κάτι άλλο. Παρόλα αυτά, εκεί είναι ισχυρή η Ποντιακή ταυτότητα. Πρέπει να γίνουν αυτές οι μεταφράσεις και να μην αφήσουμε εκτός κανέναν.
– Από ποιες χώρες προέρχονταν οι περισσότερες αναζητήσεις;
– Σίγουρα από τη Γερμανία. Η Ελβετία ήταν ψηλά στα στατιστικά, η Αμερική επίσης. Αντιλαμβανόμαστε βέβαια ότι η διασπορά της Αμερικής, με τη διασπορά της Ευρώπης δεν έχει καμία σχέση. Επίσης, τα στατιστικά μας λένε ότι όποιος μπαίνει στο linguapontica.gr, ξαναμπαίνει. Αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο για τη συνέχεια του project.
– Τα ελληνικά ΑΕΙ έχουν έρθει σε επαφή με το λεξικό;
– Με τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, έχουμε επαφές. Εγώ, παράλληλα με τη διατριβή μου, δουλεύω σε ερευνητικό πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όπου ασχολούμαστε με τις διαλέκτους. Πολλά μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας της πόλης μας, πανελλαδικά, αλλά και διεθνώς είναι πολύ υποστηρικτικοί και νομίζω ότι σιγά-σιγά θα το μαθαίνουν όλο και περισσότεροι.
Και το γεγονός ότι η παρουσίαση της Θεσσαλονίκης έγινε στο Α.Π.Θ., στις εκδηλώσεις των 100 χρόνων ενέχει απίστευτους συμβολισμούς: το linguapontica.gr θα υπάρχει στην ιστορία του Α.Π.Θ. και με κάποιο τρόπο θα διαχέει την πληροφορία της ύπαρξης του…
– Όλη αυτή η σημαντική προσπάθεια αποτυπώνεται γραφιστικά και στο λογότυπο του λεξικού. Εξηγήστε μας τους συμβολισμούς.
«Lingua Pontica – Digital tERrA». Ονομάστηκε έτσι σε μια απόπειρα διάχυσης του στη διεθνή κοινότητα. Δεν θα ‘θελα να το λένε στα ελληνικά απλά «Ποντιακή γλώσσα».
Το «digital» παραπέμπει στην ψηφιακότητα, το «tERrA» αποτελεί λογοπαίγνιο. Μέσα στη λέξη «tERrA» όμως, κρύβεται λίγο γραμμένη διαφορετικά η λέξη «ERA», «εποχή». Η Ποντιακή είναι μια γλώσσα που δεν έχει ένα συμπαγή γεωγραφικό χώρο – υπάρχει σε χώρους και τόπους, όπου υπάρχουν Πόντιοι.
Άρα στην ψηφιακή εποχή αναζητούμε, γη και χώρο για τα Ποντιακά και αυτό είναι το Lingua Pontica!
Στο κέντρο του λογότυπου βρίσκονται τρία σύμβολα από το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο, χαρακτηριστικά φωνήματα της Ποντιακής. Είναι το «σου» παράδειγμα που έχουμε, το «αε», το «οε», που αποτυπώνονται με συγκεκριμένο τρόπο.
Αυτά είναι δεμένα μεταξύ τους, μέσα σε κύκλους, που σκόπιμα δεν κλείνουν, γιατί δεν θέλουμε να κλείσει ο κύκλος.
Και πλαισιώνονται από Αμάραντα. Τα Αμάραντα είναι ένα κατεξοχήν σύμβολο του Πόντου, λουλουδάκια που φυτρώνουν εκεί. Αμάραντα: δεν μαραίνονται και ταυτόχρονα παραπέμπουν στο “αμάραντο” της γλώσσας, που όχι απλά δεν θέλουμε να μαραθεί, αλλά -επιστημονικά μιλώντας- ούτε μαραμένη είναι, ούτε μαραίνεται. Απλώς προσαρμόζεται στα κοινωνικά δεδομένα και στις κοινωνικές συνθήκες.
«Θα ήθελα να μιλήσω στο Chat GPT στα Ποντιακά και να μου απαντήσει»
– Πλέον στην καθημερινότητα μας υπάρχουν πολλές λέξεις που προκύπτουν από την κοινωνική και τεχνολογική εξέλιξη. Τι συμβαίνει τότε σε μία διάλεκτο;
– Όταν έχω σαν ομιλητής οποιασδήποτε γλώσσας, την ανάγκη να εκφράσω μία έννοια ή θα την επινοήσω ή θα την δανειστώ από κάποιον. Π.χ. για την τεχνητή νοημοσύνη και A.I. να λες ατό πάλι τεχνητή νοημοσύνη θα έχεις. Βέβαια, κάποια στιγμή θα ήθελα να μιλήσω στο Chat GPT στα Ποντιακά και να μου απαντήσει.
Η Ποντιακή λοιπόν δεν επηρεάζεται αρνητικά από τις μοντέρνες εξελίξεις. Τροχοπέδη στην συνέχισή της ήταν όμως το ιστορικό παρελθόν…
– Οι Πόντιοι πρόσφυγες ήρθαν στην Ελλάδα του 1920 ως απόρροια της Συνθήκης της Λωζάννης. Ενσωματώθηκαν σε κοινωνίες και κοινότητες μικτές ή έπρεπε να επικοινωνήσουν με τον κρατικό μηχανισμό. Δεν ήταν πάντα εύκολο να χρησιμοποιουν την γλωσσα τους, ήταν δακτυλοδεικτούμενοι. Υπήρξαν γενιές που πήραν τη σημαντική απόφαση να διακόψουν τη μετάδοση της ποντιακής στα παιδιά τους.
– Ποιες είναι οι αγαπημένες σας ποντιακές λέξεις;
– Αγαπώ πάρα πολύ το ρήμα «τσιλιάζω» που σημαίνει σκεπάζω. Μπορεί να σκεπάζω κυριολεκτικά με μια κουβέρτα για να κρατήσω κάτι ζεστό, μπορεί να σκεπάζω μεταφορικά με την αγκαλιά μου, με τα φτερά μου, με την σκέψη μου με την αγάπη μου…
Μια άλλη λέξη που αγαπώ πάρα πολύ είναι η λέξη «εβόρα». «Εβόρα» είναι η σκιά, η δροσιά, ο ίσκιος. Η απόλαυση που μπορεί να νιώθεις κάτω από τον ίσκιο ενός δέντρου, για παράδειγμα, όταν γύρω-γύρω ο ήλιος χτυπάει και ζεσταίνει πολύ όμορφα και θες κάπως να ξεκουράσεις το σώμα και το πνεύμα. Και αυτό σαν αίσθηση, σαν συμβολισμός είναι πάρα πολύ δυνατός.
«Είναι μια γλώσσα κληρονομιάς που μας δένει με τις ρίζες και το παρελθόν»
Ως γλωσσολόγος και φυσική ομιλήτρια της ποντιακής, η Αναστασία μας εξηγεί ποιο είναι το πιο γοητευτικό κομμάτι της ποντιακής.
– Πραγματικά έχει μπρίο και κέφι, για οτιδήποτε θέλεις να εκφράσεις. Δύο τηλεθεάτριες που παρακολουθούν ένα μεξικάνικο σίριαλ, για παράδειγμα και σχολιάζουν στα ποντιακά. Εκεί να δεις μπρίο…
Μπορεί στο τραγούδι να εκφράζεται ο απόλυτος έρωτας, με εκφράσεις που αν τις μεταφράσεις, χάνουν όλη τους τη βαρύτητα. Είναι μια γλώσσα συναισθηματική, γιατί όπως κάθε γλώσσα, συμβολίζει πράγματα για τους ομιλητές της και γιατί οι ομιλητές της επιλέγουν να εκφράσουν συναισθήματα μέσω αυτής. Είναι μια γλώσσα κληρονομιάς που μας δένει με τις ρίζες και το παρελθόν και αυτό την κάνει σημαντική στη συνείδησή μας.
– Είναι σημαντικό να αναδειχθεί και αυτή η πλευρά της γλώσσας, καθώς πολλοί την έχουν συνδέσει και με μία αρνητική συνυποδήλωση σε σχέση με την γενοκτονία.
– Το τραύμα της γενοκτονίας, το κουβαλάει ο λαός. Παρόλα αυτά, σήμερα υπάρχει ενδιαφέρον για το ζήτημα αυτό και από 20άρηδες και από 40άρηδες, 50αρηδες που έχουν ήδη θέση ακαδημαϊκών στα Πανεπιστήμια και ερευνούν το ζήτημα της γενοκτονίας. Υπάρχουν νομικοί, ποινικολόγοι, υπάρχει εξειδίκευση: ειδικός Γενοκτονολόγος.
Αναφερόμαστε φυσικά και στις γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ασσυρίων…
Αυτά όλα έρχονται σαν τρίπτυχο: τρεις γενοκτονίες, ένας θύτης. Ζητάμε και συζητάμε για τα αυτονόητα, αλλά συνειδητοποιούμε ότι ο κόσμος διεθνώς ακόμα δεν είναι ενημερωμένος. Οπότε υπάρχουν και άλλα μηνύματα που πρέπει να επικοινωνηθούν για να καταλαβουμε τι σημαίνει γενοκτονία και αναγνώριση. Και η γλώσσα θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος γι’ αυτό.
Πώς Δηλαδή; Τα Ποντιακά είναι μια γλώσσα, ωραία. Πού μιλήθηκε; Εκεί. Τι ήταν οι Πόντιοι; Τελικά γιατί εκδιώχθηκαν από τον Πόντο;
Όλα αυτά είναι κρίκοι μιας αλυσίδας που θα καταλήξουν στη Γενοκτονία.
«Τίποτα δεν απαγορεύει από τον Πρόεδρο της έδρας σε μια δίκη να μιλήσει ποντιακά»
Όπως διαπιστώνουμε, η Ποντιακή δεν είναι μια φτωχή γλώσσα, αλλά ούτε ανίκανη να σταθεί στο επιστημονικο πεδίο…
– Καμία γλώσσα δεν είναι φτωχή. Στον Πόντο, η γλώσσα ήταν προφορική, δεν χρησιμοποιούνταν από τους λογίους. Γράφτηκαν όταν ήρθαν στην Ελλάδα. Πρακτικά με την λογική του Scripta Manent, να γράψουμε για να μείνουν.
Υπάρχουν μαρτυρίες, ωστόσο, που μας λένε ότι οι δάσκαλοι μέσα στα σχολεία τύχαινε να χρησιμοποιούν την ποντιακή μέσα στο μάθημα. Δηλαδή το «χαράσσουμε ευθύγραμμο τμήμα» την ώρα της γεωμετρίας έχει ειπωθεί ως «σύρομεν έναν τζιζίν» (τραβάμε μια γραμμή).
Κι εγώ είχα συγκινηθεί όταν το άκουσα, γιατί βλέπουμε την πρακτική χρήση ακόμα και στο κομμάτι της επιστήμης. Ουσιαστικά, τίποτα δεν απαγορεύει από τον Πρόεδρο της έδρας σε μια δίκη να μιλήσει ποντιακά, η το συμβούλιο των γιατρών σε ένα μεγάλο νοσοκομείο.
Η γλώσσα σαν γλώσσα μπορεί να εκφράσει οτιδήποτε, το θέμα είναι από κοινωνικής άποψης τι επιλέγω να μιλήσω και γιατί.
– Ποια είναι η εμπειρία σου κατά τη διδασκαλία των Ποντιακών;
– Διδάσκω από το 2014. Η εμπειρία είναι πολύ δυνατή και δυναμική. Κάθε τάξη είναι μια διαφορετική εμπειρία. Καταρχάς, δεν μιλάμε για εκπαιδευόμενους, τις περισσότερες φορές δεν ξεκινούν από το μηδέν. Αυτό σημαίνει ότι εγώ δίνω και ταυτόχρονα παίρνω από τη δική τους γνώση.
Υπάρχει μια ωραία αλληλεπίδραση, ανατροφοδότηση.
Κάποτε μου είπε μια μαθήτρια μου “εμένα η γιαγιά μου όταν ήμουν μικρή με φώναζε ζουρκαδία, γιατί;”
Της λέω “μήπως ήσουν ζωηρή;”, μου λέει “ναι!”,
“Γι’ αυτό σε φώναζε έτσι.”
Λύνουμε και τέτοιες απορίες, “υπαρξιακές”!
«Εσύ μικρή δεν είσαι για να μας μάθεις Ποντιακά;»
– Πολλά παιδιά έρχονται και δεύτερη και τρίτη χρονιά, σωστά;
– Και πέμπτη και έκτη. Και όχι μόνο παιδιά, και μεγαλύτεροι άνθρωποι. Μάλλον είναι σημαντικό για αυτούς.
Όταν ξεκίνησα εγώ το 2014, ήμουν 25 χρονών. Κάποιοι είπαν πω! Εσύ μικρή δεν είσαι για να μας μάθεις Ποντιακά;
Λέω καθίστε και αν δεν σας αρέσει, την άλλη εβδομάδα το αλλάζουμε (γέλιο). Το αντιμετώπισα με χιούμορ κι εγώ. Γιατί όταν μιλάμε για Ποντιακά ή Κρητικά ή Ηπειρώτικα, έχουμε στο μυαλό μας κάτι άλλο. Μου λέγαν κιόλας ότι “περιμέναμε μια κυρία λίγο πιο μεγάλη” και τελικά ήταν μια κοπέλα 25 χρονών! Αλλά ήταν μόνον η πρώτη αντίδραση, κάπως τους έπεισα, για να έρχονται ξανά και ξανά!
– Ποια είναι η ποντιακή ταυτότητα σήμερα; Είναι μετρήσιμη;
– Η έννοια της ταυτότητα είναι μια έννοια πολυπρισματική και εξελισσόμενη. Δηλαδή φέρω πολλαπλές ταυτότητες. Είμαι Θεσσαλονικά, είμαι γυναίκα, Ελληνίδα, κόρη, εκπαιδευτικός, οδηγός. Αυτά όλα είναι ταυτότητες που φτιάχνουν την Αναστασία. Είμαι Πόντια, είμαι εγγονή, είμαι υποψήφια διδάκτωρ…
Όμως όταν πάω στη γιαγιά στο χωριό για καφέ, δεν θα της απευθύνομαι όπως σε εσάς, ούτε όπως στο πανεπιστήμιο.
Από την άλλη έρχονται πολλά ερωτήματα σαν “ηθικά διλήμματα” γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Πρέπει να μιλάς ποντιακά για να είσαι Πόντιος; Αρκεί να τρως περεσκία ή ωτία για να είσαι Πόντιος ή θα πρέπει να φτιάξεις κιόλας;
Οπότε το ενεργητικό και το παθητικό της υπόθεσης αναδύεται λίγο συμβολικά εδώ. Αυτά νομίζω είναι πτυχές που πρέπει να τα σκεφτόμαστε κάθε φορά, γιατί ειδικά στο πλαίσιο της γλώσσας, δεν μπορώ να πω ότι “Πόντιος = Ποντιόφωνος”. Με ποιοτικά χαρακτηριστικά να μετράμε και όχι ποσοτικά.
– Ποιοι βρίσκονται πίσω από το όλο project;
– Οι φορείς που υλοποιούν το project είναι η «Εύξεινος Λέσχη Βέροιας» με το τμήμα νέων, ο Σύλλογος Ποντίων Φοιτητών και Σπουδαστών Θεσσαλονίκης και η Ένωση Ποντιακής Νεολαίας Αττικής. Ενώσαμε τις νεολαίες και αποδείξαμε ότι μπορούν να έχουν δραστηριότητα με όραμα και με ποιότητα και ότι δεν είμαστε μόνο για εύκολες διασκεδάσεις. Εννοείται ότι θα πάμε στο πανηγύρι, είναι πολύ βασικό στοιχείο της ταυτότητάς μας, και το γλέντι και η ρετσίνα και το σουβλάκι.
Αλλά ακόμα και αυτό έχει αλλάξει κάπως. Ο κόσμος κάποτε έπινε χύμα κρασί. Τώρα θα βρεις μέχρι και Campari στα πανηγύρια και pink soda. Είναι σημεία των καιρών αυτά!
– Κλείνοντας, ποιος είναι ο πιο ωφέλιμος τρόπος να εξοικειωθεί κανείς με την Ποντιακή διάλεκτο;
– Στην παρουσίαση του λεξικού είπα: δεν θέλει κόπο θέλει τρόπο να διδάξεις και να διδαχθείς γλώσσα. Τα γλωσσικά παιχνίδια είναι ένας πολύ πρόσφορος τρόπος. Έχουμε μια πολύ ωραία ενότητα με κουιζάκια και παιχνίδια που αντλούμε υλικό από το λεξικό. Μια πολύ δραστήρια ομάδα λοιπόν που συνεχώς παράγει καινούργια πράγματα. Και ο κόσμος ασχολείται με ευχαρίστηση.
Στόχος είναι αυτά να αυτονομηθούν κάποια στιγμή, πάντα σε σύνδεση με το λεξικό, σε μια ξεχωριστή εφαρμογή. Στο άμεσο μέλλον, το linguapontica.gr θα είναι διαθέσιμο και ως application!
Συνέντευξη: Άννα Ζαριφοπούλου & Βασίλης Ιατρούδης
