Ξεκινώντας αυτό το άρθρο, θέλω να σε προσκαλέσω να σκεφτείς την ταινία ‘Inside Out’ και να θυμηθείς τα βασικά συναισθήματα που παρουσιάζονται στην αρχή… χαρά, λύπη, φόβος, θυμός, αηδία. Αυτά τα συναισθήματα φαίνεται στην ταινία να συνυπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους, μου δημιουργεί όμως το ερώτημα… Στην πραγματική ζωή ποια από αυτά είναι αποδεκτά; Ποια επιτρέπεται να έχεις; Ακόμα περισσότερο, ποια ‘πρέπει’ να μάθεις να διαχειρίζεσαι; Νομίζω ποτέ δεν έχει ακουστεί η φράση ‘πρέπει να μάθεις για διαχειρίζεσαι την χαρά σου’, για τον θυμό όμως; Μάλλον η λέξη διαχείριση και θυμός είναι αλληλένδετες.
Τα συναισθήματα εκδηλώνονται μέσα σε συστήματα, τα οποία συνήθως με λεκτικούς και μη λεκτικούς τρόπους καθορίζουν ποια είναι ‘επιτρεπτά’, ‘κανονικά’, ‘επιθυμητά’ -και ποια όχι. Η οικογένεια, το σχολείο και η κοινωνία εν γένει μαθαίνουν στα μέλη τους να καταστέλλουν, να ρυθμίζουν, να ενισχύουν τα συναισθήματα με βάση αξίες, ιδεολογίες, κανόνες και τις ανάγκες του εκάστοτε συστήματος.
Στις κοινωνίες μας, υπάρχει κοινωνική αποδοχή για τη χαρά, αλλά συλλογική αμηχανία για τον πόνο. Αν δείξεις λύπη, ‘κάτι δεν πάει καλά’. Αν θυμώσεις, ‘είσαι υπερβολικός’. Αν φοβηθείς, ‘είσαι αδύναμος’.
Συχνές νοηματοδοτήσεις: Ο θυμός θεωρείται επιθετικός, απειλητικός. Η λύπη συχνά ερμηνεύεται ως αδυναμία, δραματοποίηση. Ο φόβος αντιμετωπίζεται ως ένδειξη δειλίας και πολλές φορές ως ανωριμότητα.
Από μία άλλη οπτική όμως, ο θυμός μπορεί να είναι αντίδραση σε αδικία. Η λύπη ένδειξη βαθιάς επαφής και ο φόβος σημάδι για όρια ή προστασία.
Το μοντέλο του ‘ήρεμου, παραγωγικού και ευγενικού ατόμου’ είναι συχνά το αποδεκτό στην κοινωνία, στο σχολείο, στον εργασιακό χώρο, στον δημόσιο λόγο. Είναι σύνηθες φαινόμενα τα υπόλοιπα συναισθήματα να βρίσκουν περιορισμούς στην έκφρασή τους στον εξωτερικό και συχνά στον εσωτερικό κόσμο: “Μην κλαις”, “Σφίξε τα δόντια και χαμογέλα, όλα περνάνε”, “Εσύ δεν πρέπει να θυμώνεις, άσε τους άλλους να κάνουν ότι θέλουν”.
Τα αρνητικά συναισθήματα εξορίζονται από τον κοινωνικό διάλογο, παθολογικοποιούνται και πολλές φορές χρεώνονται ως ελαττώματα στην επικοινωνία ή και αφορμή για σύγκρουση. Η σύγκρουση όμως συχνά προκύπτει από την αμηχανία για να έρθουμε σε επαφή με αυτά, από τη μη εξοικείωση, από άγνοια.
Μπορούμε, άραγε, να θυμώνουμε χωρίς να είναι απειλητικό για τη σχέση αυτό; Μπορούμε να αντέχουμε την λύπη του διπλανού μας χωρίς να ψάχνουμε γρήγορους και βεβιασμένους τρόπους παρηγοριάς, απλά και μόνο επειδή εμείς δεν ξέρουμε πώς να φερθούμε; Μπορούμε να επιτρέψουμε σε κάποιον να φοβηθεί, χωρίς να τον προτρέψουμε να έρθει αντιμέτωπος με τον φόβο του, γιατί μόνο έτσι θα τον ξεπεράσει;
Τι θα χρειαζόταν για να συμβούν όλα αυτά;
-Δίνουμε όνομα στο συναίσθημα: βάζουμε σε λέξεις σε όσα ‘δεν επιτρέπεται’ να νιώθουμε.
-Δημιουργούμε και ενισχύουμε σχέσεις όπου τα συναισθήματα δεν κρίνονται αλλά ‘χωράνε’.
-Μαθαίνουμε να συσχετιζόμαστε ακόμα και με σύγκρουση – όχι για να διαλύουμε, αλλά για να συνδέουμε σε βάθος, να βλέπουμε τη σύγκρουση ως ευκαιρία να διαπραγματευτούμε εκ νέου και να συστηθούμε ξανά. Οι συγκρούσεις δεν είναι απαραίτητα βία: είναι η συνάντηση δύο διαφορετικών αληθειών.
-Αναπλαισιώνουμε τα ‘αρνητικά’ συναισθήματα ως ανθρώπινα, ειλικρινή, ουσιαστικά και λειτουργικά.
Η υγιής κοινωνία —όπως και η υγιής οικογένεια— δεν είναι εκείνη που αποφεύγει τα δύσκολα, αλλά εκείνη που μπορεί να τα αντέξει χωρίς να τα φοβάται.
Μόνο όταν τα συναισθήματα βρουν χώρο να υπάρξουν, μπορούν και να μεταμορφωθούν: Η ειλικρινής λύπη γίνεται κατανόηση. Ο θυμός μετατρέπεται σε όριο και διεκδίκηση. Ο φόβος σε φροντίδα και προστασία.
Τελειώνοντας, θέλω να σου πω πως μαθαίνουμε συχνά να κυκλοφορούμε μέσα στον κόσμο κρύβοντας κομμάτια μας. Συγκαλύπτουμε τον θυμό, καταπίνουμε τη λύπη, ντρεπόμαστε τον φόβο μας, μόνο και μόνο για να ‘μην ενοχλήσουμε’, ‘διαταράξουμε’ τις σχέσεις μας. Αλλά τα συναισθήματα δεν είναι βάρος — είναι γλώσσα. Είναι τρόπος να λέμε την αλήθεια, να ζητάμε σύνδεση, να γινόμαστε άνθρωποι ολόκληροι.
Ίσως είναι καιρός να ξανασκεφτούμε τι θεωρούμε ‘υγιές’ και ‘φυσιολογικό’. Όχι με όρους κανονικότητας, αλλά με όρους αντοχής στην αυθεντικότητα. Γιατί μια κοινωνία δεν γίνεται πιο δυνατή όταν κρύβει τον πόνο της — αλλά όταν μαθαίνει να τον ακούει, να τον αντέχει και να τον μετατρέπει σε κάτι αληθινό.
