Το θεατρικό έργο «Μια άλλη Θήβα» του Γαλλο-ουρουγουανού συγγραφέα Σέρχιο Μπλάνκο (Sergio Blanco) γράφτηκε το 2013 και έκτοτε έχει μεταφραστεί και παρουσιαστεί σε πολλές χώρες του κόσμου. Στην Ελλάδα έκανε πρεμιέρα το 2022 σε μετάφραση της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ και σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, με πρωταγωνιστές τον Θάνο Λέκκα και τον Δημήτρη Καπουράνη, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές.
Μετά από μια μεγάλη και πολύ επιτυχημένη καλοκαιρινή περιοδεία σε όλη τη χώρα, η παράσταση επιστρέφει τον Οκτώβριο στο Θέατρο Κνωσός, στην Αθήνα, για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, επιβεβαιώνοντας τη δυναμική ενός έργου που συνομιλεί με την αρχαία τραγωδία και τα διαχρονικά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Περίληψη της θεατρικής παράστασης «Μια άλλη Θήβα»
Η παράσταση αυτή προσεγγίζει το θέμα της πατροκτονίας όχι απλώς ως θεατρική αναπαράσταση, αλλά ως ζωντανή έρευνα, μέσα από τη συνάντηση ενός συγγραφέα με έναν πραγματικό πατροκτόνο. Ένας συγγραφέας (Σ.), του οποίου το όνομα δεν γνωρίζουμε, αποφασίζει να γράψει ένα έργο για την πατροκτονία, με την επιθυμία να συμμετάσχει στην παράσταση ο ίδιος ο δράστης, δημιουργώντας ένα είδος ντοκιμαντερίστικου θεάτρου με αυτο-ερμηνεία. Ένα έντονα νατουραλιστικό εγχείρημα που μετατρέπει ένα πραγματικό γεγονός σε καλλιτεχνική δημιουργία.
Αρχικά, ο Σ. έρχεται σε επαφή με το αρμόδιο υπουργείο, ώστε να επισκέπτεται τον 21χρονο πατροκτόνο, Μαρτίν, στη φυλακή και να αντλεί από τις αφηγήσεις του το υλικό του έργου. Παρά την αρχική συμφωνία ότι ο Μαρτίν θα πρωταγωνιστήσει στην παράσταση, η άδεια ανακαλείται και τελικά του επιτρέπεται να παρακολουθήσει μόνο την τελική πρόβα. Αναζητώντας, λοιπόν, ηθοποιό ο Σ. επιλέγει τον Φεδερίκο, ο οποίος θα ενσαρκώσει τον Μαρτίν στη σκηνή.
Η παράσταση που παρακολουθούμε, ωστόσο, δεν παρουσιάζει την τελική μορφή του έργου, αλλά τη διαδικασία της δημιουργίας του. Επικεντρώνεται στις εναλλασσόμενες συναντήσεις του Σ. με τον Μαρτίν και τον Φεδερίκο. Ό,τι αντλεί από τον Μαρτίν το αποτυπώνει σε γραπτό λόγο και το ζωντανεύει μέσα από τον Φεδερίκο.
Το σκηνικό είναι λιτό: ένα περιφραγμένο γήπεδο μπάσκετ στον προαύλιο χώρο της φυλακής, αγαπημένο μέρος του κρατούμενου, παρότι παρακολουθείται συνέχεια από τις κάμερες ασφαλείας και τους φύλακες. Κατά τη θεατρική πράξη, θα λέγαμε πως, αυτόν τον ρόλο τον αναλαμβάνει άτυπα και άρρητα το κοινό της εκάστοτε παράστασης. Στις πρόβες με τον Φεδερίκο, το ίδιο σκηνικό λειτουργεί καθαρά ως θεατρικός χώρος, όπου οι εμπειρίες του Μαρτίν ζωντανεύουν μέσα από τον λόγο και τις κινήσεις του ηθοποιού.
Πρωταγωνιστές
Το θεατρικό έργο απαρτίζεται από τρία πρόσωπα, τα οποία όμως αποδίδονται επί σκηνής μόνο από δύο ηθοποιούς. Ο Θάνος Λέκκας ενσαρκώνει τον συγγραφέα (Σ.), ενώ ο Δημήτρης Καπουράνης μεταμορφώνεται αστραπιαία μεταξύ των δύο άλλων χαρακτήρων, του Μαρτίν και του Φεδερίκο. Η εναλλαγή αυτή επιτυγχάνεται με ευρηματικά σκηνικά μέσα, όπως το τέχνασμα ανοικτής και κλειστής ζακέτας, συνδυασμένα με συγκεκριμένες σωματικές κινήσεις και διαφοροποιημένη εκφορά λόγου για κάθε χαρακτήρα, δημιουργώντας μια αδιάκοπη και καθηλωτική ροή. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε πως ο ηθοποιός Δημήτρης Καπουράνης, ξεχωρίζοντας για την πολυπλοκότητα και την ακρίβεια της ερμηνείας του σε αυτόν τον διπλό ρόλο, κέρδισε το Βραβείο «Δημήτρης Χορν» για τη σεζόν 2022-2023.
Συγγραφέας – Θάνος Λέκκας
Ο Σ. είναι ένας μεσήλικας άνδρας προερχόμενος από σχετικά υψηλή κοινωνική τάξη με πλούσιο εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Παρά την εμπειρία και τη γνώση του, θα λέγαμε πως είναι αρκετά εσωστρεφής και διστακτικός. Στοιχεία μιας εικόνας ενός καταπιεσμένου και ουσιαστικά δυστυχισμένου ανθρώπου, ο οποίος αναζητά την ευτυχία μέσα από τη σκέψη, την ανάγνωση και τη συγγραφή.
Σε βαθύτερο επίπεδο, η παράσταση δείχνει πως ο συγγραφέας προσπαθεί να βρει νόημα στην «στρωμένη», τυπική ζωή του και αυτή η αναζήτηση αποκτά υπόσταση μέσα από τη σχέση του με τον Μαρτίν. Μέσα από αυτήν, μαθαίνει να βλέπει τον εαυτό του από μια διαφορετική οπτική, ανακαλύπτοντας νέες πτυχές της ύπαρξής του.
Μαρτίν – Δημήτρης Καπουράνης
Ο Μαρτίν είναι ένας νεαρός καταδικασμένος σε ισόβια για τη δολοφονία του πατέρα του. Προέρχεται από χαμηλή κοινωνική τάξη με περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση. Είναι απλός, αυθόρμητος, αφοπλιστικά ειλικρινής και παρορμητικός. Μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον διάχυτης ενδοοικογενειακής βίας, τόσο σωματικής όσο και ψυχολογικής, φέρει τα ψυχολογικά σημάδια αυτής της τραυματικής εμπειρίας. Είχε βαθιά αγάπη για τη μητέρα του, ενώ είχε έντονη σύγκρουση με τον πατέρα του, η οποία κορυφώθηκε σε έναν τραγικό φόνο, με δεκάδες μαχαιριές.
Κατά τη διάρκεια της παράστασης, γίνεται φανερό πως ο Μαρτίν δυσκολεύεται να εκφράσει και να ονοματίσει τις εμπειρίες και τα συναισθήματά του, λόγω της ελλιπούς εκπαίδευσης και των προσωπικών του τραυμάτων. Ο Σ., ωστόσο, δεν τον κρίνει, αλλά στέκεται δίπλα του ως αρωγός και δάσκαλος, βοηθώντας τον να βρει τις λέξεις για να μετατρέψει το βίωμά του σε λόγο. Στην ουσία, ο Σ. γίνεται το «μέσο», μέσα από το οποίο ο Μαρτίν μοιράζεται την ιστορία του και κατονομάζει τον πόνο του.
Όπως σημειώνει ο Σέρχιο Μπλάνκο σε συνέντευξή του: «Η γλώσσα, η πράξη της ονομασίας, μπορεί να μας βοηθήσει να ανακουφίσουμε τον πόνο. […] Αυτό το μοίρασμα της γλώσσας είναι που ενώνει τον Σ. και τον Μαρτίν οι οποίοι, παρόλο που ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, συναντιούνται με όμορφο και έντονο τρόπο».
Φεδερίκο – Δημήτρης Καπουράνης
Ο Φεδερίκο είναι ένας νέος ηθοποιός που καλείται να ενσαρκώσει τον Μαρτίν στη σκηνή. Για εκείνον η ιστορία του Μαρτίν είναι κυρίως μια επαγγελματική υποχρέωση· μια διαδικαστική ανάληψη ρόλου, χωρίς προσωπική αναζήτηση ή βιωματική εμπλοκή. Μέσα από την ερμηνεία του, όμως, οι εμπειρίες του Μαρτίν μεταφέρονται ζωντανά στο κοινό, καθιστώντας τον το «μέσο» που γεφυρώνει την ιστορία με τη θεατρική πράξη.
Η σχέση Σ. – Μαρτίν
Η σχέση ανάμεσα στον Σ. και τον Μαρτίν εξελίσσεται από αρχική απόσταση και επιφυλακτικότητα σε βαθιά σχέση εμπιστοσύνης, σεβασμού και αμοιβαίας εκτίμησης, με στοιχεία πατρικής στοργής, αλλά και υποβόσκοντα ερωτισμού. Η πολύπλοκη αυτή δυναμική τροφοδοτεί την ίδια τη διαδικασία δημιουργίας του έργου και αφήνει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην καρδιά και στο μυαλό τους.
«Μια άλλη Θήβα» μέσα από κοινωνικούς καθρέφτες και ιστορικά σύμβολα
Η παράσταση «Μια άλλη Θήβα» ανήκει, σύμφωνα με τον ίδιο τον Σέρχιο Μπλάνκο, στο είδος της αυτομυθοπλασίας: αφορμάται από προσωπικά βιώματα, αλλά εξελίσσεται μέσα από τη φαντασία και τη μυθοπλασία. Στο επίκεντρο βρίσκεται ένας συγγραφέας, σημειωμένος απλώς ως «Σ.», ο οποίος μοιάζει να καθρεφτίζει τον ίδιο τον Μπλάνκο, καθώς προσπαθεί να δημιουργήσει ένα νέο θεατρικό έργο, μια διαδικασία που γίνεται ταυτόχρονα προσωπική και συλλογική, πραγματικότητα και μυθοπλασία.
Η μεταθεατρικότητα και η διαδικασία δημιουργίας
Η παράσταση αυτή αποκαλύπτει με σαφήνεια τη μεταθεατρικότητα, δηλαδή το χαρακτηριστικό ενός θεατρικού έργου να μιλά για τον ίδιο του τον εαυτό και για την τέχνη του θεάτρου. Στην περίπτωση αυτή, το έργο ασχολείται με τη δημιουργία ενός άλλου θεατρικού έργου. Είναι η στιγμή που η τέχνη αυτοαναλύεται, αποκαλύπτοντας τα στρώματα του λόγου, της δράσης και της έμπνευσης. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα μεταθεάτρου παγκοσμίως είναι το έργο του Λουίτζι Πιραντέλλο (Luigi Pirandello) «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα», όπου η ίδια η θεατρική πράξη γίνεται αντικείμενο εξερεύνησης και αναστοχασμού.
Πατροκτονία και φιλοσοφικά ερωτήματα
Το έργο πραγματεύεται πολλά ζητήματα, τα περισσότερα με έντονο κοινωνικό και ψυχολογικό πρόσημο. Στον πυρήνα του βρίσκεται ένας φόνος γύρω από τον οποίο ξεδιπλώνονται θέματα όπως η ανδρική ταυτότητα, ο εγκλεισμός, η καταπίεση, η μοναξιά, η εξουσία, η ενδοοικογενειακή βία, οι ψυχικές ασθένειες, το σύστημα της δικαιοσύνης και οι έννοιες της τιμωρίας και της συγχώρεσης.
Ωστόσο, δεν πρόκειται για έναν απλό φόνο, αλλά για μια πατροκτονία. Και έτσι τίθεται το κρίσιμο ερώτημα: «Πώς μπορεί κάποιος να σκοτώσει τον πατέρα του;». Η απάντηση που προκύπτει μέσα από την παράσταση είναι ταυτόχρονα μεταφορική και υπαρξιακή: «Όλοι σκοτώνουμε λίγο τον πατέρα μας». Με αυτό δηλώνεται η ανάγκη αποκόλλησης από τη γονεϊκή επιρροή, προκειμένου να αποκτήσει κανείς ανεξαρτησία και αυτονομία, στοιχεία θεμελιώδη για την ενηλικίωση και την προσωπική ολοκλήρωση.
Διακειμενικές αναφορές και συμβολισμοί
Ένα από τα πιο εμφανή στοιχεία της παράστασης είναι οι διακειμενικές αναφορές, δηλαδή οι συνδέσεις με άλλα έργα και πολιτισμικά πλαίσια. Ο ίδιος ο τίτλος παραπέμπει αμέσως στον μύθο του Οιδίποδα και στην αθέλητη πατροκτονία που διέπραξε. Για αυτό, μάλιστα, μιλάμε και για «Μια άλλη Θήβα».1
Στην παράσταση συναντούμε διακειμενικές αναφορές από τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι και τα έργα του, όπως το «Έγκλημα και Τιμωρία» και τους «Αδελφούς Καραμάζωφ», όπου η πατροκτονία συναντάται και πάλι, αλλά με διαφορετικές συνθήκες και ψυχολογικές προσεγγίσεις. Επίσης, δεν λείπουν οι αναφορές στον Φρόυντ, την ψυχανάλυση και το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, που υποβόσκουν διακριτικά στη δυναμική μεταξύ του Σ. και του Μαρτίν.
Μέσα από αυτές τις αναφορές ξεδιπλώνεται μια βαθιά φιλοσοφική συζήτηση γύρω από την πατροκτονία και τα όριά της. Είναι πατροκτόνος ο Οιδίποδας, αφού αγνοούσε ότι σκότωνε τον πατέρα του; Και πώς κρίνουμε τον Μαρτίν, που σκότωσε τον βασανιστή του και υπαίτιο για τα δεινά της ζωής του; Η παράσταση μας προκαλεί να αναρωτηθούμε για τα όρια της ευθύνης και την ερμηνεία της ανθρώπινης πράξης.
Παράλληλα, στην παράσταση «Μια άλλη Θήβα» διακρίνονται πολλά συμβολικά στοιχεία που εμπλουτίζουν την αφήγηση και δίνουν βάθος στους χαρακτήρες. Ένα από αυτά είναι η αναφορά στον Άγιο Μαρτίνο της Τουρ, στο θέατρο «Σαν Μαρτίν», όπου προοριζόταν να ανέβει η παράσταση, και στη σύνδεση αυτών με το όνομα του Μαρτίν.
Επιπλέον, τα ονόματα των πρωταγωνιστών δεν επιλέγονται τυχαία. Το «Σ.» του συγγραφέα παραπέμπει στον ίδιο τον Σέρχιο Μπλάνκο, ενώ το όνομα Μαρτίν προέρχεται από το λατινικό Martinus, συνδεόμενο με τον θεό Άρη (Mars), θεό του πολέμου. Αντίθετα, το όνομα Φεδερίκο προέρχεται από το γερμανικό Friedrich, που σημαίνει «ηγέτης της ειρήνης» ή «ειρηνικός ηγέτης». Έτσι, μέσα στους χαρακτήρες ενυπάρχουν δύο αντίθετες δυνάμεις, ο πόλεμος στον Μαρτίν και η ειρήνη στον Φεδερίκο. Είναι σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Το τέλος που γίνεται αρχή για σκέψη και αναστοχασμό
Είναι ένα πολυεπίπεδο θεατρικό έργο που καταφέρνει να συνδυάσει περίτεχνα το χιούμορ με το δράμα και την αρχαία τραγωδία με τη σύγχρονη εποχή. Η παράσταση βρίθει από διαχρονικά ερωτήματα και συμβολισμούς και σε αφήνει στο τέλος με μια σπάνια αίσθηση: πως το θέατρο, όταν τολμά να κοιτάξει κατάματα το τραύμα, μπορεί να γίνει όχι μόνο τέχνη, αλλά και πράξη βαθιάς κατανόησης.
Το «Μια άλλη Θήβα» δεν είναι απλώς μια παράσταση· είναι ένας καθρέφτης της σύγχρονης κοινωνίας μας. Μιας κοινωνίας που αναμετράται καθημερινά με τη βία, την αποξένωση, την κρίση αξιών. Μας καλεί, λοιπόν, αυτή η παράσταση να αναστοχαστούμε πάνω στις προσωπικές και συλλογικές μας πληγές, θυμίζοντάς μας ότι η αναζήτηση νοήματος είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Ταυτότητα Παράστασης
Κείμενο: Σέρχιο Μπλάνκο
Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Σκηνογράφος: Κώστας Πολίτης
Ενδυματολόγος: Κλαιρ Μπρέισγουελ
Σχεδιασμός φωτισμών – Βίντεο: Αποστόλης Κουτσιανικούλης
Επιμέλεια κίνησης: Ξένια Θεμελή
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Βοηθός σκηνοθέτη: Θάνος Παπαδόγιαννης
Ηθοποιοί: Θάνος Λέκκας, Δημήτρης Καπουράνης
Η παράσταση επιστρέφει τον Οκτώβριο στο Θέατρο Κνωσός στην Αθήνα για 4η συνεχόμενη χρονιά και για περιορισμένες παραστάσεις.
Περισσότερες πληροφορίες εδώ
1. Ο πρωτότυπος τίτλος του έργου είναι Tebas Land, που σημαίνει «Η γη της Θήβας».
