Πόσες φορές έχεις πιάσει τον εαυτό σου να ανοίγεις το κινητό σου (ενώ φοράς και ρολόι συνήθως) για να δεις την ώρα και τελικά να καταλήγεις να κάνεις scroll στο Ιnstagram ή στο Τik Τok για μισή ώρα στην καλύτερη περίπτωση; Εγώ, πολλές… και τις περισσότερες από αυτές αφού σταματήσω το σκρολάρισμα, αναρωτιέμαι και γιατί άνοιξα το κινητό εξαρχής. Επίσης, τι γίνεται με τα δωμάτια; Έχουν κάποια μαγικά ξωτικά κάπου κρυμμένα, που με το που μπεις στο δωμάτιο σε κάνουν να ξεχνάς τι ήθελες να κάνεις; Ας μην μιλήσω για όλες τις φορές που έψαξες τα γυαλιά σου ενώ τα φορούσες ή το κινητό σου ενώ το κρατούσες. Been there done that!
Η αίσθηση πως “ξεχνάω τα πάντα” ή πως “δεν μπορώ να συγκεντρωθώ με τίποτα” έχει γίνει τόσο συχνή, που για πολλούς θεωρείται πλέον φυσιολογική. Κάποιοι ανησυχούν ότι χάνουν τις γνωστικές τους ικανότητες. Άλλοι νιώθουν ενοχές ή θεωρούν τον εαυτό τους τεμπέλη ή ασυγκέντρωτο. Άλλοι φυσικά λένε ‘πάει τελείωσε έχω Δ.Ε.Π.Υ.’.
Τι γίνεται όμως αν το πρόβλημα δεν είναι (μόνο) μέσα στο κεφάλι μας, αλλά γύρω από αυτό; Αν δηλαδή το πρόβλημα δεν είναι ατομικό, αλλά συστημικό;
Θα σε προσκαλούσα εδώ να πεις ένα μεγάλο ευχαριστώ στον εαυτό σου που ξεχνάει. Προσοχή, όχι ότι χαιρόμαστε για αυτό, αλλά σε μια εποχή υπερσύνδεσης, πολυεπεξεργασίας (multitasking) και συνεχούς πληροφορίας, το μυαλό μας δεν μπορεί – και δεν πρέπει – να αποθηκεύει και να συγκρατεί τα πάντα. Τι και αν η ΄λήθη’ δεν είναι παθολογία αλλά μηχανισμός προστασίας; Πολλές φορές όταν δεχόμαστε εκατοντάδες ερεθίσματα μέσα σε μια ώρα, το σύστημά μας – νευρικό, νοητικό και ψυχικό – επιλέγει τι θα κρατήσει και τι όχι.
Πού όμως θα μπορούσε να αποδοθεί αυτός ο μηχανισμός; Ποιες είναι αυτές οι νέες κοινωνικές συνθήκες που τον έχουν καταστήσει αναγκαίο και χρήσιμο;
Πολυδιάσπαση (multitasking) ως νέα κανονικότητα αλλά και ζητούμενο
Ελέγχεις το mail σου, απαντάς σε μηνύματα, βλέπεις βίντεο, κάνεις scroll και ταυτόχρονα προσπαθείς να διαβάσεις για τη σχολή ή να δουλέψεις ή κάποιες φορές ακόμα και να οδηγήσεις. Η εναλλαγή ανάμεσα σε τόσες δραστηριότητες τόσο γρήγορα κάνει τον εγκέφαλο να χάνει βάθος και τελικά να μην αποθηκεύει επαρκώς τις πληροφορίες. Δεν είναι ότι ξεχνάς· είναι ότι δεν πρόλαβες ποτέ να θυμηθείς.
Το attention economy και ‘η κλοπή’ της προσοχής: δύο νέοι όροι
Ζούμε μέσα σε αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν “οικονομία της προσοχής” – μια ψηφιακή πραγματικότητα όπου η προσοχή μας είναι το προϊόν που πουλιέται. Οι πλατφόρμες είναι σχεδιασμένες για να μας κρατούν “κολλημένους”, προκαλώντας μικρά ξεσπάσματα ντοπαμίνης. Αυτό οδηγεί σε νοητική υπερδιέγερση, μειωμένη συγκέντρωση και τελικά αίσθηση “κόπωσης χωρίς λόγο”. Σκέψου τα διάφορα βιντεάκια στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και πόσες φορές σκέφτηκες ‘άλλο ένα και θα διαβάσω /κοιμηθώ/ετοιμαστώ.’
Η διάσπαση προσοχής ως τρόπος διαχείρισης
Τι και αν το μυαλό διασπάται επειδή φοβάται να μείνει ακίνητο;
Πολλοί νέοι βιώνουν συναισθηματική πίεση, άγχος, υπαρξιακές ανησυχίες. Σε ένα περιβάλλον χωρίς σταθερές, η διάσπαση είναι συχνά άμυνα απέναντι στην εσωτερική σιωπή. Το “ξεχνάω” ίσως είναι ένας τρόπος να μην έρθω σε επαφή με πράγματα που με ζορίζουν. Η ίδια η κοινωνία, η έλλειψη μεσοδιαστημάτων, οδηγεί πολλές φορές σε επιφανειακές επαφές και συζητήσεις ακόμα και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η υπόνοια για κάτι βαθύτερο μπορεί να βιωθεί και ως απειλητική.
Μερικές προτάσεις:
Η συγκέντρωση και η μνήμη χρειάζονται χώρο. Ένας περίπατος χωρίς ακουστικά, 10 λεπτά χωρίς κινητό, ή απλώς το να κοιτάς έξω από το παράθυρο χωρίς “να κάνεις κάτι” είναι τρόποι με τους οποίους το νευρικό σύστημα ηρεμεί και “αδειάζει τον κάδο”. Πότε ήταν η τελευταία φορά που απόλαυσες μία μη παραγωγική στιγμή; Πότε επέτρεψες στον εαυτό σου να υπάρξει χωρίς να πράττει;
Δεν ξεχνάς γιατί έχεις πρόβλημα. Ξεχνάς γιατί το σύστημα σου λέει να θυμάσαι πάρα πολλά. Η λήθη είναι και μια πολιτική και ψυχολογική πράξη: επιλέγω τι κρατάω και τι αφήνω. Η αποδοχή αυτής της λήθης μπορεί να είναι απελευθερωτική.
Και να θυμάσαι (αν θέλεις και σου είναι χρήσιμο… αλλιώς ξέρεις εσύ) για να χωρέσεις καινούρια πράγματα στην ντουλάπα σου μπορεί να χρειάζεται να κάνεις χώρο, ακόμα και να ‘πετάξεις’ κάποια… μην είσαι τόσο σκληρός με τον οργανισμό σου, σε προστατεύει όταν δεν το κάνεις εσύ για σένα.
